Όλοι γνωρίζουμε αυτό το συναίσθημα, να κάνουμε κάτι που ναι μεν απολαμβάνουμε, αλλά ταυτόχρονα νιώθουμε και λίγο άσχημα τη δεδομένη στιγμή για την συγκεκριμένη απόλαυση. Και θα μου πείτε τι εννοώ. Σίγουρα όλοι έχουμε κάποιες εμπειρίες που περιγράφουμε ως «ένοχες απολαύσεις».
Ο καθένας από εμάς, έχει κάποιο είδος ένοχης ευχαρίστησης και αν λέτε ότι δεν έχετε, τότε λέτε ψέματα. Κάτι, όπως μια ταινία, ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα, μια επιλογή φαγητού / ποτού ή μουσική που κάποιος απολαμβάνει παρά το αίσθημα ότι δεν επικροτείται γενικά σε μεγάλο βαθμό.
Πολλοί από εμάς έχουμε «ένοχες απολαύσεις», τις οποίες δεν θα εγκαταλείπαμε, αλλά κατά πάσα πιθανότητα θα κρατούσαμε μυστικές. Αναφέρομαι σε αυτές τις στιγμές που μπορεί να δεις εκείνο το ριάλιτι στη τηλεόραση, ή εκείνη την σειρά/ταινία χωρίς να το παραδεχτείς ποτέ. Για εκείνο το κόμικς που δεν παραδέχεσαι ότι έχεις ή για το γεγονός ότι μπορεί να σηκωθείς μέσα στο βράδυ να φας εκείνο το γλυκό που έχει μείνει στο ψυγείο.
Ένοχες απολαύσεις σαν μικρές συνήθειες
Με όλο το πρόσθετο άγχος και ταλαιπωρίες της ζωής μας, οι μικρές μας συνήθειες μπορεί μερικές φορές να είναι η μοναδική μας ανάπαυλα στο χάος που επικρατεί έξω από το σπίτι μας. Αλλά, ακόμη και όταν προσπαθούμε να κάνουμε ένα διάλειμμα από τα πάντα, κάπου πάλι εμφανίζεται λίγο το άγχος κι αυτό γιατί κάπου ντρεπόμαστε για κάποια από τα ενδιαφέροντά μας.
Όταν μιλάμε για τις «ένοχες απολαύσεις», ουσιαστικά αναφερόμαστε σε κάτι που απολαμβάνουμε, αλλά ξέρουμε ότι είτε δεν πρέπει να μας αρέσει, είτε ότι μας αρέσει κι απλά είναι κάτι αρνητικό για εμάς, γι’ αυτό και ποτέ δεν θα το παραδεχτούμε.
Ένοχη ευχαρίστηση: σωστό ή λάθος;
Είναι λογικό να αναρωτηθείτε, γιατί να αισθανόμαστε άσχημα που μας αρέσουν ορισμένα πράγματα και θέλουμε να τα κάνουμε; Η αλήθεια είναι πως αρκετές έρευνες σχετικά με τα συναισθήματα υποδηλώνουν, ότι η ενοχή μπορεί να εξυπηρετεί μια σημαντική κοινωνική λειτουργία (Sznycer, 2019). Βέβαια, δεν είμαι σίγουρη ότι η ενοχή μας κάνει πραγματικά χάρη όταν πρόκειται να απολαύσουμε πράγματα όπως η τηλεόραση ή το φαγητό.
Η αλήθεια είναι πως ο όρος “ένοχη ευχαρίστηση” μπορεί να είναι και λανθασμένος. Νομίζω πως ο όρος τείνει να συνδέεται περισσότερο με ντροπή ή αμηχανία παρά με την ίδια την ενοχή.
Ένοχες απολαύσεις και ψυχολογία
Πάντως είτε νιώθουμε ενοχή είτε αμηχανία, γιατί να νιώθουμε άσχημα που απολαμβάνουμε κάποια πράγματα αλλά όχι άλλα; Πολλοί είναι οι ψυχολόγοι που πιστεύουν, ότι η ενοχή είναι προσαρμοστική, κι αυτό γιατί παρακινεί τους ανθρώπους να ακολουθούν τις κοινωνικές νόρμες (Torstveit, Sütterlin & Lugo, 2016). Ουσιαστικά, νιώθουμε άσχημα όταν παραβιάζουμε τους κανόνες, πράγμα που μας εμποδίζει στη συνέχεια να παραβιάζουμε τους κανόνες τόσο συχνά.
Όταν πρόκειται για παράδειγμα, για τηλεοπτικές εκπομπές και άλλες μορφές τέχνης, τα πρότυπα μπορεί να είναι αυτά που είναι κοινωνικά αποδεκτά. Έρευνες δείχνουν ότι οι λεγόμενες ένοχες απολαύσεις, μπορούν πράγματι να μας κάνουν καλό(Cooke, 2019; Watson & Kimble, 2017). Η ενοχή μπορεί μερικές φορές να είναι ένα υγιές κίνητρο για να μας ωθήσει να αλλάξουμε συμπεριφορές που δεν μας αρέσουν. Από την άλλη, τα συναισθήματα ενοχής μπορούν να κάνουν τους πειρασμούς μας να αισθάνονται ακόμη πιο σαγηνευτικοί.
Οι ένοχες απολαύσεις είναι δραστηριότητες με βραχυπρόθεσμες αποδόσεις που είναι θετικές για ένα άτομο αλλά με μακροπρόθεσμες αρνητικές συνέπειες. Για παράδειγμα, η ανάγνωση ενός περιοδικού μπορεί να είναι βραχυπρόθεσμη ανταμοιβή επειδή είναι διασκεδαστικό, αλλά μπορεί να είναι πιο αρνητικό μακροπρόθεσμα εάν οι φίλοι σας το αντιληφθούν και ξεκινήσουν να σας πειράζουν.
Όμως, θα πρέπει να κάνουμε το καλύτερο δυνατό για να μην κρίνουμε τους άλλους για τις συνήθειες τους, όπως και να μην κρίνουμε τους εαυτούς μας για κάτι που μας αρέσει. Η ζωή θα ήταν λιγότερο κουραστική αν μπορούσαμε να απολαύσουμε ελεύθερα χωρίς να ανησυχούμε τόσο πολύ για το τι κάνει ο άλλος. Εξάλλου, αν δεν βλάπτει κανέναν, προς τι η όλη φασαρία;
«Δεν έχω ένοχες απολαύσεις, δεν είναι ποτέ δυνατόν μια απόλαυση να με κάνει να νιώσω ένοχη» ~ Fran Lebowitz
Βιβλιογραφικές Αναφορές
Cooke, B. (2019). ‘Guilty’pleasures are often worthwhile pleasures. Journal of Scandinavian Cinema, 9(1), 105-109. Doi: https://doi.org/10.1386/jsca.9.1.105_1
Sznycer, D. (2019). Forms and functions of the self-conscious emotions. Trends in cognitive sciences, 23(2), 143-157. Doi: https://doi.org/10.1016/j.tics.2018.11.007
Torstveit, L., Sütterlin, S., & Lugo, R. G. (2016). Empathy, guilt proneness, and gender: Relative contributions to prosocial behaviour. Europe’s Journal of Psychology, 12(2), 260. Doi: https://dx.doi.org/10.5964%2Fejop.v12i2.1097
Watson, J. B., & Kimble, G. A. (2017). Behaviorism. Routledge. E-book, Ανακτήθηκε 11 Αυγούστου 2021, doi: https://doi.org/10.4324/9781351314329
