Κρητικές φορεσιές: όταν η αρχοντιά συναντά τη δύναμη

Πως μπορεί κάποιος να γνωρίσει μια περιοχή καλύτερα; Μία ματιά στον παρελθόν της και στην τότε καθημερινότητα της, βοηθούν στην καλύτερη κατανόηση του χαρακτήρα της περιοχής αυτής. Μέσα από τις κρητικές φορεσιές , θα μάθουμε για τη νοοτροπία των ανθρώπων ,την ενασχόληση τους, τις γιορτές και τα έθιμα τους. Θα γνωρίσουμε το κλίμα των περιοχών, τον πλούτο που διέθεταν αλλά και την ιστορία τους. Όπως και στις φορεσιές της Πελοποννήσου, περισσότερη έμφαση θα δοθεί στις γυναικείες κρητικές φορεσιές, αφού μέσα από αυτές αντλούμε τα περισσότερα στοιχεία.

Οι αντρικές κρητικές φορεσιές

Οι Κρήτες για δύο αιώνες μετά την βενετσιάνικη κατάκτηση συνέχισαν να κρατούν το βυζαντινό ένδυμα. Η  ανδρική παραδοσιακή φορεσιά με τη βράκα, το γελέκι, το «μεϊτάνι»  και τα «στιβάνια» κάνει την εμφάνισή της στις αρχές του 16^ου αιώνα. Η προέλευση της βράκας απασχόλησε πολλούς. Το πιο πιθανό είναι να παρέλαβαν οι Κρητικοί μια μορφή βράκας από τους πειρατές της Αλγερίας ή της Τύνιδας.  Τις ανδρικές παραδοσιακές γιορτινές κρητικές φορεσιές, ράβουν και κεντούν ειδικοί ραφτάδες, που ονομάζονται «τερζήδες».  Το διακοσμητικό κέντημα γίνεται με βαθυκύανα ή μαύρα μεταξωτά στριφτά κορδονέτα (ποτέ με χρυσά), που λέγονται «χάρτζα».  Τα «χάρτζα φτιάχνονταν και πουλιόνταν από ειδικούς τεχνίτες ή τα έφερναν έμποροι από την Αίγυπτο.

Το παραδοσιακό γιορτινό πουκάμισο του Κρητικού είναι υφαντό, μεταξωτό  ή βαμβακερό. Έχει χρώμα κυρίως άσπρο.  Βέβαια, φορέθηκαν πουκάμισα  και σε άλλους χρωματισμούς, ποτέ, όμως μαύρο. Να σημειωθεί ότι, η σύγχρονη συνήθεια να φορούν οι Κρητικοί αδιακρίτως μαύρο πουκάμισο επικρατεί εδώ και μερικές μόλις δεκαετίες. Το παραδοσιακό κεφαλοκάλυμμα που χαρακτηρίζει τις αντρικές κρητικές φορεσιές είναι το κόκκινο σπαστό φεσάκι με τη μαύρη φούντα.  Το γνωστό σε όλους σαρίκι , ήταν ένα μακρόστενο μεταξωτό πολύχρωμο μαντήλι,  με το οποίο αρκετοί Κρήτες τύλιγαν το σπαστό κόκκινο φεσάκι τους.Το σύγχρονο σαρίκι, που θεωρείται στις μέρες μας το παραδοσιακό κεφαλοκάλυμμα στις κρητικές φορεσιές ,  έκανε την εμφάνισή του το δεύτερο τέταρτο του 20^ου αιώνα στην κεντρική Κρήτη. Λέγεται πως έχει πολλά κρόσσια για να δείξει τα πολλά χρόνια της Τουρκοκρατίας. Τέλος το βασικό ανδρικό κόσμημα στις κρητικές φορεσιές είναι το ασημομάχαιρο που δηλώνει την κοινωνική θέση και την οικονομική κατάσταση του Κρητικού που το φοράει.

Η Σφακιανή φορεσιά

Η Σφακιανή είναι η γιορτινή ή νυφική φορεσιά της περιοχής των Σφακίων και φορέθηκε σε ολόκληρη τη δυτική Κρήτη. Είναι οι κρητικές φορεσιές με τα παλιότερα στοιχεία απ’ όλους τους τύπους ενδυμασιών που παραλάβαμε στις αρχές του 20 ου αιώνα. Αποτελείται από πολύπτυχη φούστα σε χρώμα βυσινί ή καφέ συνήθως. Στο κάτω μέρος έχει φάσα από δυο φαρδιά χρυσαφένια σιρίτια. Το πουκάμισο της φορεσιάς είναι λευκό υφαντό, μεταξωτό ή βαμβακερό και στις άκρες των μανικιών μπορεί να έχει πλούσια κεντήματα ή προσραπτόμενη δαντέλα.

Advertisements

Πάνω απ’ το πουκάμισο μπαίνει το μεσάτο ζιπόνι, του οποίου τα μανίκια μπορεί να είναι αποσπώμενα. Το ζιπόνι είναι χρώματος μαύρου, καφέ ή βυσσινί, φτιαγμένο από τσόχα ή βελούδινο ύφασμα καλής ποιότητας. Είναι χρυσοκέντητο και μπροστά έχει άνοιγμα σε σχήμα V και κλείνει στο κάτω μέρος του σε ένα σημείο. Το μαντήλι μπορεί να έχει χρώμα κόκκινο ή βυσσινί και να δένεται στο κεφάλι ή άσπρο ριχτό. Σε αυτές τις γυναικείες κρητικές φορεσιές μπορεί να προστεθεί και υφαντή λευκή ποδιά, διακοσμημένη με πλούσια κεντήματα. Όταν παλαιότερα με τη φορεσιά αυτή φοριόταν το «χρυσόπλεκτο» κεφαλομάντηλο, τότε όλη η ενδυμασία λεγόταν «Χρυσόπλεκτο».

Η “Κούδα”

Στα μέσα του 17^ου αιώνα, παρουσιάζεται, στην Ανατολική Κρήτη η ενδυμασία «Κούδα».  Το όνομά της το πήρε  από ένα εξάρτημα σε σχήμα φούστας, που λέγεται «κούδα» από την ιταλική λέξη coda, που σημαίνει ουρά. Αυτές οι κρητικές φορεσιές αποτελούν εξέλιξη μιας βυζαντινής μόδας του 15^ου αιώνα και της «καρπέτας», μιας φούστας του 17^ου αιώνα.  Από τον τρόπο με τον οποίο φοριέται η φούστα αυτή σχηματίζεται μια ιδιότυπη διακόσμηση, ένα μεγάλο drape, δηλαδή περικάλυψη με ύφασμα, που μοιάζει με ουρά.  Έτσι, το σχήμα της φούστας έδωσε το όνομα στο ρούχο και στη συνέχεια σε ολόκληρη την ενδυμασία.

Η Κούδα λέγεται και φορεσιά Κριτσάς, επειδή λέγεται ότι πρωτοεμφανίστηκε εκεί που βρίσκεται το σημερινό κεφαλοχώρι Κριτσάς, στο νομό Λασιθίου. Η «Κούδα» αποτελείται από: «κούδα», «ζιπόνι» ή «σαλταμάργκα» ή «φέρμελη», μακρύ μεταξωτό πουκάμισο, μακριά φουφουλωτή βράκα, πλούσια κεντημένη, που φθάνει μέχρι κάτω στους αστραγάλους και φαίνεται, μεταξωτή ζώνη , ποδιά και για κεφαλοκάλυμμα τη «σάλπα».

Ανωγειανή:μία απο τις πιο κλασσικές κρητικές φορεσιές

Η Σάρτζα ή Ανωγειανή φορεσιά πήρε το όνομά της από ένα βασικό κομμάτι της στολής που έχει σχήμα ποδιάς. Φορέθηκε σε ολόκληρη την Κρήτη αλλά ιδιαίτερα στα Ανώγεια απ’ όπου και πήρε το όνομά της. Αποτελείται από μια φαρδιά παντελόνα φουφουλωτή στα κάτω άκρα. Από πάνω μπαίνει μια μακριά πουκαμίσα χρώματος κρεμ, που έχει το ρόλο του φορέματος αφού είναι τόσο μακριά όσο να φαίνεται το κάτω μέρος από τις μπατζάκες του παντελονιού. Η ποδιά της φορεσιάς είναι η κλασική κρητική ποδιά με τα πλούσια κεντήματα.

Η σάρτζα, που έχει κόκκινο χρώμα, είναι μια ποδιά που δένεται πίσω και οι δυο της άκρες πιασμένες μπαίνουν στην αριστερή πλευρά της ζώνης, η οποία είναι και αυτή κόκκινη υφαντή. Το ζιπόνι φτιάχνεται από τσόχα σε διάφορα χρώματα, με επικρατέστερο το μαύρο, κι είναι πλούσια χρυσοκεντημένο. Αφήνει μπροστά ένα μεγάλο ημικυκλικό άνοιγμα με συνέπεια να μην καλύπτει το στήθος. Τέλος το κεφαλομάντηλο είναι κόκκινο ή βυσσινί με χρυσό ή κίτρινο κρόσσι.

Σύνταξη κειμένου: Βασιλική Τριανταφυλλοπούλου

Επιμέλεια κειμένου: Γεωργία Αλμπανίδου

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν:

• http://www.tsouchlarakis.com/KRITIKESFORESIES.htm
• http://www.kritesad.gr/paradosi-kai-ethima-tis-kritis/114-ginaikia-foresia