Ο φεμινισμός ως κοινωνικοπολιτικό κίνημα έχει καταφέρει να εδραιωθεί στην καθημερινότητα μας, προάγοντας ανθρωπιστικές αξίες και παράλληλα στηρίζοντας όχι μόνο την ισότητα των γυναικών, αλλά και την κατάρριψη των συνδεδεμένων με την ταυτότητα -και των δύο φύλων- προκαταλήψεων. Έναν αιώνα νωρίτερα, γυναίκες όλων των εθνών πάλευαν για δικαιώματα που σήμερα θεωρούνται θεμελιώδη ανθρώπινα, όπως το δικαίωμα ψήφου, ή το δικαίωμα απόκτησης περιουσίας. Πώς, όμως, σε ένα τόσο σύντομο χρονικό διάστημα επιτεύχθηκε μία τόσο μεγάλη αλλαγή; Για να εξεταστεί κάτι τέτοιο, είναι αναγκαίο να κάνουμε μία σύντομη αναδρομή στην ποικιλόμορφη ιστορία που χάραξε ο φεμινισμός.
No country can ever truly flourish if it stifles the potential of its women and deprives itself of the contributions of half its citizens. -Michelle Obama.
Πρώτο κύμα φεμινισμού (19ος αιώνας-αρχές 20ού): οι επιρροές του Διαφωτισμού
Το πνευματικό κίνημα του Διαφωτισμού του 18ου αιώνα, δημιουργώντας το κατάλληλο πολιτισμικό υπόβαθρο, αποτέλεσε έναυσμα μεγάλων επαναστάσεων την εποχή της διάδοσης του. Σύμφωνα με τις αξίες του, θεωρείται για πρώτη φορά δυνατό να αλλάξουν οι κοινωνικές δομές που δεν υπερασπίζουν τους πολλούς. Με γνώμονα τον ορθό λόγο, η ασφάλεια και η ευτυχία των γυναικών, όφειλαν, λοιπόν, να υποστηριχθούν. Οι γυναίκες του πρώτου κύματος διεκδικούν νομική και πολιτική ισότητα. Ζητούν δικαίωμα στην ψήφο (βλ. κίνημα των σουφραζέτων), στην εκπαίδευση, στο διαζύγιο, στην κατοχή περιουσίας, στην εκπροσώπηση στο δικαστήριο, στη σύναψη συμβολαίων. Παράλληλα όμως, συμμετέχουν και σε εργατικά κινήματα και κινήματα κατά της δουλείας. Κατά την διάρκεια των διαδηλώσεων, έρχονται σε σύγκρουση με την αστυνομία και συχνά κακοποιούνται, συλλαμβάνονται και φυλακίζονται.
Όπως είναι φυσικό επόμενο, ο φεμινισμός κατάφερε να εισχωρήσει και στην κοινωνική και πολιτική ζωή της Ελλάδας. Η αρχή έγινε από διαφωτιστές, δίνοντας έμφαση στην αντίθεση μεταξύ φύσης και πολιτισμού. Από τις πιο γνωστές ακτιβίστριες υπήρξε η Καλλιρόη Παρρέν, η οποία το 1888 άρχισε να εκδίδει την εφημερίδα Εφημερίς των Κυριών, που συντάσσονταν από γυναίκες και απευθυνόταν κυρίως σε γυναίκες. Στόχος της ήταν να εισάγει και στην Ελλάδα προβληματισμούς που ήδη απασχολούσαν τις γυναίκες της Δυτικής Ευρώπης, αφυπνίζοντας τις συνειδήσεις των τότε γυναικών. Μπορεί στις πόλεις οι γυναίκες να ενημερώνονται, αποκτώντας ενεργούς ρόλους, ωστόσο στην επαρχία η πατριαρχική παράδοση θα αργήσει να υποχωρήσει.
Δεύτερο κύμα φεμινισμού (δεκαετίες 1960-1980): ο φεμινισμός των δικαιωμάτων
Στο στόχαστρο των φεμινιστριών αυτής της περιόδου μπαίνουν ζητήματα πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, καθώς ζητούν γυναικεία χειραφέτηση, ισότητα στις εργασιακές αμοιβές. Αυτήν την περίοδο γίνεται ο λόγος για την προστασία από την ενδοοικογενειακή βία και τα δικαιώματα σε άμβλωση και αναπαραγωγή. Μαζί έρχεται και η συνειδητοποίηση ότι η πατριαρχία δημιουργεί και διαιωνίζει τα κοινωνικά στερεότυπα και την καταπίεση των γυναικών. Η έννοια του βιολογικού και του κοινωνικού φύλου γίνεται διακριτή από τις φεμινίστριες, οι οποίες πλέον προσπαθούν να διαχωρίσουν τους στερεοτυπικούς ρόλους της γυναικείας φύσης. Ωστόσο, το κίνημα δέχτηκε μεγάλη κριτική εκείνη την εποχή, καθώς αποτελούνταν και απευθύνονταν σε λευκές, αστικές γυναίκες της Δύσης. Γι’ αυτόν το λόγο, οι φεμινίστριες θεωρήθηκαν ότι δρούσαν εις βάρος των μειονοτικών ομάδων, όπου ανήκουν για παράδειγμα οι Αφροαμερικανίδες.
Κατά την διάρκεια του δεύτερου κύματος, σημαντικό ρόλο παίζουν οι γυναίκες των Η.Π.Α , της Μεγάλης Βρετανίας, αλλά και της Γαλλίας. Εξέχουσα προσωπικότητα αποτελεί η Simon de Beauvoir, που έγραψε Το δεύτερο φύλο, στηρίζοντας την θεωρία της κοινωνικής κατασκευής του φύλου. Η φράση της «Δεν γεννιέσαι γυναίκα, αλλά γίνεσαι» εκφράζει την ιδέα ότι ο έμφυλος ρόλος μας μέσα στην κοινωνία είναι κοινωνικά και ιστορικά προσδιορισμένος και δεν απορρέει από την φύση. Η Beauvoir δημιουργεί τον όρο «Άλλος» για τις γυναίκες θεωρώντας ότι αποτελούν αντικείμενα για τους άνδρες και όχι αυτόβουλα όντα. Με λίγα λόγια, οι γυναίκες δεν φαίνεται να έχουν δική τους υπόσταση, αλλά να είναι απλά σκιές των φαντασιώσεων και των φόβων του άνδρα. Γίνεται επομένως αντιληπτό, πως το βασικό αίτημα των γυναικών μετατοπίζεται σιγά σιγά από «ισότητα» σε «ταυτότητα».
Τρίτο κύμα φεμινισμού (1980-σήμερα): σύγχρονα ζητήματα
Κατά την διάρκεια του τρίτου κύματος οι φεμινίστριες άρχισαν να αμφισβητούν τις ημιτελείς προτάσεις των προηγούμενων 2 κυμάτων. Προσπαθώντας, λοιπόν, να ξεδιαλύνουν τα αιτήματα τους, συζητούν για ζητήματα βίας που προέρχεται είτε από τον ρατσισμό είτε από τις έμφυλες διακρίσεις. Ειδικά, στο πλαίσιο της οικογένειας φαίνεται μια μεγάλη προσπάθεια στήριξης προς τις γυναίκες-θύματα της ενδοοικογενειακής βίας. Διακρίνουν την ανάγκη να εξαλειφθεί η σεξουαλικότητα και το σώμα από τα στερεότυπα που σχετίζονται με την ταυτότητα της γυναίκας. Δεν περιορίζονται βέβαια μόνο σε αυτό, καθώς οι ανάγκες της LGBTQ+ κοινότητας έρχονται στην επιφάνεια. Ο φεμινισμός είναι πλέον υπέρμαχος και των μειονοτήτων είτε αυτές αφορούν την καταγωγή, το φύλο είτε ακόμη τον σεξουαλικό προσανατολισμό.
Kατά την διάρκεια αυτού του κύματος έχουν δημιουργηθεί διάφορα υπο-κινήματα, με γνωστότερα το #metoo και το time’s up. Φαίνεται ότι αποτελούν για πολλούς ένα νέο κύμα του φεμινισμού -που τώρα ακόμη διαμορφώνεται- και εξαπλώνονται με την χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Από τις αρχές της δεκαετίας του 2010 τα κινήματα αυτά προσπαθούν να αποτρέψουν την σεξουαλική παρενόχληση και να δώσουν δύναμη στα θύματα, υπενθυμίζοντας ότι δεν είναι μόνες τους. Κάτι τέτοιο, αποδείχθηκε φυσικά αναγκαίο, καθώς πολλές γυναίκες δεν κατήγγειλαν περιστατικά βίας, θεωρώντας ότι κανείς δεν πρόκειται να τις στηρίξει. Το ίδιο ισχύει και με άτομα ανδρικού φύλου, όπου η κοινωνία τους έχει διδάξει να είναι “αρκετά άνδρες”, ώστε να μην ζητήσουν βοήθεια όταν βρεθούν σε κακοποιητικό περιβάλλον. Τέλος, υπενθυμίζουν στους θύτες ότι οι πράξεις τους έχουν αντίκτυπο όχι μόνο στην ζωή των γυναικών αυτών αλλά και στην δική τους, γνωστοποιώντας τα ονόματα τους και παροτρύνοντας τις γυναίκες να διεκδικήσουν την δικαιοσύνη τους. Ωστόσο, η τακτική αυτή θεωρείται ακόμη αμφιλεγόμενη, καθώς έχουν υπάρξει περιπτώσεις, όπου έχουν στοχοποιηθεί άτομα αθώα.
Πηγή άρθρου: Τα τρία κύμματα του Φεμινισμού
