Σε πρώτη ματιά η ερώτηση “Τι αναπνέουμε;” φαντάζει ιδιαίτερα αφηρημένη. Πέραν, όμως, της προφανής απάντησης “οξυγόνο”, αξίζει να ρίξουμε ένα βλέφαρο και σε όλες αυτές τις τοξικές ουσίες της ατμόσφαιρας που καταλήγουν εν τέλει στο αναπνευστικό μας σύστημα.
Ποια σωματίδια αναπνέουμε;
Περίπου 21% οξυγόνο και 78% άζωτο συνθέτουν την ατμόσφαιρα που γνωρίζουμε. Παρόλο που το εναπομείνον 1% μπορεί να μοιάζει ασήμαντο, αυτό είναι που περιέχει όλα τα υπόλοιπα αέρια του αέρα που αναπνέουμε, πολλά από τα οποία τα λεγόμενα αέρια του θερμοκηπίου ή άλλες τοξικές ουσίες. Επίσης, αυτά τα αέρια συχνά δημιουργούν νέες επιβλαβείς ενώσεις με το οξυγόνο και το άζωτο. Φυσικά τα σωματίδια αυτά δεν εισέρχονται όλα στο αναπνευστικό σύστημα.
Σε αντίθεση με άλλες περιπτώσεις, το μέγεθος εδώ παίζει μεγάλο ρόλο. Όσο πιο μικρό είναι ένα σωματίδιο, τόσο πιο βαθιά μπορεί να εισχωρήσει στον ανθρώπινο οργανισμό. Πιο συγκεκριμένα, σωματίδια που αναπνέουμε με διάμετρο μικρότερη των 10μm (περίπου όσο μια τρίχα μαλλιών) τείνουν να μένουν στο ανώτερο αναπνευστικό σύστημα, δηλαδή τη μύτη το στόμα και τον φάρυγγα. Τα περισσότερα από αυτά, ο οργανισμός επιτυγχάνει να τα αποβάλει με τη βοήθεια του φτερνίσματος και του βήχα. Τα σωματίδια αυτά έχουν λάβει την ονομασία PM10 (με τον αριθμό να δείχνει τη διάμετρο και να παίρνει και μικρότερες τιμές) και τον χαρακτηριμσό χονδρόκοκκα ή εισπνεύσιμα.
Ωστόσο, πολλές από τις ουσίες που αναπνέουμε έχουν ακόμα μικρότερο μέγεθος. Ειδικότερα, τα PM2.5 (διάμετρο έως 2.5 μm) εισέρχονται βαθύτερα, φτάνοντας ως και τους πνεύμονες. Αυτά είναι πιο δύσκολα για τον οργανισμό ως προς την αντιμετώπιση, άρα και πιο επικίνδυνα. Πολλές φορές μάλιστα είναι υπεύθυνα και για πολλά αναπνευστικά προβλήματα. Σε πρώτη φάση διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο οι ευπαθείς ομάδες, αλλά ιδίως σε περιπτώσεις μακροχρόνιας έκθεσης, ο καθένας έχει αυξημένο ρίσκο ανάπτυξης παθήσεων, όπως άσθμα, εμφύσημα ή χρόνια πνευμονοπάθεια. Τα μικρότερα αυτά σωματίδια μπορούμε να τα χαρακτηρίσουμε και ως αναπνεύσιμα.
Υπάρχει ακόμη μεγαλύτερος κίνδυνος;
Δυστυχώς η παραπάνω ενότητα δεν περικλείει όλους τους κινδύνους. Τα τελευταία χρόνια έχουν αρχίσει οι έλεγχοι σε ακόμη μικρότερα σωματίδια, τα λεγόμενα νανοσωματίδια (διαμέτρου μικρότερης του 1 μm). Λόγω του υπερβολικά μικρού μεγέθους τους, πολλά από αυτά έχουν την ικανότητα να εισέρχονται ακόμη και στο αίμα δημιουργώντας ακόμη μεγαλύτερα προβλήματα, πολλά από τα οποία ενδεχομένως να μην έχουν διασταυρωθεί ακόμη.
Δυστυχώς όμως η ατμόσφαιρα δεν είναι η μοναδική πηγή προέλευσης όλων των σωματιδίων. Είναι εξίσου πιθανό να υπάρχουν στο έδαφος ή ακόμη και στη θάλασσα (μέσα στα λεγόμενα θαλάσσια aerosols). Στην πρώτη περίπτωση είναι συνήθως υπό μορφή σκόνης. Μπορούν να είναι οι αποκαλούμενες ίνες αμιάντου, ουσίες που περιέχει η σκόνη συνήθως σε σκεπές κτιρίων και όχι μόνο. Γήινες θύελλες σκόνης μπορούν να προέλθουν από τις διάφορες ερήμους, ενώ δεν είναι απίθανη ακόμη και επικίνδυνη εξωγήινη σκόνη, δηλαδή επικίνδυνα συστατικά που έχουν προέλευση το διάστημα, τη Σελήνη ή τον Άρη.
Πώς θα αναπνέουμε καθαρό αέρα;
Λόγω της επιτακτικής ανάγκης για αντιμετώπιση όλων των παραπάνω υπάρχει ο Οργανισμός Προστασίας του Περιβάλλοντος (EPA) ή άλλοι παρεμφερείς. Αυτές έχουν κατηγοριοποιήσει όλες τις ενώσεις βάσει μεγέθους και τοξικότητας. Όσον αφορά τη δεύτερη διάκριση, αυτή επιτυγχάνεται μέσω του Δείκτη Ποιότητας Αέρα (AQI) που παίρνει τιμές από 0 έως 300+. Προφανώς όσο μεγαλύτερος είναι αυτός ο δείκτης, τόσο πιο βλαπτική η ατμόσφαιρα.
Η μελέτη της επικινδυνότητας είναι μεν πολύ σημαντική, αλλά πρέπει να τη συνοδεύει και από η κατάλληλη αντιμετώπιση. Στην περίπτωση των βιομηχανιών, υπάρχουν διάφορες τεχνικές συλλογής σωματιδίων. Ανάλογες είναι και οι μέθοδοι αντιμετώπισης σε άλλες περιπτώσεις, όπως φίλτρα σε αυτοκίνητα ή απαγόρευση συγκεκριμένων προϊόντων σπρέι ή καλλυντικών. Παρόλα αυτά, είναι αναγκαία η μεγαλύτερη μελέτη και αντιμετώπιση όλων των βλαπτικών ενώσεων που καταλήγουμε να αναπνέουμε πριν να είναι αργά και δεν βρίσκουμε καθαρό αέρα ούτε στην εξοχή.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:
How Do Particulates Enter the Respiratory System, ανακατήθηκε από www.ccohs.ca, τελευταία επίσκεψη 16/1/2023
Particle Pollution, ανακτήθηκε από lung.org, τελευταία επίσκεψη 16/1/2023
The Air We Breathe, ανακτήθηκε από forces.si.edu, τελευταία επίσκεψη 16/1/2023
