Εκεί που οι αετοί χτίζουν φωλιές και ο ήλιος λάμπει όλη μέρα. Εκεί που πεύκα, οξιές, ρυάκια, δρακολίμνες και γεφύρια εμπνέουν κάθε ζωγράφο. Εκεί που οι άνθρωποι έγιναν με το βουνό φίλοι και με τα δέντρα συντροφιά… Εκεί θα πάμε σήμερα. Θα ακολουθήσουμε τους ελατοσκέπαστους δρόμους και την παραδοσιακή βλαχόστρατα. Και θα αντικρίσουμε την Αετομηλίτσα Ιωαννίνων (παλιά Δέντσικο – Ντένισκο, Γαλαταριά), έναν τόπο που τραβιέται και χωνεύει σε μια σχισμένη πέτρα…
Χτισμένη στις νότιες πλαγιές του όρους Γράμμος, κάτω από τις μεγάλες κορυφές Γκέσος (2165μ), Σκίρτσι (Παρήφανο, 2444μ), Κιάφα (2395μ), Τσούμα (2174μ) και επάνω Αρένα (2196μ). Σκαρφαλωμένη σε υψόμετρο 1430μ, απέχει 16,3χλμ από την εθνική οδό Κόνιτσας – Κοζάνης, 50χλμ από την Κόνιτσα και 110χλμ από τα Γιάννενα. Είναι το τελευταίο προς τα βόρεια του νομού Ιωαννίνων χωριό. Χτισμένο στη γωνία της συμβολής των συνόρων των νομών Ιωαννίνων-Καστοριάς και της Αλβανίας.
Πρόκειται για ένα βλαχοχώρι, που ζωντανεύει πέντε μήνες τον χρόνο, καθώς πέφτει σε «χειμερία νάρκη» από τις αρχές του Οκτώβρη και «ξυπνά» τον Μάιο.
Για να ‘ρθει ξανά την Άνοιξη…
Παλιό κεφαλοχώρι, η παλαιότερη ονομασία του χωριού είναι “Ντένισκο”ή “Ντένσκο”. Είχε γνωρίσει άνθιση τον 18ο, τον 19ο και τις αρχές του 20ού αιώνα. Οικονομικά αυτοδύναμο εκείνη την εποχή είχε γύρω στα 40.000 αιγοπρόβατα, ενώ οι αγωγιάτες και οι έμποροι του χωριού έφταναν μέχρι τον Αυλώνα της Βορείου Ηπείρου ή τη Νιγρίτα των Σερρών και διακινούσαν προς τα εκεί τα προϊόντα τους.
Είναι καθαρά κτηνοτροφικό χωριό και κατοικείται μόνο το καλοκαίρι, ενώ το χειμώνα οι οικογένειες των κτηνοτρόφων κατεβαίνουν με τα κοπάδια τους κυρίως στους νομούς Θεσσαλίας και Μακεδονίας.
Οι κάτοικοί του, κυρίως κτηνοτρόφοι, κάθε φθινόπωρο πηγαίνουν με τα ζώα τους στη ξεχειμωνιάζουν στους κάμπους. Την άνοιξη επιστρέφουν στα πάτρια εδάφη. Μαζί τους «πηγαινοέρχεται» και το Κοινοτικό Γραφείο, που εγκαταλείπει το παραδοσιακό οίκημα στην κεντρική πλατεία του χωριού και «μετακομίζει» στη Λάρισα.
Όλο τον βίο τους το φόρτωναν με τα ζώα (άλογα, γαϊδούρια κλπ.), ενώ τα κοπάδια συνόδευαν και οι οικογένειες των κτηνοτρόφων. Κάθε μέρα κατασκήνωναν σε διαφορετική περιοχή και η μετακίνηση γινόταν κατά ομάδες, που αποτελούσαν τα λεγόμενα τσελιγκάτα. Σήμερα η μετακίνηση αυτή -πλην ελαχίστων εξαιρέσεων- γίνεται με φορτηγά και μάλιστα αυθημερόν. Άλλωστε η κτηνοτροφία στις μέρες μας έχει μειωθεί σημαντικά, αφού φτάνει μόνο τα 12.000 ζώα έναντι των 30.000 και πλέον που ήταν πριν από 50-60 χρόνια.
Διαβάζουμε πως τα σημερινά χρόνια, υπάρχουν περισσότερες από 30 κτηνοτροφικές οικογένειες που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της Αετομηλίτσας, η οποία τα τελευταία 10-15 χρόνια γνώρισε ραγδαία ανάπτυξη. Οι κάτοικοι, μετά τον εμφύλιο, ο οποίος ήταν σφοδρός στον Γράμμο, είχαν διασκορπιστεί σε διάφορα μέρη είτε στο εξωτερικό είτε σε μεγαλουπόλεις. Επανήλθαν όμως, κάποιοι μόνο ως παραθεριστές και γεμίζουν το χωριό κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, κυρίως τον Ιούλιο και τον Αύγουστο.
Λαβωμένος τόπος…
Μεγάλες ήταν και οι δοκιμασίες που γνώρισε η Αετομιλίτσα ακόμη και μετά την απελευθέρωση απ’ τους Τούρκους. Πρωταγωνίστησε κατά την εποχή του 1930 στην εξόντωση των κλεφτών που λυμαίνονταν την περιοχή. Αργότερα, χτυπήθηκε από τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο, αλλά κυριολεκτικά διαλύθηκε με τον εμφύλιο πόλεμο.
Πραγματοποιήθηκαν σφοδρές μάχες, αφού στο χωριό υπήρχε η Κυβέρνηση του βουνού και το αρχηγείο του δημοκρατικού στρατού, υπό τον Μάρκο Βαφειάδη. Οχυρά (πυροβολεία) και οι θέσεις των εγκαταστάσεων (Νοσοκομεία, πεδία βολής, μονοπάτια κλπ.) διασώζονται ακόμη και σήμερα.
Σ’ αυτόν τον τόπο γυρίζω…
Μετά το 1950, οι Αετομηλιτσιώτες βρέθηκαν διασκορπισμένοι σε όλα τα κράτη, κυρίως δε της Ανατολικής Ευρώπης, απ’ όπου και άρχισαν να επιστρέφουν πολύ αργότερα. Παράλληλα, το χωριό επηρεάστηκε αρνητικά και από το φαινόμενο της αστυφιλίας, με αποτέλεσμα να κινδυνεύσει από ερήμωση μέχρι και τη δεκαετία του ‘70. Εκείνη την εποχή αριθμούσε 70 σπίτια, αφού δεν έμεινε τίποτα απ’ τα παλιά αρχοντικά, ενώ στα 50.000 στρέμματα λιβαδιών έχουν μείνει κάπου 8-10 χιλιάδες αιγοπρόβατα.
Οι Αετομηλιτσιώτες σήμερα είναι διασκορπισμένοι σε όλη την Ελλάδα. Με την ίδρυση συλλόγων στη Θεσσαλονίκη και στη Λάρισα και κυρίως χάρη στην αγάπη των Αετομηλιτσιωτών το χωριό ξαναζωντάνεψε, με αποτέλεσμα να αριθμεί σήμερα εκατοντάδες σπίτια και οικογένειες. Η Αετομηλίτσα άρχισε πάλι να αποκτά το παραδοσιακό της χρώμα, καθώς επανήλθαν τα καλντερίμια, οι πλακόστρωτες πλατείες και τα πέτρινα τοιχία. Η ζωή των κατοίκων της Αετομηλίτσας, όπως σε πολλά βλαχοχώρια της Πίνδου, είναι συνυφασμένη με την ημινομαδική κτηνοτροφία. Για αιώνες τώρα το χωριό εγκαταλείπεται το χειμώνα σχεδόν από όλους τους κατοίκους του, ενώ το καλοκαίρι σφύζει από ζωή.
Κάθε χρόνο, στις αρχές Ιουνίου, οι κτηνοτρόφοι με τα κοπάδια τους, που αριθμούν αρκετές χιλιάδες πρόβατα, σκορπίζουν στα απέραντα βοσκοτόπια του χωριού στον κεντρικό Γράμμο. Στις αρχές φθινοπώρου ακολουθούν την αντίστροφη πορεία προς τα χειμαδιά της Θεσσαλίας και Μακεδονίας. Επίσης, η κτηνοτροφία βρίσκεται σε συνεχή άνοδο, με παραγωγή ντόπιων προϊόντων της Αετομηλίτσας, όπως τυριά (με πρώτο το μανούρι), τα αγνά και νόστιμα κρέατα και τσάι βουνού.
Αποδράσεις αναψυχής σε γαλήνιο και καταπράσινο τόπο
Η Αετομηλίτσα είναι επίσης αφετηρία για ορειβατικές διαδρομές προς τις γύρω πανέμορφες καταπληκτικές κορυφές του Γράμμου, που καθιστούν την περιοχή τον παράδεισο του πεζοπόρου και του ορειβάτη. Στο χωριό υπάρχει το νεόκτιστο ορειβατικό καταφύγιο, χωρητικότητας 20 ατόμων, που λειτουργεί όλο το χρόνο και στο οποίο προσφέρεται και εκλεκτό φαγητό. Υπάρχουν επίσης ενοικιαζόμενα δωμάτια, δυο ταβέρνες με παραδοσιακά ψητά και καφέ.
Ο Ξενώνας και το Καταφύγιο του Γράμμου λειτουργούν όλο τον χρόνο και σας περιμένουν, για να ανακαλύψετε την ομορφιά και μαγεία της άγριας φύσης, την μοναδική χλωρίδα και πανίδα της περιοχής, καθώς και τις αλπικές λίμνες στις τριγύρω κορφές με την ψηλότερη σε όλο τον Ελλαδικό χώρο την Γκιστόβα με υψόμετρο 2360μ πάνω από τη κορυφή Γράμμουστα και στη συνέχεια την Δρακόλιμνη στην Αετομηλίτσα.
Μια γιορτή, ένα μεγάλο πανηγύρι εκατοντάδων φίλων, απόδημων, κατοίκων από τα γύρω χωριά, κτηνοτρόφων και συγγενών σμίγουν το Δεκαπενταύγουστο, που γιορτάζει η εκκλησία της Παναγιάς. Επίσης αρκετές και ωραίες εκδηλώσεις λαμβάνουν χώρα κάθε καλοκαίρι, όπως το τριήμερο για την κτηνοτροφία και η γιορτή των κτηνοτρόφων.
Αγναντεύοντας τις αετοφωλιές του Γράμμου, που κουβαλάει στις πλάτες του ένα μεγάλο κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας της Ελλάδας, φτάνουμε στο τέλος της «βλαχόστρατας». Eμπνευσμένος από ένα ποίημα του κου καθηγητή της Κοινωνικής Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων κου Βασίλη Νητσιάκου (γεννημένος στην Αετομηλίτσα) κλείνουμε το οδοιπορικό μας:
Σε προδομένο απ’ τα στοιχειά του
τόπο
γεννήθηκα.
Σε τόπο μόνο
και πιο ψηλά απ’ το Θεό.
Σε τόπο που τραβιέται
και χωνεύει
σε μια σχισμένη πέτρα.
Για να ‘ρθει ξανά
την Άνοιξη
κρεμασμένος στα νύχια
γυπαετών.
Σε λαβωμένο
κι αλαφροΐσκιωτο τόπο
γεννήθηκα.
Ποτισμένο από δάκρυ
βαρβάτου αλόγου.
Σ’ αυτόν
γυρίζω φοβισμένος
στου κούκου τον καιρό,
ώς ν’ αγιασθώ στον κλήδονα
κι ύστερα να σωπάσω.
(Βασίλης Νιτσιάκος – Ντένισκο “Απέκει”)
Πηγές:
- www.konitsa.gr/visit/villages/3-aetomelitsa
- https://el.wikipedia.org/wiki/Αετομηλίτσα_Ιωαννίνων
- www.aetomilitsa.com/
- monopatiatispetras.blogspot.com/2016/09/blog-post_19.html
Σύνταξη κειμένου: Ευθύμιος – Σπυρίδων Γεωργίου
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου
