Τα ποτάμια στην παλαιά Αθήνα: Κηφισός, Ιλισός και Ηριδανός

ποτάμια

Τα ποτάμια στην ιστορία

Θα μπορούσε να πει κανείς, ότι η ζωή ενός τόπου είναι οι άνθρωποι, το πράσινο και το νερό του. Από την εμφάνιση του ανθρώπου στη Γη, το νερό αποτέλεσε γι’ αυτόν βασικό στοιχείο επιβίωσης σε συνδυασμό με την τροφή. Λίμνες, ποτάμια χείμαρροι και ρυάκια χάριζαν το νερό στους ανθρώπους, είτε για να το πιουν, είτε για να το χρησιμοποιήσουν σύντομα στις καθημερινές τους ανάγκες και ασχολίες (π.χ. πότισμα, μαγείρεμα, πλύσιμο).

Η Ελλάδα φημίζεται για τη φυσική ομορφιά της και τα αναρίθμητα ποτάμια σε κάθε γωνιά της. Όμως με το πέρασμα του καιρού, τους χώρους πράσινου ήρθαν να αντικαταστήσουν ασφαλτοστρωμένοι δρόμοι και πολυώροφα κτίρια. Πολλά από τα ποτάμια της “στέρεψαν” ή χάθηκαν. Λίγα έχουν απομείνει σήμερα, να χαρίζουν στο τοπίο την ομορφιά του τρεχούμενου νερού. “Κάποτε υπήρχε στο χωριό ένα μεγάλο ποτάμι, που το χώριζε στα δύο και το διαβαίναμε κάθε μέρα. Τώρα δεν έχει μείνει στάλα απ’ αυτό.” ίσως ακούσεις να διηγείται ένας παππούς για τον τόπο του.

Κηφισός, Ιλισός και Ηριδανός

Το ερώτημα είναι: Υπήρχαν ποτάμια στην Αθήνα, την πιο πυκνοκατοικημένη πόλη της Ελλάδα; Εκεί που η αστικοποίηση έφτασε πρώτη και ο αγρότης έγινε ξαφνικά μηχανή ταχύτητας. Η απάντηση είναι, ναι. Όταν μιλάμε βέβαια για μια “απασχολημένη” πρωτεύουσα, στο νου μας δεν μπορεί να έρθει ένας ποταμός μήκους και πλάτους όπως αυτό του Αμαζονίου. Στην πρωτεύουσα λοιπόν κυλούν μέχρι και σήμερα περίπου 700 ρεύματα, εκ των οποίων το 1/10 φαίνεται σε διάφορα σημεία της πόλης και της δίνει μια νότα παρελθόντος (το ρεύμα Ποδονίφτης της Νέας Ιωνίας είναι το πιο δημοφιλές παράδειγμα). “Όποιος ψάχνει, βρίσκει” λέει άλλωστε ο λαός και το ίδιο ισχύει και για τα ποτάμια του. Επίσης, η ύπαρξη γεφυριών μέσα στην πόλη ακόμη και σήμερα, μαρτυρούν την ύπαρξη ενός ρεύματος, που κάποτε ήταν “ζωντανό” ή σήμερα είναι “κρυμμένο” ανάμεσα στο τσιμέντο και την άσφαλτο.

Διαβάστε επίσης Βερδικούσια, Λιβάδι: Το άγνωστο ρεκόρ και οι τελευταίοι βλαχόφωνοι

Advertising

Advertisements

Κάποτε ολόκληρη η Αθήνα “βρεχόταν” από ποτάμια. Σήμερα, θα τη χαρακτήριζε κανείς “αφυδατωμένη”. Συγκεκριμένα, τρία μεγάλα ποτάμια την καλλώπιζαν, που τη σημερινή εποχή έχουν “στερέψει”, όμως μπορεί κανείς να νιώσει την παρουσία τους σε συγκεκριμένα μέρη της πόλης. Το πρώτο είναι ο Κηφισός, ο οποίος κινείται παράλληλα με την οδό Αθηνών-Λαμίας, γνωστή και ως “Ποτάμι” στους κατοίκους της πρωτεύουσας. Τα νερά του επιβιώνουν ακόμη κάτω από τον σύγχρονο δρόμο. Έπειτα έχουμε το ποτάμι Ιλισός, που κυλάει υπόγεια σε αρκετά σημεία της πόλης. Τέλος, ο Ηριδανός ποταμός, που κελαρύζει μόλις μερικά μέτρα από την πλατεία του Μοναστηρακίου και κυλά κυριολεκτικά μέσα στον αρχαιολογικό χώρο του Κεραμικού. Άλλα μικρότερα ποτάμια της παλιάς Αθήνας ήταν ο Κυκλόβορος, το Λυκόρεμα, ο Βουρλοπόταμος, ο Βοϊδοπνίχτης και ο Αλασσώνας.

Ξένοι κι Έλληνες καλλιτέχνες έχουν αποδώσει στον καμβά την ομορφιά των Αθηναϊκών τοπίων, περιλαμβάνοντας το γαλάζιο των ποταμών, που τότε έρεαν κι έδιναν μια ανάσα ζωής στην πόλη. Μπλέκονταν με τα μνημεία, τους χάριζαν το πράσινο γύρω τους και συμπλήρωναν στη γραφικότητά τους. Κάποτε, Γάλλοι αρχιτέκτονες επισκέπτονταν την χώρα, για να συμβάλουν στην ανάδειξη της φυσικής της ομορφιάς, κατασκευάζοντας γεφύρια για τους ποταμούς της. Σήμερα, τα γεφύρια αυτά έχουν μείνει να κοσμούν την πρωτεύουσα, μα κυρίως να μας θυμίζουν, πως κάποτε κάτω από αυτά, περνούσε νερό, ενώ γύρω τους υπήρχε πλόυσια βλάστηση.

Διαβάστε επίσης Οι σπουδαιότερες βιβλιοθήκες: παλάτια χτισμένα από βιβλία

Οι πλημμύρες

Όταν ο άνθρωπος επεμβαίνει στα δημιουργήματα της φύσης και τα τροποποιεί, οι ενέργειές του επιστρέφουν σε αυτόν. Όπως υποστηρίζει η επιστήμη της Φυσικής “Για κάθε δράση υπάρχει και η αντίστοιχη αντίδραση”. Ένα ιστορικό παράδειγμα λοιπόν, μια μικρή ιστορία, είναι αρκετή για να καταλάβουμε, πώς προκύπτουν σήμερα τα πλημμυρικά φαινόμενα στο λεκανοπέδιο Αττικής και ποιες ήταν οι λάθος ενέργειες. Οι συχνές πλημμύρες δεν αποτελούν τυχαία συμβάντα, ούτε οφείλονται αποκλειστικά στην υπέρογκη ποσότητα νερού. Είναι αποτέλεσμα ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, όπως η κοπή δέντρων και το λεγόμενο “μπάζωμα” ποταμών. Στην παρακάτω φωτογραφία βλέπουμε τον Διοικητή Πρωτευούση (επί δικτατορίας Μεταξά) Κωνσταντίνο Κοτζιά, ο οποίος επισκέπτεται τα έργα της κάλυψης Ιλισού.

Στις αρχές του 20ού αιώνα ολόκληρη η περιοχή μεταξύ Ιλισού και Υμηττού είχε κηρυχθεί αναδασωτέα και είχε φυτευτεί. Στη δεκαετία του ’50 ολοκληρώθηκε η κάλυψη της κοίτης του ποταμού και τη θέση του ποταμού πήραν οι οδοί Μιχαλακοπούλου, Βασιλέως Κωνσταντίνου και Καλλιρόης. Το έργο είχε ξεκινήσει το 1939 και το θεμελίωσε ο Μεταξάς με τη χαρακτηριστική φράση: «Θάπτομεν τον Ιλισόν».

Advertising

Έτσι, όταν θάφτηκε ο Ιλισός και ο κάθε “Ιλισός” τη θέση των ατάραχων νερών πήραν οι πλυμμήρες…