Ένα ταξίδι στη συμπρωτεύουσα μας μεταφέρει σε διάφορες οικιστικές περιοχές της Θεσσαλονίκης, οι οποίες έχουν τη δικιά τους μορφολογία, οργάνωση και ιστορία. Μια πολυσυζητημένη και ευρέως γνωστή δημοτική κοινότητα είναι η Τούμπα. Η ονομασία του τόπου είναι συνυφασμένη με τις αθλητικές εγκαταστάσεις του ποδοσφαιρικού συλλόγου ΠΑΟΚ. Στην πραγματικότητα, όμως η ονοματοδοσία στο γήπεδο δόθηκε από την ευρύτερη περιοχή και τα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά της.
Η Τούμπα σαν οικισμός δημιουργήθηκε από πρόσφυγες της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης. Με την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάνη και της επακόλουθης και συμφωνημένης πια ανταλλαγής πληθυσμών (1923-24), οι πρόσφυγες δημιούργησαν το δικό τους χώρο φιλοξενίας, με την προοπτική της μετατροπής σε μόνιμη κατοικία. Η ιδέα της ονομασίας δόθηκε από τους χαμηλούς γήλοφους που καλύπτουν λείψανα της αρχαιότητας. Ο χωμάτινος αυτός όγκος που ονομάστηκε τούμπα της Θεσσαλονίκης ή Καλαμαριάς, προσιδιάζει στους γήλοφους της Μακεδονίας (τούμπες), που στην Θεσσαλία λέγονται “Μαγούλες”.
Η κατοίκηση αυτού του τόπου δεν έγινε ξαφνικά και βιαστικά με την Μικρασιατική καταστροφή, αλλά εκκινείται από την αρχαιότητα και πορεύεται αδιάκοπα. Η γεωμορφολογία της περιοχής συνδέθηκε άρρηκτα με την ιστορία της. Ο προϊστορικός ήδη άνθρωπος είχε ανακαλύψει την αξία αυτού του τόπου και εγκαταστάθηκε εκεί προκειμένου να επιδοθεί στο κυνήγι και τις γεωργικές δραστηριότητες που ήταν η κύρια ασχολία του. Στην εποχή του Χαλκού και του Σιδήρου η σημερινή Τούμπα, υπήρξε από τις πιο κατοικημένες περιοχές και εξελίχθηκε στον πιο σημαντικό οικισμό της μη αναγνωρισμένης τότε Θεσσαλονίκης. Μάλιστα έχουν σωθεί ευρήματα από την εποχή αυτή που μαρτυρούν την ανθρώπινη παρουσία.
Από τον 9ο αιώνα πχ. , παρατηρείται μια διαφορετική κίνηση στο χώρο. Τα πρώτα σημάδια οργάνωσης είναι ορατά με τη δημιουργία νεκροταφείου. Καθώς, πλησιάζουμε στο τέλος της αρχαιότητας ο τόπος αναδεικνύεται όλο και περισσότερο. Η εμπορική κίνηση, η ύπαρξη τοπικού άρχοντα και η ευρύτερη οργάνωση της αγοράς αναδεικνύουν μια σημαντική και σημαίνουσα οικιστική περιοχή που θα διαδραματίσει ενεργό ρόλο και στην νεώτερη ιστορία.
Η εμπλοκή της Ελλάδας στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο και η η δραστηριοποίηση των ξένων δυνάμεων στον ελληνικό χώρο, φιλοξενήθηκαν στην περιοχή της Τούμπας. Συγκεκριμένα, οι δυνάμεις της Αντάντ, με τις οποίες και συμπορεύτηκε το Ελληνικό κράτος, στρατοπέδευσαν στον χώρο που εκτείνεται γύρω από τον λόφο της Τούμπα. Τα γεγονότα που ακολούθησαν και η εμπόλεμη κατάσταση που επικράτησε στον ευρωπαϊκό κόσμο, συμπαρέσυραν την Ελλάδα σε μια σειρά αλλαγών του πολιτικού σκηνικού και επανατοποθετήσεων της ελληνικής κοινωνίας. Η Μικρασιατική καταστροφή του 1922 στάθηκε ορόσημο για την ιστορία του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Η υποδοχή των πληγωμένων και “εξορισμένων” από την πατρίδα τους προσφύγων, υπήρξε προτεραιότητα του κυβερνητικού πλάνου. Αδήριτη ήταν η ανάγκη όχι φιλοξενίας, αλλά μόνιμης εγκατάστασής τους. Αυτές οι αλλαγές έμελλε να ήταν μόνιμες και οριστικές.
Οι πρόσφυγες έγιναν πλέον κάτοικοι του Ελληνικού κράτους, παρόλα αυτά δεν ξέχασαν την ιδιαίτερη πατρίδα τους. Η κατοίκηση του Ελληνικού χώρου έγινε ομαδικά έτσι παρέμειναν ενωμένοι προκειμένου να διατηρήσουν τα στοιχεία της τοπικής παράδοσης της πατρίδας τους, αλλά και να αντιμετωπίσουν μαζί τις δυσκολίες. Η περιοχή της τούμπας υπήρξε ένας προσφυγικός οικισμός και συνδέθηκε με τη βαριά παράδοση που έφεραν μαζί τους οι νέοι κάτοικοι. Απόδειξη αυτής της εξέλιξης αποτελεί η δημιουργία του αθλητικού συλλόγου ΠΑΟΚ (Πανθεσσαλονίκειος, αθλητικός , όμιλος, Κωνσταντινουπολιτών), το 1926, αλλά και η ίδρυση της κεντρικής πλατείας.
Η πλατεία Μικρασιατικού και Θρακικού Ελληνισμού, όπως ονομάστηκε το 2010, αφιερώθηκε στα θύματα της εμπόλεμης κατάστασης και στον προσφυγικό κόσμο που υποδέχτηκε η Ελλάδα. Καθετί που ιδρύθηκε συνδέθηκε με τους πρόσφυγες και ολόκληρος ο οικισμός της τούμπας πήρε προσφυγικό χρώμα. Πριν το ζήτημα της αποκατάστασης (περίθαλψη, σίτιση, στέγαση), των προσφύγων που κατέφθασαν μετά την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάνη (1923), υπήρχε ένα κύμα υποδοχής ήδη από τους πληγέντες του Α Παγκόσμιου Πολέμου. Μετά και την ανταλλαγή πληθυσμών, όμως έγινε πιο έντονο. Οι γηγενείς κάτοικοι ήταν περισσότερο αγροτικοί πληθυσμοί, προερχόμενοι από την Πυλαία που επιδίδονταν στην καλλιέργεια και την κτηνοτροφία. Με την έλευση των προσφυγικών πληθυσμών δόθηκε ένα πολυπολιτισμικό πνεύμα, με κατοίκους πλέον από την Μικρά Ασία, την Ανατολική Θράκη, τον Πόντο, τη Βουλγαρία, τη Σερβία.
Η Τούμπα υπήρξε ένα σταυροδρόμι συνάντησης των κατατρεγμένων πληθυσμών, θυμάτων της εκρηκτικής κατάστασης των αρχών του 20ου αιώνα. Αυτός ο τόπος περίθαλψης έμελλε να εξελιχθεί στη μόνιμη κατοικία τους. Αυτό το χρώμα της προσφυγιάς, το άλγος και η θλίψη που κουβαλάει μαζί της, ο σπαραγμός και ο ξεριζωμός, αποτυπώθηκαν με ποικίλες εκφάνσεις στην καθημερινή πλέον ζωή των κατοίκων. Το σήμα κατατεθέν της πόλης, ο ποδοσφαιρικός της σύλλογος, φέρει στην ονομασία του αυτό το παρελθόν. Παρομοίως ονόματα πλατειών, συλλόγων, ναών και δημόσιων κτιρίων, ακολούθησαν την ίδια πορεία. Η τούμπα δεν είναι απλά ένας οικισμός της Θεσσαλονίκης, φέρει μια μακραίωνη παράδοση και μια έντονη και ξεχωριστή παρουσία μέσα στην πόλη.
Πηγές:
- newsfish.gr
- slideshare.net
- mixanitouxronou.gr
Σύνταξη κειμένου: Δήμητρα Παναγόπουλου
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου
