Σε αυτό το άρθρο θα επιχειρήσουμε να ρίξουμε μία σύντομη ματιά στην ιστορία της φωτογραφίας τοπίου. Θα γνωρίσουμε τους πρωτοπόρους του είδους και θα προσπαθήσουμε να πάρουμε κάτι από την πορεία του καθενός. Όποιος ασχολείται με το τοπίο αλλά και τη φωτογραφία γενικότερα, αργά η γρήγορα θα αναρωτηθεί πώς ξεκίνησαν όλα. Καθώς έρχεται η εξέλιξη, το ενδιαφέρον για βαθύτερη σπουδή του αντικειμένου συνήθως γίνεται μεγαλύτερο.
Τα τοπία της φύσης από πάντα γοήτευαν τους ανθρώπους. Πολύ πριν εφευρεθεί η φωτογραφική λήψη, εξαίρετα δείγματα ζωγραφικής μας το αποδεικνύουν. Μία ζωγραφιά κρεμασμένη σε έναν τοίχο αποτελούσε, θα λέγαμε, ένα παράθυρο σε έναν όμορφο κόσμο, πολλές φορές μακρινό. Στις απαρχές της, η φωτογραφία τοπίου ήταν η εύκολη επιλογή για τους φωτογράφους από τεχνικής άποψης. Τα θέματα ήταν κυρίως στατικά και τα αποτελέσματα δεν επηρεαζόταν από τους μεγάλους χρόνους έκθεσης που απαιτούσαν οι πρώιμοι φακοί. Ας πάμε λοιπόν ένα ταξίδι στο χρόνο για να δούμε πώς από την πρώτη φωτογραφία καταλήξαμε στην ψηφιακή εποχή.
Η γέννηση της Φωτογραφίας Τοπίου
Κάνοντας μία λεπτομερή έρευνα στην Ιστορία της Φωτογραφίας θα λέγαμε ότι είναι πολύ δύσκολο να εντοπίσουμε την αρχική προέλευση της. Η πρώτη φωτογραφία που τραβήχτηκε ποτέ ήταν ένα αστικό τοπίο, το 1826 (ή 1827) από τον Nicéphore Niépce. Το 1935, ο Άγγλος επιστήμονας Henry Fox Talbot έβαλε το λίθο του στο νεόδμητο οικοδόμημα της φωτογραφίας με διάφορες καινοτομίες.
Η φωτογραφία τοπίου απέδιδε κάτι που μόνο η ζωγραφική μπορούσε, εκείνη την εποχή. Τη μεταφορά του πραγματικού φυσικού τοπίου σε μία μορφή με δύο διαστάσεις. Αρκετές φωτογραφίες τοπίου δημιουργήθηκαν κατά τη Βικτωριανή περίοδο της φωτογραφίας (1837- 1901), αλλά το 1904 μία φωτογραφία έμελλε να αλλάξει την αναγνώριση του είδους στον κόσμο της τέχνης. Ήταν η περίφημη φωτογραφία “Moonlight: The Pond” του Edward Steichen, ένα σκοτεινό κάδρο με αντανακλάσεις δέντρων και έντονη ατμοσφαιρικότητα.
Οι πρωτοπόροι της Φωτογραφίας Τοπίου
Είναι σχεδόν αδύνατον να μιλάμε για την ιστορία της φωτογραφίας τοπίου χωρίς αυτομάτως να σκεφτούμε συγκεκριμένους φωτογράφους. Είναι αυτοί που πήραν τον τότε εξοπλισμό στα χέρια τους και δημιούργησαν τα πρώτα εντυπωσιακά κάδρα με τοπία. Οι πρωτοπόροι προσπάθησαν, με τα μέσα που είχαν στη διάθεσή τους, να μεταφέρουν στις εικόνες τους την αίσθηση ενός ενδιαφέροντος φυσικού τοπίου. Τα τοπία ήταν αναρίθμητα όπως και οι επιλογές τους. Τόσο γιατί κανένας πριν από αυτούς δεν το είχε επιχειρήσει, όσο και γιατί η φύση παρέμενε στο μεγαλύτερο μέρος της ανέγγιχτη. Παρακάτω, θα αναφερθούμε σ’ αυτούς τους πρωτοπόρους της φωτογραφίας τοπίου.
Carleton Watkins (1829–1916)
Ο Carleton Watkins ήταν ένας αληθινός πρωτοπόρος της φωτογραφίας τοπίου. Υπήρξε αμερικανός φωτογράφος, ο οποίος έγινε γνωστός από τις υπέροχες φωτογραφίες του που απεικονίζουν την κοιλάδα Yosemite. Για να πετύχει τις εξαιρετικές λεπτομέρειες των εντυπωσιακών του τοπίων, λέγεται ότι κουβαλούσε την φωτογραφική πλακέτα “μαμούθ” (Mammoth Plate), τις γυάλινες πλάκες (διαστάσεων 46×56 εκατοστών!), τα τρίποδα και τα αντίσκηνα με μουλάρια. Με αυτόν τον τρόπο γυρνούσε στην κοιλάδα Yosemite και δημιούργησε τις πρώτες φωτογραφίες της, επηρεάζοντας έτσι το αμερικανικό Κογκρέσο στο να θεσπιστεί ως Εθνικό Πάρκο.
Ansel Adams (1902 – 1984)
Ο Ansel Adams είναι, χωρίς αμφιβολία, ο κορυφαίος φωτογράφος τοπίου όλων των εποχών. Αφιέρωσε τη ζωή του στη φωτογραφία και κατάλαβε από νωρίς τη σπουδαιότητα του να δουλεύεις με πάθος καθ’ όλη τη φωτογραφική διαδικασία. Αχόρταγος εξερευνητής της φύσης και παθιασμένος φωτογράφος, προσέφερε πολλά στο κοινωνικό σύνολο. Πολλά εθνικά πάρκα των ΗΠΑ οφείλουν κυριολεκτικά την ύπαρξή τους στην ακτιβιστική του προσέγγιση.
Έμεινε γνωστός για την οργανωτική του φύση, αφού σχεδίαζε με ιδιαίτερη φροντίδα τις επόμενες λήψεις του. Επίσης, κατείχε καλά τη διαδικασία της χρήσης φωτογραφικής μηχανής, εμφανίζοντας τα αρνητικά και τυπώνοντας την τελική εικόνα. Οι φωτογραφίες του είναι άκρως εντυπωσιακές χάρη στο επίπεδο της ευκρίνειας. Οι φωτογραφίες του από το Εθνικό Πάρκο Yosemite υπήρξαν οι πλέον χαρακτηριστικές και αναγνωρίσιμες.
Imogen Cunningham (1883 – 1976)
Η Imogen Cunningham δεν ήταν μόνο μία ταλαντούχα φωτογράφος τοπίου, αλλά ήταν εξίσου καλή και με τα πορτραίτα. Στενή φίλη του Ansel Adams, ήταν μέλος της φημισμένης φωτογραφικής ομάδας f/64. Η ομάδα αυτή είχε ως σκοπό την τελειότητα σε κάθε φωτογραφική λήψη των μελών της, από τη νεκρή φύση μέχρι τα τεράστια τοπία. Η Cunningham ασχολήθηκε με πληθώρα θεμάτων, όμως η αίσθηση που μεταφέρουν τα τοπία της είναι πραγματικά θεσπέσια.
Edward Weston (1886 – 1958)
Ο Edward Weston έγινε γνωστός από τη δουλειά του με διάφορα θέματα και υπήρξε ένας από τους φωτογράφους του εικοστού αιώνα με τη μεγαλύτερη επιρροή. Το χαρακτηριστικό του που τον ανέδειξε ήταν η σταθερότητά του στυλ του, που συναντάται σε πολλά θέματα. Από τοπία μέχρι και νεκρή φύση, ο Weston απέδιδε στις φωτογραφίες του εντυπωσιακή λεπτομέρεια και ήταν άριστος χειριστής του φωτός. Ήταν επίσης μέλος της φωτογραφικής ομάδας f/64.
Οι πρωτοπόροι της σύγχρονης εποχής
Η φωτογραφία τοπίου δεν αφορά μόνο τα μέλη της ομάδας f/64, παρόλο που αυτά έκαναν ό,τι ήταν δυνατόν για να αποτυπώσουν πιστά τα τοπία που αντίκριζαν. Υπάρχουν εξίσου σημαντικοί μεταγενέστεροι φωτογράφοι, οι οποίοι επαναπροσδιόρισαν την έννοια της δημιουργίας μιας φωτογραφίας τοπίου και θεωρώ σημαντικό να αναφερθούν παρακάτω.
Michael Kenna (1953 – )
Ο Michael Kenna πραγματικά άλλαξε την έννοια της φωτογραφίας τοπίου. Αυτό το κατόρθωσε με την εστίαση της προσοχής του (και της μηχανής του) σε απλά και απομονωμένα αντικείμενα, μέρος ενός μεγαλύτερου τοπίου. Έχει στενή σχέση με την ιαπωνική κουλτούρα και αυτό φαίνεται στις υπέροχες εικόνες που δημιουργεί. Η ασυνήθιστη προσέγγισή του έχει ως αποτέλεσμα διακριτικές και απλές συνθέσεις, επηρεασμένες από τους μεγάλους χρόνους έκθεσης, που φτάνουν ακόμα και τις 10 ώρες.
Hiroshi Sugimoto (1948 – )
Ο Hiroshi Sugimoto είναι ένας από τους πιο διακεκριμένους φωτογράφους με εκλεπτυσμένη αισθητική εν ζωή. Αν τα τοπία του Kenna είναι μίνιμαλ, του Sugimoto είναι ακόμα πιο απλά, όμως εξίσου συναρπαστικά με τον τρόπο τους. Έχει ασχοληθεί με διάφορα θέματα, αλλά τα θαλάσσια τοπία του είναι σίγουρα ένα θέαμα που δεν μένει απαρατήρητο. Η μεγάλη έκθεση είναι χαρακτηριστικό της φωτογραφίας τοπίου, και ο Sugimoto τη χρησιμοποιεί με έναν υπέροχο τρόπο.
Luigi Ghirri (1943 – 1992)
Ο Luigi Ghirri ήταν ένας Ιταλός φωτογράφος, γνωστός για το πρωτοποριακό του έργο όχι μόνο για τη φωτογραφία τοπίου αλλά και για τον τρόπο που φωτογράφιζε. Χρησιμοποιούσε έγχρωμο φορμάτ, πράγμα αρκετά γενναίο (και ίσως οπισθοδρομικό) για την εποχή του, όπου η ασπρόμαυρη φωτογραφία είχε αρχίσει να αποκτά αναγνώριση στον κόσμο της τέχνης. Αυτή η χρήση του χρώματος εγείρει συγκινήσεις και δημιουργεί δυνατές ιστορίες που περιλαμβάνουν τα τοπία και τους ανθρώπους τους.
Η εξέλιξη του εξοπλισμού του φωτογράφου τοπίου
Η φωτογραφία τοπίου αποτελεί ένα από τα παλαιότερα είδη φωτογραφίας, κι έτσι κάθε αναφορά στη ιστορία της πρέπει να περιλαμβάνει μία ματιά στις ίδιες τις φωτογραφικές μηχανές. Όντως, δεν είναι έκπληξη το γεγονός ότι η φωτογραφία τοπίου είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την εξέλιξη του φωτογραφικού εξοπλισμού.
Οι πρώτες μηχανές που χρησιμοποιήθηκαν ήταν απλά ξύλινα κουτιά με κάποιου είδους φωτοευαίσθητο υλικό που επίστρωνε μία πλακέτα. Μετά από πρόοδο και αρκετές καινοτομίες, οι μηχανές με σκόπευση ήταν γεγονός. Αυτές, γνωστές και ως μηχανές μεγάλου φορμάτ, ήταν συσκευές ακριβείας, κατασκευασμένες για να αιχμαλωτίζουν την πραγματικότητα με τρόπο πρωτοποριακό. Πολλοί φωτογράφοι τοπίου χρησιμοποιούν ακόμα αυτό τον τύπο μηχανών.
Αργότερα, καθώς ο εξοπλισμός γινόταν όλο και μικρότερος αλλά και ελαφρύτερος, εμφανίζονται οι μηχανές μεσαίου φορμάτ. Μετά από αρκετό καιρό, οι μηχανές φιλμ 35mm μπαίνουν στο παιχνίδι. Μαζί με τις μηχανές μεγάλου και μεσαίου φορμάτ, διατηρούν μία στενή σχέση με τη φωτογραφία τοπίου.
Τα τελευταία χρόνια, με τα άλματα στην τεχνολογία, οι ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές έχουν καθιερωθεί. Οι DSLR πλήρους κάδρου (full frame) αποτελούν την πρώτη επιλογή πολλών φωτογράφων τοπίου. Ακόμα πιο πρόσφατα, οι ψηφιακές μηχανές μεσαίου φορμάτ έγιναν πιο προσιτές από ποτέ, δίνοντας ευκαιρίες για περισσότερη λεπτομέρεια και για προσέγγιση της τελειότητας.
Καθώς η ψηφιακή εποχή προχωράει, η προσβασιμότητα νέων και συναρπαστικών προϊόντων τεχνολογίας αυξάνεται. Στις μέρες μας, η πιο συνηθισμένη φωτογραφική μηχανή τοπίων βρίσκεται στα smartphone μας. Αν και η τεχνολογία έχει ακόμα δρόμο να διανύσει, η εποχή που ο καθένας μας θα κουβαλάει στην τσέπη του μία φωτογραφική μηχανή που οι πρωτοπόροι του τοπίου θα ζήλευαν, δεν είναι μακριά.
Αναμένουμε λοιπόν την εξέλιξη του εξοπλισμού αλλά και του είδους της φωτογραφίας τοπίου και ευελπιστούμε για πρόοδο και εύρεση νέων τεχνικών αλλά και εντυπωσιακών εικόνων.
