Νίκη της Σαμοθράκης
«Κύριε εύραμεν μια γυναίκα!»: Με αυτά τα λόγια είδε το φως ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα γλυπτά της αρχαιοελληνικής τέχνης. Ήταν το 1863, στις 15 Απριλίου όταν ένας εργάτης φώναξε τα λόγια αυτά στον υπεύθυνο της αρχαιολογικής αποστολής, Κάρολο Σαμπουαζό. Η Νίκη της Σαμοθράκης βρέθηκε σε πολλά κομμάτια. Κι αυτό γιατί ο καλλιτέχνης της ελληνιστικής εποχής δούλευε το έργο του τμηματικά. Όταν, λοιπόν, ένας μεγάλος σεισμός κατακρήμνισε το άγαλμα, αυτό διαλύθηκε στα τμήματά του.
Η Νίκη της Σαμοθράκης είναι ένα από τα ελάχιστα πρωτότυπα γλυπτά έργα της ελληνιστικής εποχής. Παρόλο που η ελληνιστική περίοδος είχε να επιδείξει πλούσια παραγωγή πλαστικής, ελάχιστα πρωτότυπα έργα της εποχής σώζονται. Γνωρίζουμε, ωστόσο, πολλά έργα αυτής της εποχής χάρη στην πληθώρα ρωμαϊκών αντιγράφων που έχουν βρεθεί. Τα οποία μπορεί να αποτελούν πιστά αντίγραφα, όμως, τους λείπει το σημάδι της σμίλης του δημιουργού τους, το άγγιγμα αυτού που τα πρωτοεμπνεύστηκε.
Η Νίκη της Σαμοθράκης είναι έργο κάποιου ροδιακού εργαστηρίου, κατασκευασμένη γύρω στα 200 π.Χ. Ανακαλύφθηκε στη θέση που ήταν αρχικά στημένη, στο ιερό των Μεγάλων Θεών στη Σαμοθράκη. Είναι από τα ελάχιστα αρχαία ελληνικά γλυπτά που οι αρχαιολόγοι μπορούν να αναπαραστήσουν με ακρίβεια την αρχική του θέση. Η θεά Νίκη εικονίζεται να προσγειώνεται στην πλώρη ενός πλοίου, η οποία αποτελεί τη βάση του αγάλματος. Μοιάζει να έχει μόλις κατέβει για να στέψει με νικητήριο στεφάνι τον καπετάνιο του πλοίου, με τα φτερά της να χτυπάνε ακόμη και τις πτυχές του φορέματος να πάλλονται στον άνεμο. Η δραματικότητα και η ένταση της κίνησης καθιστούν το γλυπτό ένα από τα χαρακτηριστικότερα δείγματα του ελληνιστικού μπαρόκ. Η πλώρη ήταν τοποθετημένη μέσα σε μια δεξαμενή δύο επιπέδων. Το πλοίο ήταν σε μια ρηχή επάνω λεκάνη, ενώ στη δεύτερη λεκάνη, χαμηλότερα, ήταν τοποθετημένοι μεγάλοι ογκόλιθοι που έδιναν την εντύπωση ότι το πλοίο έμπαινε στο λιμάνι. Όλη η κατασκευή ήταν τοποθετημένη σε μια ταράτσα πάνω από το θέατρο της Σαμοθράκης.
Περίοπτη θέση κατέχει και σήμερα η Νίκη της Σαμοθράκης. Βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου, στην κορυφή της σκάλας Νταρού. Εκατομμύρια επισκεπτών συρρέουν για να θαυμάσουν ένα από τα κορυφαία αρχαιολογικά ευρήματα της αρχαίας Ελλάδας.
Κορυφαία αρχαιολογικά ευρήματα: Αφροδίτη της Μήλου
Από την ελληνιστική περίοδο προέρχεται ακόμη ένα από τα κορυφαία αρχαιολογικά ευρήματα, η Αφροδίτη της Μήλου. Βρέθηκε στη Μήλο, το 1820, από έναν αγρότη που όργωνε το χωράφι του. Το άγαλμα βρέθηκε σε δύο κομμάτια και με ακρωτηριασμένα τα χέρια. Μια επιγραφή στη βάση, όπου μπορούσε κανείς να διαβάσει το όνομα «ΑΦΡΟΔΙΤΗ», ενθουσίασε έναν Γάλλο αξιωματικό που βρισκόταν στο νησί, τον Ολιβιέ Βουτιέ, ο οποίος και ενημέρωσε άμεσα τον Γάλλο πρόξενο στο νησί. Αυτός έσπευσε να το αγοράσει κι έτσι σήμερα κοσμεί το μουσείο του Λούβρου.
Το άγαλμα βρέθηκε κομμένο σε δύο μέρη και με ακρωτηριασμένα τα χέρια. Φαίνεται πως βρέθηκαν και τα χέρια, ωστόσο θεωρήθηκε ότι ανήκουν σε άλλο άγαλμα, καθώς ήταν κάπως άτεχνα σε σχέση με το υπόλοιπο άγαλμα. Σήμερα βέβαια γνωρίζουμε πως οι γλύπτες της ελληνιστικής περιόδου έβαζαν όλη την τέχνη τους στο κομμάτι του αγάλματος που θα αντίκριζε το κοινό, αφήνοντας καμιά φορά σχεδόν αδούλευτο το αόρατο για το κοινό τμήμα. Έτσι τα χέρια δεν συμπεριλήφθηκαν στην αποστολή στη Γαλλία. Μαρτυρείται πως κατά τη διάρκεια μιας επεισοδιακής μεταφοράς έπεσαν στη θάλασσα κι έτσι χάθηκαν για πάντα.
Το γλυπτό είναι από παριανό μάρμαρο. Η τεχνοτροπία (μπαρόκ με νεοκλασικά στοιχεία) αλλά και η μορφή των γραμμάτων της αποσπασματικής επιγραφής υποδεικνύουν πως πρόκειται για έργο γύρω στο 150-125 π.Χ. Εικονίζεται η θεά Αφροδίτη, γυμνή από τη μέση και πάνω, με το ένδυμά της να πέφτει απαλά στους γοφούς της. Εικάζεται ότι στο αριστερό της χέρι κρατούσε μήλο ή καθρέφτη. Χαρακτηριστικά σημάδια στο λαιμό και στα αυτιά της φανερώνουν πως είχε ένθετα κοσμήματα.
Η Αφροδίτη της Μήλου είναι ένα άγαλμα σε φυσικό μέγεθος που προέρχεται από την ελληνιστική περίοδο. Μαζί με το νούμερο 1 της λίστας αυτής αποτελούν τα μοναδικά σωζόμενα πρωτότυπα έργα σε φυσικό μέγεθος που χρονολογούνται στην ελληνιστική εποχή.
Ο Ηνίοχος των Δελφών
Ο Ηνίοχος των Δελφών που βρέθηκε κάτω από την Ιερά Οδό στους Δελφούς, θεωρείται ένα από τα κορυφαία αρχαιολογικά ευρήματα από την αρχαία Ελλάδα. Κι αυτό γιατί είναι το πρώτο μεγάλο χάλκινο άγαλμα του 5ου αιώνα που βρέθηκε. Και μάλιστα είναι από τα ελάχιστα χάλκινα αγάλματα της κλασικής εποχής που σώθηκε, χάρη σε ένα σεισμό που γκρέμισε το σύμπλεγμα, μέρος του οποίου ήταν ο νεαρός ηνίοχος. Μισοκατεστραμμένος, παραχώθηκε σε έναν λάκο. Κι όμως αυτή ήταν κι η σωτηρία του, αφού έτσι γλύτωσε τη μοίρα που έλαχε στα περισσότερα χάλκινα αγάλματα της αρχαιοελληνικής τέχνης. Ο ηνίοχος γλίτωσε το λιώσιμο και σήμερα κοσμεί το μουσείο των Δελφών.
Ο νεαρός ηνίοχος ήταν τμήμα ενός συνόλου που το αποτελούσαν ο ίδιος πάνω στο άρμα με τα άλογα και ένα υπηρέτη. Ήταν αφιέρωμα του τυράννου Πολύζαλου από τη Γέλα της Σικελίας. Δεν ήταν ασυνήθιστο για τους τυράννους της Σικελίας να υπενθυμίζουν τον πλούτο τους στη γενέτειρα. Κι αυτό γιατί οι αρματοδρομίες ήταν ένα πολυδάπανο σπορ. Οι πλούσιες πτυχώσεις του ενδύματός του, αλλά και τα ένθετα μάτια είναι χαρακτηριστικά της αρχαίας ελληνικής τέχνης χύτευσης χαλκού.
Ο Ποσειδώνας του Αρτεμισίου
Ο χάλκινος θεός ανασύρθηκε από ένα αρχαίο ναυάγιο κοντά στο ακρωτήριο Αρτεμίσιο σε δύο φάσεις. Πρώτα το 1926 ανασύρθηκε ένα χέρι και μετά, το 1928, το υπόλοιπο. Αρχικά θεωρήθηκε ότι είναι ένας Ποσειδώνας που πετά την τρίαινά του. Ωστόσο, μια στάση τέτοια όπου η τρίαινα κρατιέται ως δόρυ δεν είναι συνηθισμένη. Πιθανότερο είναι το χάλκινο άγαλμα να είναι ο θεός Δίας που πετά έναν κεραυνό. Η ρεαλιστική στάση, αλλά και η καθολική γυμνότητα του αγάλματος το καθιστούν ένα από τα κορυφαία αρχαιολογικά ευρήματα από την αρχαία Ελλάδα.
Κορυφαία αρχαιολογικά ευρήματα: Ο αμφορέας του Διπύλου
Ο μνημειώδης επιτάφιος αμφορέας βρέθηκε στην Αθήνα, στην οδό Πειραιώς. Χρονολογείται περίπου στο 755-750 π.Χ. και θεωρείται ένα από τα κορυφαία έργα της γεωμετρικής αγγειοπλαστικής. Έχει συνολικό ύψος 1,6 m., με ωοειδές σώμα, ψηλό λαιμό και μικρές λαβές στο ύψος της κοιλιάς. Ολόκληρο το αγγείο καλύπτεται από γεωμετρικά σχέδια. Μα αυτό που το κατατάσσει στα κορυφαία αρχαιολογικά ευρήματα είναι η σκηνή ανάμεσα από τις λαβές. Πρόκειται για μια σκηνή πρόθεσης νεκρού. Ο νεκρός εικονίζεται στο κέντρο, σε νεκρική κλίνη. Δεξιά κι αριστερά εικονίζονται θρηνωδοί με υψωμένα χέρια, σε μια χαρακτηριστική στάση. Οι μορφές αποδίδονται σχηματικά και αφαιρετικά, όπως ήταν χαρακτηριστικό τη γεωμετρική εποχή.
Ο αμφορέας αποδίδεται στον ζωγράφο του Διπύλου κι είναι αυτός που έδωσε το όνομα στον ζωγράφο. Το αγγείο ήταν επιτάφιο σήμα στο νεκροταφείο του Διπύλου, στον Κεραμικό. Στη βάση του βρέθηκε οπή, προοριζόμενη για τις νεκρικές χοές.
Η μάσκα του Αγαμέμνονα
Κάθε ανακάλυψη του Ερρίκου Σλήμαν θα μπορούσε να φιλοξενηθεί σε μια λίστα με τα κορυφαία αρχαιολογικά ευρήματα από την αρχαία Ελλάδα. Οι ανασκαφές του στην Τροία και τις Μυκήνες απέδειξαν πως οι ιστορίες του Ομήρου δεν είναι απλώς αποκυήματα της ποιητικής φαντασίας, μα έχουν ιστορικό υπόβαθρο.
Η νεκρική προσωπίδα βρέθηκε στον ταφικό κύκλο Α των Μυκηνών. Είναι κατασκευασμένη από παχύ έλασμα χρυσού και απεικονίζει έναν γενειοφόρο άνδρα. Στο ύψος των αυτιών υπάρχουν οπές, οι οποίες θα χρησίμευαν για την στερέωση της προσωπίδας στο πρόσωπο του νεκρού με τη βοήθεια ενός νήματος. Φαίνεται ότι προοριζόταν για κάποιον άνδρα ηγεμόνα της περιοχής. Ο ίδιος ο Σλήμαν, θεωρώντας πως ανακάλυψε τον τάφο του μυθικού Αγαμέμνονα, της κληροδότησε αυτό το όνομα.
Παρόλο που η ταυτότητα του νεκρού αμφισβητείται, η νεκρική προσωπίδα θεωρείται ένα από τα κορυφαία αρχαιολογικά ευρήματα της αρχαίας Ελλάδας. Στον ταφικό κύκλο Α των Μυκηνών βρέθηκαν συνολικά 5 προσωπίδες. Ωστόσο, η λεπτομέρεια στην απόδοση των χαρακτηριστικών καθώς και το γεγονός ότι είναι η μοναδική απεικόνιση γενειοφόρου άνδρα, καθιστούν τη μάσκα του Αγαμέμνονα την ωραιότερη από όλες.
Το παλάτι της Κνωσσού
36 χρόνια (1899-1935) ασχολήθηκε με την ανασκαφή στην περιοχή της Κνωσσού, κοντά στο Ηράκλειο της Κρήτης, ο Βρετανός αρχαιολόγος Άρθουρ Έβανς. Από τα τέλη του 1903 είχε φέρει στο φως τα θεμέλια ενός εκτεταμένου ανακτορικού συμπλέγματος, το οποίο προσδιόρισε ως «το παλάτι του Μίνωα». Θέλοντας να αναπαραστήσει πως έμοιαζε το ανάκτορο, αναστήλωσε κάποια μέρη του ανακτόρου. Η χρήση υλικών της εποχής του, όπως π.χ. τσιμέντο, αντιμετωπίστηκε επικριτικά τόσο από σύγχρονούς του, όσο και από κατοπινούς ακαδημαϊκούς. Γεγονός είναι, ωστόσο, πως σε μια εποχή που οι περισσότεροι ξένοι αρχαιολόγοι ασχολούνταν περισσότερο με την απομάκρυνση των αρχαιοτήτων, ο Έβανς δούλεψε άοκνα για την ανάδειξη και διατήρηση του μνημείου.
Το ανάκτορο της Κνωσσού απλώνεται σε μια έκταση περίπου 22.000 τ.μ. και χρονολογικά αφορά την περίοδο 1900-1300 π.Χ., καθιστώντας το σύμπλεγμα αυτό το μεγαλύτερο και μακροβιότερο μινωικό ανάκτορο στην Κρήτη. Κάθε χρόνο χιλιάδες επισκέπτες επισκέπτονται το παλάτι της Κνωσσού, καθιστώντας το μινωικό ανάκτορο δεύτερο σε επισκεψιμότητα, μετά τον βράχο της Ακρόπολης.
Η λίστα αυτή είναι μόνον ενδεικτική, περιλαμβάνοντας ευρήματα που η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως στον ελλαδικό χώρο. Οι εμπορικοί δρόμοι, οι πολιτισμικές επιρροές μα κι οι πόλεμοι έφεραν τα δημιουργήματα της αρχαιοελληνικής τέχνης σε όλες τις ακτές της Μεσογείου. Έτσι, σχεδόν κάθε μεγάλο μουσείο του κόσμου έχει στην κατοχή του κάποιο σημαντικό έργο, ενώ οι αρχαιολόγοι δεν παύουν να ελπίζουν για ακόμη ένα σπουδαίο αρχαιολογικό εύρημα που δεν είδε ακόμη το φως.
Πηγές:
Αρβανιτάκη, Σ. (2019). Νίκη Σαμοθράκης: Αν και στο Λούβρο, αθάνατη. Offline post. Ανακτήθηκε από: www.offlinepost.gr (τελευταία πρόσβαση: 11/05/2024)
Boardman, J. (1993). Ελληνική Πλαστική (Κλασσική Περίοδος). Αθήνα: εκδόσεις Καρδαμίτσα
Pollitt, J.J. (1994). Η τέχνη στην ελληνιστική εποχή. Αθήνα: εκδόσεις Παπαδήμα
Αμφορέας του Διπύλου, πληροφορίες από την ιστοσελίδα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Ανακτήθηκε από: www.odysseus.culture.gr (τελευταία πρόσβαση: 11/05/2024)
Προσωπίδα του Αγαμέμνονα (Μυκηναϊκή συλλογή), πληροφορίες από την ιστοσελίδα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Ανακτήθηκε από: www.odysseus.culture.gr (τελευταία πρόσβαση: 12/05/2024)
Το ανάκτορο της Κνωσσού, πληροφορίες από την ιστοσελίδα του ανακτόρου. Ανακτήθηκε από: knosssospalace,gr (τελευταία πρόσβαση: 12/05/2024)
The top 24 Artifacts from Ancient Greece. (2023). Ανακτήθηκε από: www.thetravelbible.com (τελευταία πρόσβαση: 11/05/2024)
