Η Μαρία Λαϊνά γεννήθηκε στην Πάτρα το 1947. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Εργάστηκε ως κειμενογράφος, μεταφράστρια, επιμελήτρια εκδόσεων, script writer σε τηλεοπτικές εκπομπές και ταινίες. Ήταν παραγωγός, επιμελήτρια και παρουσιάστρια σε εκπομπές της ελληνικής ραδιοφωνίας με λογοτεχνικά θέματα. Δίδαξε επί 15 όλοκληρα την ελληνική γλώσσα και λογοτεχνία σε αμερικάνικα κολέγια. Ποιήματα της έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά, γερμανικά, σουηδικά, φιλανδικά, βουλγαρικά, εβραϊκά και σε άλλες γλώσσες. Το 1993 τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο ποίησης για την ποιητική της συλλογή, “Ρόδινος φόβος”. Η μετάφραση στα Γερμανικά της ίδιας συλλογής απέσπασε το βραβείο της Πόλης του Μονάχου. Το 1996 επίσης τιμήθηκε με το βραβείο Καβάφη και το 1998 με το βραβείο Μαρία Κάλλας του Γ΄ προγράμματος της ελληνικής Ραδιοφωνίας.
Το 2014 τιμήθηκε με το Βραβείο του Ιδρύματος Κώστα & Ελένης Ουράνη για το σύνολο του έργου της.
Μαρία Λαϊνά: Η ποίηση είναι απλούστατα γλώσσα
Υπάρχουν δύο ρήματα που απασχολούν κατά καιρούς τον ποδηλάτη. Το ρήμα «είμαι» και το ρήμα «κάνω». Υπάρχουν και οι αντίστοιχοι τύποι ανθρώπων. Αυτοί που κυρίως είναι, και αυτοί που κυρίως κάνουν. Αυτοί που αν δεν κάνουν δεν είναι, κι εκείνοι που αν δεν είναι δεν μπορούν να κάνουν. Βέβαια πάντα κάνει κάτι κανείς, αλλιώς δεν είναι δυνατόν να είναι, και κατά κάποιον τρόπο πάντα είναι, αλλιώς δεν είναι δυνατόν να κάνει. Και κάνουμε λοιπόν και είμαστε. Αλλά σήμερα το είναι θεωρείται κυρίως η ελάσσων προϋπόθεση για το μέγιστο που είναι το να κάνεις. Αλλιώς, ακόμη κι αν είσαι, είναι σαν να μην είσαι ή δεν είσαι καλά. Πρέπει λοιπόν να κάνουμε για ν’ αποδείξουμε ότι κατ’ αρχάς είμαστε, κι ύστερα ότι καλώς είμαστε, καλά είμαστε, δικαίως είμαστε. Οι άλλοι μαθαίνουν να μας αναγνωρίζουν και μας θυμούνται από αυτό που κάνουμε ή σταματήσαμε να κάνουμε. Κάνω δύο γάμους ή τρεις σχέσεις, κάνω παιδιά, θα κάνω μια δεξίωση, πέντε ταξίδια, δεκαοχτώ εκπομπές. Δεν μπορώ να κάνω σιωπή, μοναξιά, αγάπη, μπορώ όμως να κάνω φιλίες, έρωτα. Και πάλι όμως μιλάμε για πράξεις. Τα αφηρημένα ουσιαστικά, ειδικότερα όσα δηλώνουν κατάσταση, δεν… κάνονται. Πρέπει να γίνουν, και το ρήμα «γίνομαι», όταν γίνει, παραχωρεί τη θέση του στο είναι ή στο υπάρχω. Δεν μπορείς λοιπόν να κάνεις αυτά που είσαι, ενώ μπορείς να είσαι αυτά που κάνεις. Οι άνθρωποι τώρα που κυρίως κάνουν είναι σχεδόν πάντα ευτυχέστεροι, ασφαλέστεροι και καλά οργανωμένοι. Ο θεός ο ίδιος, η συνείδησή μας εν ανάγκη, μας καλεί, πριν κοιμηθούμε το βράδυ, σ’ έναν απολογισμό τού τι κάναμε τη μέρα που πέρασε. Στη διάρκεια της ημέρας, ενίοτε και της νύχτας, ακούγεται η αγωνιώδης ερώτηση της μητρός προς το ανήλικο τέκνο της: «Έκανες;». Αλίμονο σε όποιον δεν έχει κάνει, δεν κάνει και δεν θα συνεχίσει να κάνει. Θα χρειαστεί χρόνια ψυχανάλυση για να μάθει ότι μπορεί και να μην έκανε άσχημα που δεν έκανε αν αυτό ήθελε να κάνει. Αλλά μπορεί να θες να κάνεις και να μην κάνεις; Γιατί ακόμη και την τρύπα στο νερό την κάνεις! – Κάθε στιγμή είναι άγνωστος τόπος….
από τη σελίδα “Πεντάλ” της Μαρίας Λαϊνά
στην Βιβλιοθήκη της Ελευθεροτυπίας 26-3-2010
Η Μαρία Λαϊνά είναι ποιήτρια που σηματοδότησε την εξέλιξη της νεοελληνικής ποίησης με τη γλώσσα και τις εικόνες της, με τη μελαγχολία τού εντός του άστεως ανθρώπου και την ανακούφιση όταν εκείνος ενώνεται με τη φύση αλλά και με την απόλυτη εγκατάλειψη. Ποιήτρια του βαθέος ανθρώπινου, του ανυποχώρητα σαρκικού και του εικονοποιημένου μεταφυσικού, διαθέτει όλα τα στοιχεία που έφεραν στην πρωτοπορία τη λεγόμενη ποιητική γενιά του ’70: ειρηνική επανάσταση, συμβιβασμό ενώπιον της ομορφιάς, μαγικό ρεαλισμό και ελλειπτικά μα πεντακάθαρα ελληνικά.
Ποίηση
- Ενηλικίωση, 1968
- Επέκεινα, 1970
- Αλλαγή τοπίου, 1972
- Σημεία στίξεως, 1979
- Δικό της, 1985
- Ρόδινος φόβος, 1992
- Εδώ, 2003
Μεταφράσεις
Η Αλφαβήτα της μελέτης (ABC of Reading), του Έζρα Πάουντ, 1974
Μακαριότητα (Bliss), της Κάθριν Μάνσφιλντ, 1981
Για την ποίηση (On Poetry and Poets), του Τόμας Στερνς Έλιοτ, 1982
Στο ζήτημα του ορισμού της ποίησης που απασχολεί και θα συνεχίζει να απασχολεί τον κόσμο έχει τοποθετηθεί: Δυσκολεύομαι να ορίσω γενικότερα… παρότι έχουν δοθεί πολλοί ορισμοί. Ποίηση είναι κάτι που είναι και δεν είναι. Ποίηση είναι το κουκούτσι των πραγμάτων, όπως είπε ο Έζρα Πάουντ. Το κουκούτσι είναι η ζωή αν τη νοήσουμε ως κάτι ευθύ, απόλυτο και καίριο. Το κουκούτσι είναι ο έρωτας, ο θάνατος, η μοναξιά… Η ποίηση είναι ένας ζων οργανισμός, εξίσου δυνατός μ’ εσένα, που δεν σηκώνει κοροϊδίες και συγκατάβαση – ένας ισοβαρής αντίπαλος.
Ένα καλό ποίημα φαίνεται, κατά την εκτίμηση της να συνδυάζει την οικονομία, την ακρίβεια και την έκπληξη.
Δεν μπορεί να υπάρχει ποιητής που να μη γράφει στη μητρική του γλώσσα – και αν υπάρχει, μάλλον διαπράττει ένα λάθος. Μιλάω καλά αγγλικά, αλλά δεν θα χρησιμοποιήσω προφορικά τα αποσιωπητικά με τον τρόπο που τα χρησιμοποιώ στα ελληνικά. Ο δισταγμός μου δεν θα είναι ο ίδιος στα αγγλικά. Το υλικό της ποίησης είναι απλούστατα η γλώσσα. Καθήκον του ποιητή είναι να χρησιμοποιήσει τη δικιά του στην τωρινή της μορφή, και να τη βελτιώσει, αν μπορεί. Δεν θα χρησιμοποιήσει ο σημερινός ποιητής, για παράδειγμα, τη λέξη «συνάμα».
Πρέπει να αφήσεις μια απόσταση. Όταν πονάς δεν πρέπει να γράφεις. Πρέπει να απομακρυνθείς… αν γράψεις εν θερμώ θα γράψεις κουταμάρες. Αυτό είναι το πρόβλημα με πολλούς Έλληνες, ότι θέλουν να γράψουν τον καημό τους.
Αύριο θα μ’ αναζητήσουν στις ίδιες διαστάσεις όμως εγώ θα ‘χω γλιστρήσει ένα χιλιοστό έξω απ’ τον εαυτό μου κι ελεύθερη θ’ αναπνέω μέσα του τη μοναδική μου μοναξιά και θα θλίβομαι χωρίς συνενόχους. Μόνη εγώ. Μαρία Λαϊνά, “Επέκεινα”, Κέδρος 1970
Δεν υπάρχει άλλη ζωή. Θα την άλλαζα την ποίηση αν ήμουν ευτυχισμένη. Δεν θα έγραφα καν. Φοβάμαι ότι την ποίηση την χρησιμοποιώ με τον ιατρικό τρόπο. Για την θεραπεία. Ναι, και για να αναπληρώσω κενά που έχω στην ζωή μου. Δεν νομίζω ότι έχει κανείς ανάγκη την ποίηση άμα είναι ευτυχισμένος. Νομίζω ότι είναι δυο πόλοι αυτοί. Η ευτυχία από τη μια και το άλλο. Η ευτυχία, όχι η ανόητη, όχι το τραλαλά, όχι η ανοησία. Άνοιξε τα ποιήματα, άνοιξε τις βιογραφίες των ποιητών, δεν υπάρχει νομίζω άλλη κατηγορία τέχνης όπου οι αυτοκτονίες να είναι τόσες πολλές. Γιατί αυτοκτονούν οι ποιητές, αν η ποίηση είναι ευτυχία; Αν η ποίηση είναι το άπαν, ας πούμε. Ένα αγαθό, ένα πραγματικό αγαθό, γι’ αυτούς. Γιατί τότε αυτοκτόνησαν;
Εγώ αυτά τα πράγματα που λέω σ’ αυτό το βιβλίο (Νόημα), δεν θα μπορούσα να τα πω με ποίηση. Δηλαδή το περιεχόμενο υπαγορεύει, πολλές φορές, και την μορφή. Δεν μπορείς να διαλέξεις μορφή και να χώσεις ό,τι θέλεις εκεί μέσα. Εγώ, τουλάχιστον, δεν μπορώ. Ούτε μπορεί να διαλέξεις περιεχόμενο και να του πεις, θα πάρεις αυτή τη μορφή. Κάτι γίνεται και αυτά τα δύο πράγματα συνομιλούν και σου υπαγορεύονται. Δεν μπορείς να γράψεις μία φράση και μετά να πεις, τώρα, θα την πιάσω αυτή θα την στραμπουλίξω και θα την κάνω ποίηση. Ούτε και το αντίστροφο. Δεν μπορείς να γράψεις ένα στίχο και να πεις, τώρα αυτόν θα τον αναπτύξω.
Είναι αδύνατον να μην συμμετέχεις σ’ αυτό τον κόσμο. Και να θες να μην συμμετέχεις είναι αδύνατον. Αυτά που λένε για τον ποιητή, δεν ξέρω και πού ακριβώς κατατάσσεται αυτό βιβλίο. Δηλαδή δεν εκφράζει την εποχή του και να θέλει να μην την εκφράσει την εποχή του ο ποιητής, ο άνθρωπος που γράφει, θα την εκφράσει. Θα την εκφράσει με την απουσία του. Θα την εκφράσει όμως.
Μαρία Λαϊνά, «Δ΄ Θριαμβικό», Από τη συλλογή Επέκεινα (1970)
Love is not love
which alters when it alteration finds
or bends with the remover to remove
Σαίξπηρ, Sonnet 116
Δεν είναι αγάπη αυτή
που αλλάζει με της τύχης όλες τις στροφές
και με κάθε σκούντημα παραστρατεί
(μτφρ. Β. Ρώτας)
Αν κάποτε πεθάνω,
μην ακούσεις ποτέ πως τάχα «κείμαι ενθάδε»:
εσύ θα με ‘βρεις στην αναπνοή του αγέρα
στο φευγαλέο, παιδικό χαμόγελο.
Αν κάποτε πεθάνω,
μη διαβάσεις ποτέ το όνομά μου σε πέτρα:
εσύ θα ξέρεις να μ’ ακούσεις στον αχό της άνοιξης
και στην επιμονή του ήχου της βροχής.
Αν κάποτε πεθάνω,
μην πιστέψεις ποτέ πως η αγάπη μου τελείωσε:
σκέψου πως θα σε περιμένει,
σ’ άλλες αισθήσεις περιγράφοντας την ομορφιά σου.
