Σοφία Αφεντάκη. Η «Κοιμωμένη» του Γιαννούλη Χαλεπά. Για πολλούς ίσως το σπουδαιότερο γλυπτό της σύγχρονης Ελλάδας. Ξαπλωμένη. Στο αριστερό της χέρι κρατάει ένα σταυρό και το κεφάλι της γέρνει ελαφρώς προς τα δεξιά. Με βλέμμα ήρεμο και με τα σκεπάσματα να δημιουργούν όμορφους κυματισμούς. Είναι η 18χρονη Σοφία Αφεντάκη, όπως την φιλοτέχνησε ο σπουδαίος Έλληνας γλύπτης Γιαννούλης Χαλεπάς.
Ποιά ήταν η Σοφία Αφεντάκη;
Το άγαλμα φτιάχτηκε στο μνήμα της νεαρής Σοφίας Αφεντάκη, κόρης ενός πολύ πλούσιου αστού της εποχής, μετά από παραγγελία της ίδιας της μητέρας της στον Γιαννούλη Χαλεπά. Υπάρχει η άποψη ότι ο Χαλεπάς δυσκολεύτηκε ιδιαίτερα να αποφασίσει το πως θα έφτιαχνε τη νεκρή κοπέλα. Όταν τελικά κατέληξε, απογοητεύτηκε πάρα πολύ, μιας και το γλυπτό δεν άρεσε καθόλου στην κυρία Αφεντάκη. Τότε, λέγεται, ότι ο Χαλεπάς πήρε ένα λοστό και τον κάρφωσε στο σώμα του αγάλματος, τόσο δυνατά, ώστε το κεφάλι αποκολλήθηκε από το υπόλοιπο σώμα. Σύμφωνα με την ιστορία, η μητέρα της Σοφίας εκείνη την στιγμή άλλαξε γνώμη και παρακάλεσε τον γλύπτη να ξαναφτιάξει το άγαλμα, όπως ήταν πριν.
Η Σοφία Αφεντάκη ήταν κόρη της Ελένης και του Κωνσταντίνου Οικονόμου Αφεντάκη. Ο πατέρας της, Κωνσταντίνος Οικονόμου Αφεντάκης, ήταν εύπορος έμπορος των Αθηνών και είχε δυο κόρες. Την Μαριγή και τη Σοφία που ήταν η μικρότερη. Η μεγάλη παντρεύτηκε τον Μιχαήλ Χατζημιχάλη, καθηγητή ιατρικής του πανεπιστημίου Αθηνών και η μικρή μεγάλωνε, προετοιμαζόμενη κι αυτή για μια καλή αποκατάσταση. Στα δεκαεπτά έπαθε φυματίωση, αλλά δεν μπόρεσε να την αντιμετωπίσει. Δυο χρόνια μετά την εμφάνιση της αρρώστιας, η μικρή Σοφία πέθανε. Γεννήθηκε το 1855 και έφυγε από τη ζωή στις 17 Δεκεμβρίου 1873. Είχε καταγωγή από την Κίμωλο. Υπάρχει ένας μύθος που λέει ότι η Σοφία ήταν μία απ’ τις πιο όμορφες κοπέλες της εποχής. Η ίδια, όμως, κρατούσε αδιάφορη στάση απέναντι στο θαυμασμό του άλλου φύλου προς το πρόσωπό της.
Μύθοι για την «Κοιμωμένη», Σοφία Αφεντάκη
Ο θάνατος της Σοφίας Αφεντάκη σε τόσο μικρή ηλικία πυροδότησε τη δημιουργία μιας σειράς από μύθους, που γράφτηκαν μέχρι και στις εφημερίδες της εποχής. Ο πιο γήινος ήταν ότι η Σοφία λόγω της ομορφιάς της είχε πολλούς θαυμαστές. Όμως εκείνη είχε απορρίψει όλους τους γαμπρούς της εποχής της, για τον έρωτα ενός Ιταλού τενόρου, του Μάριο Τζοβάνι, τον οποίον γνώρισε σε ταξίδι που έκανε με τον πατέρα της στην Νάπολη.
Όταν η Σοφία τον άκουσε στην όπερα της Νάπολης, τον ερωτεύτηκε. Και ο Τζοβάνι, όμως, την ερωτεύτηκε. Οι δυο τους βρίσκονταν κρυφά. Κάποια στιγμή, μάλιστα, της έγραψε: «ούτε μια στιγμή δεν μπορώ να ζήσω χωρίς εσένα. Χθες με αποθέωσαν στην όπερα, μα εγώ έψαχνα εσένα… Και όταν γύρισα στο σπίτι, στη γοητευτική φωλίτσα μας, έκανα όνειρα για μας…». Αυτό το γράμμα έπεσε στα χέρια του πατέρα της Σοφίας.
Ο Αφεντάκης, θυμωμένος με τη συμπεριφορά της κόρης του, την γύρισε στην Αθήνα, όπου η κοπέλα πήρε δηλητήριο και αυτοκτόνησε. Το ίδιο υποτίθεται ότι έκανε και ο ερωτευμένος Τζοβάνι, που μόλις έμαθε πως η καλή του αυτοκτόνησε, έριξε μια σφαίρα στη καρδιά του. Το πιθανότερο είναι όλα αυτά να μην έχουν σχέση με την πραγματικότητα. Η ιατρική γνωμάτευση του θανάτου της Σοφίας από φυματίωση υπάρχει στα αρχεία, ενώ ο Μάριο Τζοβάνι πέθανε τριάντα χρόνια αργότερα από καρδιακή προσβολή.
Υπήρχε, επίσης, ο μύθος ότι ο Χαλεπάς ήταν εραστής της Σοφίας και αφού έβγαλε όλο του το ερωτικό πάθος στο γλυπτό της, στη συνέχεια τρελάθηκε. Κάτι που επίσης δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα. Ο Χαλεπάς δεν γνώρισε ποτέ τη Σοφία, είδε μόνο μια φωτογραφία της μετά θάνατον. Υπάρχουν, τέλος, κάποιοι ιστορικοί τέχνης που υποστηρίζουν ότι ο Χαλεπάς έφτιαξε το πήλινο πρόπλασμα, αλλά λόγω της ασθένειας του στο μάρμαρο την απέδωσε ο μαρμαροτεχνίτης Αλεξάκης Λάβδας. Ο Χαλεπάς και ο Λάβδας ήταν καλοί φίλοι μέχρι το τέλος της ζωής τους. Ποτέ ο Λάβδας δεν διεκδίκησε το παραμικρό. Ήταν κι αυτός ένας μύθος απ’ αυτούς που συνοδεύουν τα μεγάλο αριστούργημα.
Τα λόγια του Χαλεπά για την Κοιμωμένη του
Ο Γιαννούλης Χαλεπάς, σε συνέντευξή του το 1930, είχε πει:
«Μέσα στη τσάντα της είχε μια φωτογραφία μιας ωραίας γυναίκας. Την έβγαλε απ’ την τσάντα της, και δείχνοντάς μου την, μου είπε να της κάνω μία προτομή, ένα οποιοδήποτε άγαλμα του γούστου μου. Της ζήτησα, θυμάμαι, χίλιες δραχμές, κι εκείνη, αφήνοντας τη φωτογραφία, έφυγε.
Εγώ την άλλη μέρα άρχισα να σκέπτομαι, να βασανίζω το μυαλό μου, σαν τι σχέδιο να κάνω. Δεν άργησα να εμπνευστώ το σχέδιό μου κι αμέσως έβαλα μπρος.
Έκανα το σχέδιο, κατόπι το έπλασα σε πηλό. Φώναξα τότε την κυρία Αφεντάκη. Όταν ήλθε, δεν της άρεσε και μου είπε ότι αν είναι δυνατόν ν’ αλλάξω σχέδιο. Εγώ θυμώνοντας τότε – και το θυμό μου θυμάμαι ακόμα και τώρα, γιατί για μένα τα λόγια της ήταν προσβλητικά -, μη χάνοντας καιρό, πήρα ένα λοστό, έδωσα ένα γερό χτύπημα στο στήθος του αγάλματος κι έτσι χωρίστηκε απ’ το στήθος το κεφάλι.
– Και τότε τι έγινε κ. Χαλεπά;
– Η κυρία Αφεντάκη κατάλαβε αμέσως το λάθος της και μου είπε ότι το άγαλμα της άρεσε όπως ήταν και με παρακάλεσε να το ξαναφτιάξω. Το’ φτιαξα, το σκάλισα απάνου στο μάρμαρο και έπειτα από λίγον καιρό, το 1880, η Κοιμωμένη, το άγαλμα που μου έδωσε τη φήμη, στέκονταν πάνω απ’ τον τάφο της Αφεντάκη».
Η Ωραία Κοιμωμένη του Γιαννούλη Χαλεπά
Η Κοιμωμένη του Γιαννούλη Χαλεπά είναι αδιαμφισβήτητα ένα απ’ τα πιο σπουδαία έργα της σύγχρονης Ελλάδας. Πολλοί είναι εκείνοι που έρχονται, ακόμη και από το εξωτερικό, φροντίζοντας μεταξύ άλλων να φθάσουν έως εκεί για να θαυμάσουν τη δημιουργία του Χαλεπά. Κανένα άλλο μνημείο δεν απέκτησε εκείνη την εποχή τόση φήμη. Έγινε πανελλήνιος θρύλος και έθρεψε τη λαϊκή φαντασία. Δημιούργησε τόσους αστικούς μύθους, όσους δεν είχε γνωρίσει ποτέ ξανά κανένα έργο.
Όταν την δημιουργούσε, δεν μπορούσε να φανταστεί, πως σύντομα και ο ίδιος θα βυθιζόταν σε σαράντα χρόνια καλλιτεχνικού και πνευματικού «ύπνου». Την ώρα που τολμούσε να κρύψει τη ζωή, σε ένα έργο που είχε ως αφορμή του τον θάνατο, πιθανότατα να
κέρδιζε το δικαίωμά του σε μια δεύτερη ευκαιρία, πολύ αργότερα, στη ζωή του. Ήθελε να πλάσει μια μορφή, η οποία δεν θα ξυπνούσε από τον αιώνιο ύπνο της με το φιλί κάποιου πρίγκιπα, αλλά θα ξυπνούσε κάθε φορά που κάποιος αναρωτιόταν πως γίνεται μια νεκρή να είναι
συνάμα τόσο ζωντανή.
Στην περίπτωση της Κοιμωμένης, ο ύπνος και ο θάνατος ταυτίζονται, αλλά δεν σταματούν
να είναι δύο εντελώς αντίθετες καταστάσεις. Στη μία περίπτωση η ζωή συνεχίζεται, ενώ στην άλλη
διακόπτεται για πάντα. Η πρωτοτυπία, μάλιστα, του συγκεκριμένου έργου συνοψίζεται στο ότι
ξεπερνάει τους καθιερωμένους τύπους της κοιμώμενης μορφής, τοποθετώντας τον κορμό της
κοπέλας σηκωμένο προς τα επάνω «ώστε να περνά η αγωνία του θανάτου τόσο στο ριγμένο πίσω
κεφάλι, όσο και στα μισάνοιχτα χείλη».Advertising
Ακολουθεί βίντεο για την «Κοιμωμένη» του Γιαννούλη Χαλεπά, Σοφία Αφεντάκη.
Πηγές
- ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ«ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΜΜΕ»ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ:ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΝΕΑ ΜΕΣΑ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Ο Mύθος και το Παραμύθι στο έργο του Γ. Χαλεπά:Η Περίπτωση της Κοιμωμένης» ΕΚΠΑ
- Ο Γ. Χαλεπάς και η Σοφία Αφεντάκη («Κοιμωμένη») Οι δικαστικές περιπέτειες του μνημείου τους/Τα Αθηναϊκά
-
Κοιμωμένη του Χαλεπά – Αφεντάκειο Κληροδότημα Κιμώλου/ https://www.afentakeio.gr › κοιμωμένη-του-χαλεπά
Advertising
