Η απελευθέρωση της Καλαμάτας από τους Οθωμανούς Τούρκους ήταν ένα από τα πρώτα επεισόδια της Ελληνικής Επανάστασης. Είχε προηγηθεί η απελευθέρωση της Μάνης και η κήρυξη της επανάστασης στα Καλάβρυτα. Η κήρυξη της επανάστασης στην Καλαμάτα πραγματοποιήθηκε στις 23 Μαρτίου 1821. Σε αυτή ηγήθηκαν μεγάλες μορφές του Αγώνα όπως ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Παπαφλέσσας και ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης.
Ο επαναστατικός αναβρασμός στον Μοριά
Στις αρχές του Μαρτίου του 1821, κι ενώ η Ελληνική Επανάσταση στη Μολδοβλαχία βρισκόταν εν εξελίξει, στο Μοριά (Πελοπόννησος) υπήρχε επαναστατικός αναβρασμός. Στο Μοριά βρίσκονταν ισχυρά ονόματα της Φιλικής Εταιρείας όπως ο αρχιμανδρίτης Γρηγόριος Δικαίος (Παπαφλέσσας), ο Χρήστος Παπαγεωργίου (Αναγνωσταράς) και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Στόχος τους ήταν η οργάνωση και η έκρηξη της επανάστασης στο Μοριά. Η δραστηριότητα των αγωνιστών αυτών προκαλούσε αναβρασμό στο νότιο Μοριά, κυρίως στη Μεσσηνία και στη Μάνη. Το γεγονός όμως αυτό έβρισκε διστακτικό τον μπέη (διοικητή) της Μάνης, Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Ο Μαυρομιχάλης δίσταζε ως προς τον βαθμό ετοιμότητας του ελληνικού γένους για τον ξεσηκωμό.
Τα προληπτικά μέτρα των Τούρκων
Οι Τούρκοι από την άλλη πλευρά υποψιάζονταν πως οι Έλληνες ετοίμαζαν κάτι κακό για εκείνους. Αυτοί που κατοικούσαν σε διοικητικά κέντρα όπως η Μάνη και η Καλαμάτα, για λόγους ασφαλείας, έστειλαν τις οικογένειές τους σε απομακρυσμένα κάστρα της περιοχής. Την ίδια ανησυχία είχε και ο βοεβόδας (διοικητής) της Καλαμάτας, ο Αγάς Σουλεϊμάν Αρναούτογλου. Για αυτόν τον λόγο κάλεσε τους προεστούς της πόλης, για να τους εκφράσει την ανησυχία του και για να τον καθησυχάσουν.
Οι προεστοί έπεισαν τον Αγά ότι τάχα ο μοναδικός κίνδυνος είναι η επιδρομή ληστών και ότι οι 150 Τούρκοι φρουροί της Καλαμάτας δεν ήταν αρκετοί για την αντιμετώπισή τους. Πρότειναν ως λύση του προβλήματος, την μεταφορά ενόπλων από τη Μάνη στην Καλαμάτα, για ενίσχυση της τουρκικής άμυνας. Τις ψεύτικες φήμες περί επιδρομής ληστών είχαν επιτυχώς διαδώσει ο Παπαφλέσσας και οι άνθρωποί του. Ο Αρναούτογλου πείστηκε, αλλά για εγγύηση κράτησε ως ομήρους τα παιδιά των προκρίτων μέχρι να εξελιχθεί ομαλά η υπόθεση. Έτσι «έδενε» τους προεστούς και δεν θα ανακατεύονταν ενδεχομένως σε επαναστάσεις κατά της οθωμανικής αρχής.
Μεταφορά οπλισμού κάτω από τη μύτη των Τούρκων
Στα μέσα του Μαρτίου του 1821, με διαμεσολάβηση του Παπαφλέσσα, μέλη της Φιλικής Εταιρείας από τη Σμύρνη, έστειλαν ένα καράβι με όπλα για την επανάσταση. Το καράβι ξεφόρτωσε στο λιμάνι του Αλμυρού, στην ανατολική Μάνη προς δυσαρέσκεια του φοβισμένου Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Ο Παπαφλέσσας παρόλα αυτά κατάφερε να πείσει τον μπέη να εκτελωνιστεί το φορτίο του καραβιού και διέταξε τον Αναγνωσταρά και τον Νικήτα Σταματελόπουλο (Νικηταρά) να μεταφέρουν τα όπλα σε ασφαλές μέρος. Ο Αρναούτογλου πληροφορήθηκε το γεγονός και ρώτησε τους προεστούς της Μάνης για εξηγήσεις. Εκείνοι αποκρίθηκαν πως το πλοίο μετέφερε λάδι και πως οι χωρικοί που το ξεφόρτωσαν ήταν οπλισμένοι, φοβούμενοι τους περιβόητους ληστές. Το σχέδιο κυλούσε ομαλά.
Το τέχνασμα των Μανιατών και η έκρηξη της Επανάστασης
Έπειτα απ’ όλα αυτά, ο Αρναούτογλου ζήτησε από τον Πετρόμπεη τη βοήθεια με τους ενόπλους για τη φύλαξη της Καλαμάτας από τους ληστές. Ο Πετρόμπεης αποκρίθηκε θετικά. Στην περιοχή όμως είχαν μαζευτεί οι Έλληνες οπλαρχηγοί και καπετάνιοι: Κολοκοτρώνης, Παπαφλέσσας, Νικηταράς, Αναγνωσταράς και άλλοι, συγκεντρωμένοι στις Κιτριές, πλησίον της Καλαμάτας. Οι καπετάνιοι κατάφεραν να πείσουν τον Πετρόμπεη να γίνει αρχηγός της επανάστασης, όχι σαν μπέης της Μάνης αλλά με τον τίτλο του στρατηγού των Σπαρτιατικών στρατευμάτων.
Στις 17 Μαρτίου 1821 σηκώθηκε η πρώτη σημαία της Επανάστασης, στην Αρεόπολη της Μάνης. Η επανάσταση ξεκίνησε τελετουργικά στον Ιερό Ναό των Αγίων Ταξιαρχών, με δοξολογία και όρκο των επαναστατών. Οι επαναστάτες στη συνέχεια, είδαν το αίτημα του Αγά για βοήθεια ως αφορμή να καταλάβουν την Καλαμάτα. Στις 20 Μαρτίου 1821, έφτασε στην Καλαμάτα ο Ηλίας Μαυρομιχάλης, γιος του Πετρόμπεη, επικεφαλής 150 Μανιατών. Ο Μαυρομιχάλης συμβούλεψε τον Αγά να παραγγείλει κι άλλες ενισχύσεις και πως οι 150 Μανιάτες δεν ήταν αρκετοί για την απόκρουση των «ληστών». Ο Αρναούτογλου πείστηκε και ζήτησε κι άλλες ενισχύσεις από τον Πετρόμπεη.
Η απελευθέρωση της Καλαμάτας
Από το απόγευμα της 22ης Μαρτίου ως τα χαράματα τις 23ης Μαρτίου 1821, 2000 Έλληνες μαχητές από τη Μάνη έπιασαν τα υψώματα γύρω από την Καλαμάτα. Των δυνάμεων αυτών ηγούνταν καπετάνιοι όπως ο Κολοκοτρώνης, ο Παναγιώτης Βενετσανάκος, οι Μούρτζινοι, οι Κουμουντουράκηδες, οι Κύβελλοι και οι Χρηστέηδες. Παράλληλα περικύκλωναν την πόλη δυνάμεις υπό τον Παπαφλέσσα, τον Παναγιώτη Κεφάλα, τον Νικηταρά και τον Αναγνωσταρά. Ο Αγάς κατάλαβε την παγίδα και ξεκίνησε να οργανώνει την τουρκική άμυνα προτρέποντας τους Οθωμανούς να οχυρωθούν σε σπίτια. Ήθελε να διαφύγει στην Τριπολιτσά (Τρίπολη), διοικητικό κέντρο του Μοριά, αλλά δε μπορούσε, ήταν αποκλεισμένος. Ο Ηλίας Μαυρομιχάλης τον συμβούλεψε να παραδοθεί καθώς οι ελληνικές δυνάμεις ήταν υπέρτερες και η αντίσταση θα ήταν μάταιη. Έπειτα, οι καπετάνιοι μπήκαν θριαμβευτές στην πόλη. Έτσι, ο Σουλεϊμάν Αρναούτογλου παρέδωσε στους επαναστάτες την Καλαμάτα και τον οπλισμό της φρουράς της κατόπιν γραπτής συμφωνίας.
Η συγκινητική δοξολογία
Η Καλαμάτα ήταν πια ελεύθερη από αιώνες οθωμανικής σκλαβιάς. Μετά την ανάπτυξη των επαναστατών στην πόλη, το μεσημέρι της 23ης Μαρτίου 1821, πραγματοποιήθηκε δοξολογία (όπως πιθανολογείται) στον Ιερό Ναό των Αγίων Αποστόλων στην πόλη εν μέσω συγκίνησης και σφοδρών πανηγυρισμών. Άνδρες, γυναίκες και παιδιά, Έλληνες όλων των ηλικιών, πανηγύριζαν με δάκρυα στα μάτια την ελευθερία και την έναρξη του Αγώνα. Κατά τη δοξολογία, 24 ιερομόναχοι ευλόγησαν τα ελληνικά όπλα και λάβαρα και όρκισαν τους επαναστάτες ψάλλοντας δεήσεις υπέρ της Επανάστασης. Οι επαναστάτες ορκίστηκαν δι’ ανάτασης του χεριού. Απουσίαζε όμως ο Μητροπολίτης Καλαμάτας Χρύσανθος Παγώνης, διότι ήταν αιχμάλωτος των Τούρκων στην Τριπολιτσά. Πολλοί αγωνιστές στα απομνημονεύματά τους αναφέρουν το γεγονός, όπως ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Περισσότερες όμως λεπτομέρειες μαθαίνει κάποιος στο έργο του Βρετανού ιστορικού Τζόρτζ Φίνλεϋ:
«Πατριωτικά δάκρυα κυλούσαν στα μάγουλα των άγριων πολεμιστών, και άγριοι οπλοφόροι έκλαιγαν σαν παιδιά. Όλοι οι παρόντες αισθάνονταν ότι το γεγονός άνοιγε μια νέα εποχή για την Ελληνική ιστορία, και όταν η σύγχρονη Ελλάδα παράγει ιστορικούς, καλλιτέχνες και ποιητές, αυτή η σκηνή αναμφίβολα θα βρει τη θέση της στο Πάνθεο της Δόξας».
Η Μεσσηνιακή Γερουσία
Μετά την κατάληψη και απελευθέρωση της Καλαμάτας, οι οπλαρχηγοί συγκάλεσαν συμβούλιο και ίδρυσαν επαναστατική επιτροπή με το όνομα Μεσσηνιακή Γερουσία ή Σύγκλητος η εν Καλαμάτα, την πρώτη μορφή πολιτικής εξουσίας της ελεύθερης Ελλάδας. Τιμητικά ορίστηκε ηγέτης της ο Πετρόμπεης ως αρχιστράτηγος των Σπαρτιατικών στρατευμάτων. Στόχος της Γερουσίας ήταν ο σχεδιασμός της επανάστασης από κει και πέρα. Αποφάσισε ο Πετρόμπεης και οι γεροντότεροι προεστοί να μείνουν στην Καλαμάτα για τον συντονισμό και ανεφοδιασμό της επανάστασης, ο Κολοκοτρώνης, ο Παπαφλέσσας, ο Αναγνωσταράς και ο Κεφάλας να κινηθούν στο εσωτερικό της Πελοποννήσου με στόχο την κατάληψη του κάστρου της Τριπολιτσάς και οι υπόλοιποι καπετάνιοι να κινηθούν στον μεσσηνιακό νότο για να καταλάβουν τα κάστρα της Μεθώνης και της Κορώνης.
Στις 23 Μαρτίου 1821, με την απελευθέρωση της Καλαμάτας, η Γερουσία και ο Πετρόμπεης συνέταξαν και δημοσίευσαν την επαναστατική προκήρυξη «Προειδοποίησις εις τας ευρωπαϊκάς αυλάς». Με το έγγραφο αυτό, οι Έλληνες ήθελαν να κάνουν γνωστή την Επανάσταση στους λαούς της Ευρώπης και τις ηγεσίες τους. Περιέγραφαν τα δίκαια αίτια που τους οδήγησαν να επαναστατήσουν κατά του Οθωμανού τυράννου και να ζητήσουν βοήθεια από τα ευρωπαϊκά κράτη.
Εορτασμός για την Απελευθέρωση της Καλαμάτας
Ο εορτασμός της επετείου της απελευθέρωσης της Καλαμάτας από τους Τούρκους γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 23 Μαρτίου με λαμπρές εκδηλώσεις, δοξολογία και επιμνημόσυνη δέηση στην πρωτεύουσα της Μεσσηνίας, στον ναό των Αγίων Αποστόλων. Η επέτειος αποφασίστηκε το 1947, με Βασιλικό Διάταγμα, κατόπιν εισηγήσεως του υπουργού Εσωτερικών, Γεωργίου Παπανδρέου. Το 2021 η Καλαμάτα γιορτάζει τα 200 χρόνια ελευθερία της καθώς και την κήρυξη της Επανάστασης. Οι γιορτές δεν θα έχουν τη λαμπρότητα προηγουμένων ετών, ελέω της πανδημίας της CoVid19, αλλά οι καρδιές των Καλαματιανών και των Ελλήνων θα χτυπούν πάντα στο πνεύμα της Ελληνικής Επανάστασης και της Ελευθερίας.
Παρακάτω ακολουθεί βίντεο με παλαιότερες εορταστικές εκδηλώσεις για την απελευθέρωση της Καλαμάτας που συνοδεύεται από αναπαράσταση της κατάληψης της πόλης.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:
Απελευθέρωση της Καλαμάτας. Ανάκτηση από el.wikipedia.org (τελευταία σύνδεση 17/3/2021)
Η απελευθέρωση της Καλαμάτας. Ανάκτηση από sansimera.gr (τελευταία σύνδεση 17/3/2021)
Πώς απελευθερώθηκε η Καλαμάτα χωρίς να πέσει ούτε ένας πυροβολισμός! Οι Τούρκοι κάλεσαν τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη σε βοήθεια και αυτός εισέβαλε στην πόλη με επικεφαλής τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Ανάκτηση από mixanitouxronou.gr (τελευταία σύνδεση 17/3/2021)
