Η Μικρασιατική καταστροφή ήταν μία από τις πιο μαύρες σελίδες της ελληνικής ιστορίας. Οι βαθιά πονεμένοι Έλληνες κουβάλησαν το τραύμα αυτό όπου κι αν εγκαταστάθηκαν σαν πρόσφυγες. Κι ο πόνος αυτός για να ξορκιστεί γέννησε τέχνη. Αριστουργήματα για εμάς σήμερα, για όλους αυτούς τότε ο μόνος τρόπος για να ξεχάσουν αλλά και για να μην πάψουν να θυμούνται.
Μπορεί άραγε ο ξεριζωμός, τα χαμένα παιδιά, οι νεκροί άντρες και γυναίκες οι διαλυμένες ζωές να αποδοθούν με οποιαδήποτε μορφή τέχνης;
Τραγούδια, θεατρικά, λογοτεχνήματα, πίνακες ζωγραφικής. Όλα στο ίδιο παρονομαστή, μια μεγάλη κραυγή, ένα τεράστιο γιατί. Κι εμείς απλά θεατές μιας μεγάλης καταστροφής, ενός εγκλήματος κατά της ανθρώπινης ζωής. 900.000 πρόσφυγες άφησε αυτό το ιστορικό έγκλημα. Κι όμως αυτοί οι άνθρωποι με ότι τους είχε απομείνει ξαναστάθηκαν στα πόδια τους. Τραγούδησαν ξανά την ομορφιά της πατρίδας που βίαια αποχωρίστηκαν. Ανέβασαν θεατρικά δρώμενα για να μεταδώσουν τις μνήμες στις επόμενες γενιές, κάποιοι ζωγράφισαν τη φρίκη που έζησαν, ενώ άλλοι την ομορφιά που άφησαν πίσω. Ο στόχος ήταν ένας, να μάθουν όλοι τα γεγονότα της μεγάλης καταστροφής. Να διαμορφώσουν τη συλλογική μνήμη.
Εικαστικές Τέχνες και Μικρασιατική καταστροφή
Οι πιο γνωστοί εκπρόσωποι των εικαστικών τεχνών ήταν ο ζωγράφος και λογοτέχνης Φώτης Κόντογλου (Αιβαλί 1895 – Αθήνα 1965), ο ζωγράφος και χαράκτης Γιώργος Σικελιώτης (Σμύρνη 1917 – Αθήνα 1984) και ο γλύπτης Βάσος Καπάνταης, που αν και γεννήθηκε στη Μυτιλήνη το 1924 οι γονείς του ήταν πρόσφυγες από την Πέργαμο.
Φώτης Κόντογλου
Μετά τη μεγάλη καταστροφή της Μικράς Ασίας ο Κόντογλου εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, στην συνοικία Κυπριάδου. Το σπίτι που έμενε πλέον είναι μουσείο που το διατηρεί η κόρη του. Αν και έζησε την καταστροφή, στα ζωγραφικά και λογοτεχνικά του έργα δεν περιγράφει τη φρίκη εκείνης της εποχής αλλά τον πόνο και τον καημό της προσφυγιάς που βίωσε.
Από τα πιο σημαντικά του έργα που προσπάθησε να δώσει την εμπειρία της προσφυγιάς ήταν «Ο τυφλός πρόσφυγας που ζητιανεύει» (1923) και η προσωπογραφία του συμπατριώτη του Νικολάου Χρυσοχόου (1924).
Γιώργος Σικελιώτης
Ο Σικελιώτης έφυγε με την μητέρα του και την αδερφή του το 1922 αφήνοντας πίσω τον πατέρα του αιχμάλωτο στους Τούρκους. Κατέληξαν στην Καισαριανή μετά από διάφορες πόλεις της Ελλάδας και από εκεί είχε τα βιώματα και την έμπνευση των έργων του. Συχνό του θέμα οι μητέρες, σύμβολό γι’ αυτόν προστασίας και ασφάλειας των παιδιών από τη δίνη των πολέμων.
Βάσος Καπάνταης
Αν και γεννήθηκε στη Μυτιλήνη μετά την Μικρασιατική καταστροφή, η Πέργαμος υπήρχε πάντα μέσα του. Τα έργα του είναι από πηλό, πέτρα και μέταλλο. Τα περισσότερα με θέμα τη Μικρασιατική καταστροφή. Χαοτικά τρύπια μεγάλα μάτια στο «Ηρώο της Περγάμου», τονίζουν την ανείπωτη τραγωδία. Στη «Σμύρνα» η απόλυτη προσωποποίηση της καμένης Σμύρνης. Βασικό του εικαστικό μέλημα η ανάγκη της θύμησης.
Θέατρο, κινηματογράφος και Μικρασιατική καταστροφή
Πολλοί δημιουργοί εμπνεύστηκαν επίσης από την προσφυγιά και τη ζωή των ανθρώπων που επέζησαν της καταστροφής. Η ταινία «Συνοικία το Όνειρο» το 1961, που γυρίστηκε σε μια παραγκούπολη προσφύγων στη συνοικία Ασύρματος στα Πετράλωνα, έφερε μεγάλες αντιδράσεις με την προβολή της.
Έχουμε και πολλά σύγχρονα καλλιτεχνικά δείγματα που ασχολήθηκαν με το προσφυγικό ζήτημα της Μικρασιατικής καταστροφής και το διωγμό γενικά των Ελλήνων από τα μέρη εκείνα. Όπως το θεατρικό «Σμύρνη μου αγαπημένη» (2014) της Μιμή Ντενίσης και η υπέροχη ταινία «Πολίτικη κουζίνα» (2003) του Τάσου Μπουλμέτη, μια βιωματική ταινία που μας μεταφέρει κυριολεκτικά στην Κωνσταντινούπολη του τότε.
Η μνήμη διασώθηκε αλλά ο πόνος και η φρίκη δεν έσβησαν ποτέ. Οι πρόσφυγες δεν έπαψαν ποτέ ούτε οι ίδιοι ούτε τα παιδιά τους να θρηνούν. Εμείς οφείλουμε να θυμόμαστε και να κάνουμε ότι μπορούμε για να μην επαναληφθεί η ιστορία. Άραγε μπορούμε; Θα κλείσω με ένα υπέροχο τραγούδι για την ξεριζωμένη Σμύρνη από την ευαίσθητη φωνή του Πέτρου Γαιτάνου, «Σμύρνη εσύ».
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:
Η τέχνη και η προσφυγιά. Ανακτήθηκε από lykeiodoukas.wordpress.com (τελευταία πρόσβαση 5/10/2022)
Μικρασιάτικα. Ανακτήθηκε από mikrasiatwn.wordpress.com(τελευταία πρόσβαση 5/10/2022)
Το τραύμα του ξεριζωμού. Ανακτήθηκε από lifo.gr (τελευταία πρόσβαση 5/10/2022)
Σμύρνη μου αγαπημένη. Ανακτήθηκε από clickatlife.gr (τελευταία πρόσβαση 5/10/2022)
