Ενδιαφέρον ερώτημα η διάκριση μεταξύ Ηλιουγέννων και Χριστουγέννων, καθώς τα σύγχρονα Χριστούγεννα όπως και πολλά έθιμα αντλούν την προέλευσή τους από την αρχαιοελληνική παράδοση. Δεν είναι λίγες οι αρχαιοελληνικές συνήθειες που διατηρήθηκαν με την πάροδο του χρόνου, ωστόσο μεταπλάστηκαν και σήμερα υπάρχουν στην πιο σύγχρονη εκδοχή τους επηρεασμένα από τη θρησκεία και τις κοινωνικές νόρμες. Σε μία σύντομη ιστορική αναδρομή μπορούμε να αντιληφθούμε τις ομοιότητες των Χριστουγέννων με τα Ηλιούγεννα των αρχαίων Ελλήνων.
ΗΛΙΟΥΓΕΝΝΑ:
Αρχικά, κατά τη χειμερινή τροπή του ηλίου γιόρταζαν τη γέννηση του Διονύσου, ο οποίος χαρακτηριζόταν <<σωτήρ>> και θείο <<βρέφος>> που γεννήθηκε από την παρθένο Σεμέλη. Ήταν ο καλός ποιμήν, όπως έχει αναφερθεί και οι ιερείς κρατούσαν την ποιμενική ράβδο. Εύλογος είναι έτσι, ο παραλληλισμός μεταξύ του Υιού του Θεού που στον Χριστιανισμό νοείται ως ο σωτήρας των ανθρώπων που σπεύδει να τους βοηθήσει και να τους βγάλει από την αμαρτία, όπως ο καλός ποιμένας που προστατεύει τα πρόβατά του (άλλωστε και οι πιστοί του χριστιανισμού χαρακτηρίζονται <<πρόβατα>> – λόγω της αγνότητας- που ακολουθούν τον διδάσκαλό τους). Τον Χειμώνα οι αρχαίοι Έλληνες θρηνούσαν για τον θάνατό του από τους Τιτάνες, αλλά στις 30 Δεκεμβρίου γιόρταζαν την αναγέννησή του, συγκεκριμένα οι ιέρειες ανέβαιναν σε κάποιο βουνό κρατώντας ένα βρέφος και φώναζαν ο Διόνυσος ζει, ενώ σε επιγραφή του αναφέρεται <<Εγώ είμαι που σε προστατεύω και σε οδηγώ, εγώ είμαι το Άλφα και το Ωμέγα>> (η έκφραση αυτή μας παραπέμπει στην Αποκάλυψη του Ιωάννου της Καινής Διαθήκης και η αναγέννησή του στην ανάσταση του Χριστού).
Επίσης, οι Αρχαίοι Έλληνες είχαν θεοποιήσει τον Ήλιο και υπήρξε ταύτιση με τον Φωτοφόρο Απόλλωνα Ηλίου προς τιμήν του οποίου λάμβαναν χώρα εκδηλώσεις και ο ίδιος είχε αναπαρασταθεί σε ένα άρμα με άλογα διά του οποίου μοίραζε το δώρο του φωτός. Σας θυμίζει κάτι αυτό; Σαφέστατα ναι, διότι μας παραπέμπει στη σημερινή γιορτινή εκδοχή του Άγιου Βασίλη, ο οποίος με το έλκηθρό του οδηγούμενος από τους ταράνδους του μοιράζει δώρα στα παιδιά. Γενικότερα, υπήρξε θεοποίηση και λατρεία του Ήλιου από τους προγόνους μας που τον αναπαριστούσαν με τη ζωή ενός ανθρώπου που γεννιόταν με τη χειμερινή τροπή του ήλιου και μεγάλωνε σταδιακά όταν αυξανόταν η διάρκεια φωταγώγησης των ημερών στη Γη και πέθαινε ή ανασταίνονταν τον Μάρτιο την ημέρα δηλαδή της Εαρινής Ισημερίας συμβολίζοντας την γέννηση του φυτικού βασιλείου στα έγκατα της Γης. Τα γεγονότα αυτά, η γέννηση του Διονύσου και τα γενέθλια του Ηλίου διαμόρφωσαν την γιορτή των Ηλιουγέννων, τα οποία επηρέασαν τα Χριστούγεννα που γιορτάζουν σήμερα οι πιστοί.
ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΣΕ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ:
Γιατί τα Χριστούγεννα γιορτάζονται τον Χειμώνα; Μία πολύ καλή ερώτηση είναι η συγκεκριμένη, διότι από τις αναφορές της Αγίας Γραφής στο ευαγγέλιο του Λουκά <<οι ποιμένες ήσαν κατά το αυτό μέρος διανυκτερεύοντες εν τοις αγροίς, και φυλάττοντες φύλακας της νυκτός επί το ποίμνιον αυτών>> (2:8) εύκολα μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ίσως Φθινόπωρο πραγματοποιήθηκε η γέννηση του Υιού του Θεού λόγω της αδυναμίας διανυκτέρευσης στο ύπαιθρο κατά το χειμερινό ψύχος και της μη παραμονής των κοπαδιών στις στάνες. Επιπλέον, είναι γνωστό ότι η εμφάνιση του Χριστού συνέπεσε με την απογραφή μετά τη συγκομιδή (αρχές Οκτωβρίου) και από τον Ιωάννη έγινε γνωστός ο συσχετισμός της γέννησης Του με τη γιορτή της Σκηνοπηγίας (αρχές Οκτωβρίου). Ο ορισμός της 25ης Δεκεμβρίου ως ημέρας των Χριστουγέννων ορίστηκε από τον Πάπα Ιούλιο Ά στη Ρώμη τον 4Ο μ.Χ. αιώνα κατόπιν έρευνας στα αρχεία αν και τα πρώτα 300 χρόνια από τη γέννηση του Χριστού δεν γιορτάζονταν τα Χριστούγεννα.
Στις αρχαίες γιορτές του χειμερινού ηλιοστασίου γιορτάζονταν η <<επιστροφή>> του ήλιου, και στην περίπτωση του χριστιανισμού ο Χριστός πήρε τη θέση του Ήλιου και λατρεύεται πλέον από τους πιστούς. Στην αρχαιότητα ο Ήλιος ως θεότητα διαδραμάτισε εξέχοντα ρόλο τόσο στην ελληνική σφαίρα όσο και εν γένει στον κόσμο, όπως παραδείγματος χάρη στην Αίγυπτο που γιόρταζαν τη γέννηση του θεού-ήλιου με τη δολοφονία του οποίου ξεφύτρωνε ένα δέντρο που γέμιζε με δώρα ο Ίσις σε κάθε επέτειο. Δεν πρέπει να ξεχάσουμε τους Βαβυλώνιους και τους Φοίνικες που λάτρευαν τον Θεό-Ήλιο με την ονομασία Βάαλ, τους Πέρσες που τον θεωρούσαν αήττητο και την λατρεία του Θεού-Ήλιου από τους Βραχμάνους. Χαρακτηριστική είναι και η ονομασία της πρώτης ημέρας της εβδομάδας με το όνομα του Ήλιου: Sunday – Sonntag(παραμένει έτσι στα αγγλικά και τα γερμανικά). Αντίστοιχα με τα Ηλιούγεννα στη Ρώμη εγκαθιδρύθηκαν τα Σατουρνάλια προς τιμή του Κρόνου και της Δήμητρας με χαρακτηριστικό την ανταλλαγή δώρων. Πρέπει να σημειωθεί ότι η τήρηση των γενεθλίων θεωρήθηκε παγανιστική και ειδωλολατρική από τους χριστιανούς, οι οποίοι έδειχναν μία απέχθεια αν και στη πορεία του χρόνου αφομοιώθηκε ως συνήθεια με την καθιέρωση των Χριστουγέννων, της γενέθλιας ημέρας του Χριστού (αντίστοιχα τα Ηλιούγεννα ήταν η γενέθλια ημέρα του Ηλίου).
ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ ΗΛΙΟΥΓΕΝΝΩΝ – ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ:
Όπως προαναφέρθηκε η διατήρηση ανά τους αιώνες των αρχαιοελληνικών εθίμων καθίσταται αντιληπτή στη σύγχρονη εποχή κατ’ αρχάς από τα κάλαντα, την κοπή βασιλόπιτας, τα έθιμα στολισμού, τη νηστεία, τη μετάληψη και τη χοιροσφαγή. Αναφορικά με τα κάλαντα, διαδραματίζονταν προς τιμήν της Αθηνάς και του Απόλλωνα αργότερα και του Διόνυσου για την ευφορία της Γης και είχαν τις ρίζες τους στην εποχή του Ομήρου, γνωστά και ως κάλαντα Ειρεσιώνη, που τραγουδούσαν τα παιδιά από σπίτι σε σπίτι με ευχές. Η κοπή της βασιλόπιτας αποτελεί την εξέλιξη της κοπής του άρτου που προσέφεραν στους θεούς στις αγροτικές γιορτές (Θαλύσια, Θεσμοφόρια). Περνάμε στον στολισμό του δέντρου που θεωρείται ξενόφερτος αν και έχει εν μέρει και ορισμένα ελληνικά στοιχεία κατά τον Φίλιππο Βρεττάκο, ο οποίος υποστήριξε ότι είναι παράγωγο της Ειρεσιώνης και της Ικετηρίας αν και στην Ελλάδα ως συνήθεια εμφανίσθηκε το 1833 με την έλευση των Βαυαρών.
Έπειτα, η νηστεία που συνηθίζονταν κατά τη διάρκεια των ιερατικών τελετών (ελευσίνια μυστήρια) και πριν τις μεγάλες πολεμικές επιχειρήσεις (Αρχαία Σπάρτη). Τέλος, η μετάληψη που αναφέρονταν στην κατάποση κρασιού προς τιμήν του Διονύσου και η χοιροσφαγή που είχε χαρακτηριστικά εορτής. Από τα Ηλιούγεννα λοιπόν στα Χριστούγεννα.. τα κάλαντα είναι άσματα και αναφέρονται στην έλευση του Χριστού από τα παιδιά, η κοπή βασιλόπιτας είθισται κάθε Πρωτοχρονιά, ο στολισμός δένδρου κάθε Χριστούγεννα όπως και η νηστεία (αλλά συνηθίζεται και σε άλλες σημαντικές επετείους του χριστιανισμού), η μετάληψη με τη μορφή της θείας κοινωνίας και η χοιροσφαγή είναι συνήθεια στα χριστουγεννιάτικα τραπέζια. Αυτό που δεν συνηθίζονταν ήταν ο στολισμός φάτνης αν και το σπήλαιο του Πάνα ήταν η αρχαία <<φάτνη>> δεδομένου ότι οι σπηλιές θεωρούνταν τόπος γέννησης θεών. Έτσι, η μετάβαση από τα Ηλιούγεννα στα Χριστούγεννα καταλαβαίνουμε ότι διεξήχθη σταδιακά με την πάροδο του χρόνου και την εμφάνιση νέων ηθών στον κοινωνικό κόσμο, τα οποία με τη σειρά τους μετέβαλαν ως έναν βαθμό κάποιες συνήθειες.
Αξίζει να παρακολουθήσετε (αποτέλεσε πηγή πληροφοριών):
Βίντεο στο youtube από σειρά εκπομπών της ΕΡΤ1 με τον Δρ. Μάνο Δανέζη Επίκουρο Καθηγητή Αστροφυσικής Αθηνών και Δρ. Στράτο Θεοδοσίου Αστροφυσικό, Αναπληρωτή Καθηγητή Πανεπιστημίου Αθηνών. Τελευταία επίσκεψη(20/12/2022)
Πηγές:
Άρθρο στο διαδίκτυο.Ηλιούγεννα: Το αρχαίο ελληνικό έθιμο των Χριστουγέννων.. Ανακτήθηκε από https://www.dinfo.gr/%CE%B7%CE%BB%CE%B9%CE%BF%CF%8D%CE%B3%CE%B5%CE%BD%CE%BD%CE%B1-%CF%84%CE%BF-%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%AF%CE%BF-%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C-%CE%AD%CE%B8%CE%B9%CE%BC%CE%BF-%CF%84/ (τελευταία επίσκεψη 20/12/2022)
Μπαντζαρτζή, Σ. Εσύ ξέρεις τι είναι…τα Ηλιούγεννα; Ανακήθηκε από https://www.cnn.gr/ellada/story/159526/esy-xereis-ti-einai-ta-hlioygenna (τελευταία επίσκεψη 20/12/2022)
Ηλιούγεννα: Το αρχαίο ελληνικό έθιμο των Χριστουγέννων! Ανακτήθηκε από https://www.tovima.gr/2008/11/24/opinions/dionysos-kai-xristianismos/ (τελευταία επίσκεψη 20/12/2022)
