Εύλογα θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς “μα πόσοι Θεοί μπορούν να χωρέσουν σ’ ένα τόπο;”. Απάντηση στο ερώτημα αυτό, δίνει η Θράκη ήδη από τα αρχαία χρόνια. Ως αρχή θα μπορούσαμε να θέσουμε την συνάντηση των αρχαίων θρακικών θεοτήτων με αυτές του ελληνικού χώρου. Έκτοτε και ως τις μέρες μας, η “συγκατοίκηση” των Θεών δημιούργησε μια μοναδική παρακαταθήκη για τους σύγχρονους κατοίκους της. Ένας από τους Θεούς που εγκαταστάθηκε στα ορεινά της Ροδόπης για ένα διάστημα, ήταν και ο Μίθρας. Κληρονομιά των πιστών του σε εμάς σήμερα, είναι ένας ιερός χώρος κρυμμένος μέσα σε ένα τοπίο απαράμιλλης φυσικής ομορφιάς.
Η λατρεία του Μίθρα
Ως θεότητα, ο Μίθρας κατάγεται από την Μέση Ανατολή. Περίπου τον 6ο αιώνα π.Χ. η μορφή του θα ταυτιστεί με αυτή του Θεού Ήλιου κι έτσι θα ξεκινήσει η πρώτη μεγάλη γεωγραφική εξάπλωση της λατρείας του, αρχικά μέσω των ελληνικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας. Ο μιθραϊσμός ήταν ιεραρχημένος σε επτά βαθμίδες μύησης οι οποίες αντιστοιχούσαν στα επτά ουράνια σώματα του αρχαίου Ηλιακού Συστήματος. Η ανέλιξη των πιστών από βαθμίδα σε βαθμίδα γινόταν μέσω της ενδοσκόπησης και του διαλογισμού. Σε αντίθεση με τις υπόλοιπες θρησκείες της εποχής, φαίνεται να στηρίζεται αποκλειστικά σε προφορικές παραδόσεις και όχι σε γραπτά ιερά κείμενα. Το ιερατείο επανδρώνεται από κοσμικούς ενώ ο ρόλος του περιορίζεται κυρίως στο να μυεί τα νέα μέλη.
Η μιλιταριστική φύση του Θεού Μίθρα θα τον κάνει ιδιαίτερα αγαπητό κυρίως στις κατώτερες τάξεις του Ρωμαϊκού στρατού. Έτσι μέσα από τις Λεγεώνες, η λατρεία στο πρόσωπο του θα φτάσει σε όλες τις άκρες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Οι ναοί του είναι θάλαμοι μικρού μεγέθους, κατασκευασμένοι ώστε να μιμούνται τα φυσικά σπήλαια. Τα μιθραία, όπως ονομάστηκαν στη νεότερη εποχή, θεωρούνταν για τους πιστούς η “εικόνα του Σύμπαντος”. Τον 2ο και 3ο αιώνα μ.Χ. οι πιστοί του Μίθρα είναι τόσοι που σε πολλές περιοχές, ιδιαίτερα της Δυτικής Ευρώπης, γίνεται το αντίπαλο δέος του Χριστιανισμού. Χαρακτηριστικό της ραγδαίας εξάπλωσης του Μιθραϊσμού είναι η ύπαρξη Μιθραίου ακόμη και στο κέντρο του Λονδίνου. Ίσως το κρίσιμο στοιχείο που έκανε τη θρησκεία αυτή να μειονεκτεί, ήταν ο παντελής αποκλεισμός των γυναικών. Πράγμα που απ’ ότι φαίνεται έδωσε σημαντικό προβάδισμα στον Χριστιανισμό ώστε να επικρατήσει.
Το ιερό του Μίθρα στης Θέρμες
Οδηγώντας προς τον οικισμό των Κάτω Θερμών, μια πινακίδα ειδοποιεί τους επισκέπτες για την αρχή του μονοπατιού που οδηγεί στο ανάγλυφο. Αν και υπολογίζεται πως βρίσκεται εκεί τα τελευταία 1700 χρόνια, η ύπαρξη του είχε ξεχαστεί και θα μπορούσαμε να πούμε πως “ανακαλύφθηκε” εκ νέου το 1973 από την Εφορεία Αρχαιοτήτων. Λίγα χρόνια αργότερα κατασκευάστηκε γύψινο εκμαγείο το οποίο και εκτέθηκε στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κομοτηνής. Αυτή ήταν και η σημαντικότερη ενέργεια που έγινε για την διάσωση του Μνημείου. Έπειτα αφέθηκε εκ νέου στη τύχη του.
Η βραχογραφία απέχει μόλις 100 μέτρα από την άσφαλτο, το μονοπάτι όμως είναι απότομο και σε μερικά σημεία χρειάζεται προσοχή. Ευτυχώς για τους ελάχιστους επισκέπτες του, κατά καιρούς καθαρίζετε η βλάστηση που τείνει να σβήσει την διαδρομή με την πρώτη ευκαιρία. Ο ήχος των νερών της παρακείμενης πηγής είναι και το πρώτο καλωσόρισμα. Πλάι στην πηγή βρίσκεται σκαλισμένη η παράσταση του Θεού Μίθρα να σκοτώνει ένα Ταύρο. Το συγκεκριμένο θέμα που πηγάζει από τον πρώτο μεγάλο άθλο που εκπλήρωσε ο Θεός αποτελεί και την πιο συχνή απεικόνιση στα Μιθραία που έχουν ανασκαφεί ως τις μέρες μας. Η ύπαρξη της στο συγκεκριμένο σημείο δεν είναι διόλου τυχαία. Συνδέεται με την ύπαρξη μικρού φρουρίου στο γειτονικό ύψωμα “Στήθωμα” αλλά και με ενδείξεις για τη λειτουργία μεταλλείων. Τα παραπάνω ενισχύουν την υπόθεση για την ύπαρξη ρωμαϊκής φρουράς στην περιοχή.
Η παράσταση του Θεού Ταυροκτόνου
Σύμφωνα με το μύθο, τη στιγμή που ο Μίθρας προχωρεί στην θυσία, ο ταύρος μεταμορφώνεται παίρνοντας τη μορφή της σελήνης, ενώ ο μανδύας του Θεού γίνεται ο ουράνιος θόλος με τους πλανήτες και τους αστέρες. Από το αίμα του ταύρου και την ουρά του ξεπήδησαν τα πρώτα στάχυα του σταριού και το σταφύλι. Από το σπόρο που έρευσε από τον ταύρο διαμορφώθηκαν τα ανθρώπινα πλάσματα, άρχισαν να εναλλάσσονται η μέρα και η νύχτα, ξεκίνησε ο μηνιαίος κύκλος της σελήνης και δημιουργήθηκε ο χρόνος. Με την θυσία αυτή, έγινε και η αντικατάσταση της αστρολογικής Εποχής του Ταύρου από την αστρολογική Εποχή του Κριού. Μάλιστα οι πιστοί τοποθετούσαν αυτό το γεγονός 2 χιλιετίες πριν τους ρωμαϊκούς χρόνους.
Στο κέντρο της παράστασης των Θερμών εικονίζεται ο ταύρος πεσμένος στο έδαφος. Ο Μίθρας είναι ντυμένος με περσικό ένδυμα και κοντό χιτώνα ενώ στα δύο άκρα της παράστασης των πλαισιώνουν οι ακόλουθοι του. Δεξιά ο Καύτης με τη δάδα υψωμένη και αριστερά ο Καυτοπάτης με τη δάδα χαμηλά. Κάτω ακριβώς από την κεντρική παράσταση υπάρχει ζωφόρος στην οποία παρουσιάζονται σκηνές από τον κύκλο της ζωής του θεού. Από αριστερά προς τα δεξιά εικονίζονται ο Άτλας που σηκώνει τη γη, ο Μίθρας ως τοξότης, ο Μίθρας έφιππος νικητής του ταύρου, ο Μίθρας ταυροφόρος, ο Μίθρας με τα χέρια στο κεφάλι του γονατισμένου Ήλιου, το ιερό συμπόσιο Μίθρα και Ήλιου και τέλος η Αποθέωση, η άνοδος δηλαδή στον ουρανό του Μίθρα με το άρμα του Ήλιου.
Η λουτρόπολη των Θερμών
Σε μικρή απόσταση από την βραχογραφία βρίσκονται οι θερμές πηγές που έδωσαν και το όνομα τους στον παρακείμενο οικισμό. Ο μπεκτασήδικος τεκές που υπάρχει στις πηγές είναι από τους τελευταίους που λειτουργούν στα Βαλκάνια. Τμήμα του αποτελεί και ένα τρουλωτό χαμάμ που αποδεικνύει την χρήση των πηγών από τους κατοίκους τουλάχιστον από τα τέλη του 18ου αιώνα οπότε και χτίστηκε. Οι πηγές, ή «λίτζα» όπως ονομάζονται στην τοπική διάλεκτο, βρίσκονται διάσπαρτες σε μια ακτίνα περίπου 1 χιλιομέτρου. Η θερμοκρασία των νερών κυμαίνεται από 29°C έως 53°C και κατατάσσονται στην ιαματική κατηγορία των οξυανθρακικών νερών. Παρά τις ενδείξεις μέσω ιατρικών μελετών για την ιαματική επίδραση τους σε αρκετές παθήσεις, μόλις τα τελευταία χρόνια άρχισαν να αξιοποιούνται προγράμματα ανάδειξης της περιοχής.
Η ανάγκη προστασίας της βραχογραφίας
Παρότι κατά γενική ομολογία των αρχαιολόγων, η βραχογραφία του Μίθρα αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Θράκης, παραμένει στην αφάνεια. Δυστυχώς πέρα από τα καιρικά φαινόμενα, τις κυριότερες βλάβες τις έχουν προξενήσει κατά καιρούς αρχαιοκάπηλοι και κυνηγοί θησαυρών. Η εικόνα που παρουσιάζει σήμερα το ανάγλυφο δεν αφήνει και πολλά περιθώρια για αναβολή οποιασδήποτε δράσης για την προστασία του. Η διάσωση του έχει να κάνει με τον πολιτισμό ολόκληρης της Θράκης αλλά και με το δικαίωμα των Θρακιωτών να είναι περήφανοι για αυτόν τον μικρό τόπο με τις μεγάλες αντιθέσεις και τις πολλές ιστορίες. Γι αυτόν τον τόπο που μένει Άγνωστος.
Πηγές:
- http://www.leivaditis.gr/index.php/en/monopatia-xanthis/pou-na-pao-ti-na-do-ti-na-gefto/215-anaglifo-thermon-mithras-tavroktonos
- https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B9%CE%B8%CF%81%CE%B1%CF%8A%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82
- http://pomakohoria.blogspot.gr/2011/09/blog-post_7115.html
- http://www.xanthi.ilsp.gr/cultureportalweb/article.php?article_id=804&topic_id=41&level=4&belongs=38&area_id=42&lang=gr
- http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=715
- http://asiaminor.ehw.gr/Forms/fLemmaBody.aspx?lemmaid=5333
- https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CE%B5%CE%BA%CE%AD%CF%82_%CE%9C%CF%80%CE%BF%CF%85%CE%BD%CF%84%CE%B1%CE%BB%CE%AC_%CE%A7%CF%8C%CF%84%CE%B6%CE%B1
Σύνταξη κειμένου: Παναγιώτης Μπαρδάκης
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου
