Ακούμε δυστυχώς συχνά για φαινόμενα βίας, αρκετοί από εμάς δυστυχώς έχουμε βιώσει αυτά τα φαινόμενα. Θα υπήρχαν άραγε αν κάποιοι λάμβαναν το θάρρος να μιλήσουν γι’ αυτά; Τι τους εμποδίζει; Προφανώς η βία. Διότι αν μιλήσουν, η βία μπορεί να λάβει ανεξέλεγκτες διαστάσεις.
Η βία εκδηλώνεται πολύμορφα, υπήρχε και υπάρχει εξ ανέκαθεν ως φαινόμενο ακόμη και μέσα στη φύση. Άλλωστε όλοι ακούσαμε τη γνωστή φράση : «Το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό». Αυτό συμβαίνει στη φύση και στον άνθρωπο ως μέρος της φύσης. Όμως ο ίδιος ο άνθρωπος, ως φύσει κοινωνικό και έλλογο ον, είναι πλασμένος να ζει σε κοινωνικό πλαίσιο. Έτσι λοιπόν, κρίνεται απαραίτητος ο αλληλοσεβασμός στον άλλον, στη διαφορετικότητά του, στις ιδιαιτερότητές του. Στην άλλη όχθη βρίσκεται ο εκφοβισμός, το λεγόμενο bullying (μπούλινγκ), το οποίο αναφέρεται στη σωματική και ψυχολογική κακοποίηση ή μείωση ασθενέστερων ατόμων σε μια ομάδα. Εμφανίζεται σε όλες τις ηλικίες και τις κοινωνικές ομάδες και μπορεί να συναντηθεί σε οποιοδήποτε τύπο σχολείων και σχολικών εγκαταστάσεων, στον στρατό, σε αθλητικά σωματεία, στη φυλακή, αλλά και στην οικογένεια ή στο χώρο εργασίας. Υπάρχουν πολλών μορφών βίας μεταξύ των ενηλίκων, μεταξύ των παιδιών ή μεταξύ παιδιών και ενηλίκων.
Μορφές βίας εμφανίζονται και στο σχολικό περιβάλλον. Ο σχολικός εκφοβισμός (bullying) σχετίζεται με τη βία, η οποία δεν είναι μόνο σωματική, αλλά και λεκτική, ψυχολογική και μπορούν αυτές οι μορφές να παρουσιαστούν σε συνδυασμό μεταξύ τους. Ο σχολικός εκφοβισμός μπορεί να αποτελέσει εσκεμμένη επιθετική πράξη που αποσκοπεί στην πρόκληση σωματικού ή ψυχικού πόνου και στην υποταγή του θύματος. Γενικότερα, οποιοδήποτε παιδί μπορεί να υποστεί σχολικό εκφοβισμό. Συνήθως, μεμονωμένα παιδιά ή και ομάδες ασκούν επιθετική συμπεριφορά σε άλλα παιδιά, έχοντας ως αφορμή τη σωματική τους διάπλαση (βάρος, ύψος), την καταγωγή τους, τον τρόπο που μιλάνε, της μη κοινωνικότητας τους στο νηπιαγωγείο ή της δημοτικότητας τους, του παρουσιαστικού τους ή εξαιτίας κάποιας ικανότητας ή δυσκολίας (π.χ. ελλειμματική προσοχή) ή κάποιας αρρώστιας και άλλα πολλά.
Συχνά προκαλούνται φαινόμενα bullying- σχολικού εκφοβισμού, ο οποίος είναι το αντίπαλο δέος του σεβασμού και θεωρείται ένα φαινόμενο παιδικής βίας εντός του σχολικού χώρου. Όταν αυτό δεν συμβαίνει τότε προκαλούνται βίαιες συμπεριφορές, όπως η επιθετικότητα, η οποία μπορεί να θεωρηθεί ως αποτέλεσμα ρατσισμού στηριγμένου στα στερεότυπα, χωρίς σεβασμό στην προσωπικότητα και στη μοναδικότητα του κάθε παιδιού.
Τα παιδιά που προκαλούν τον σχολικό εκφοβισμό σε άλλα παιδιά παρουσιάζουν μορφές επιθετικότητας. Οι επιθετικές τάσεις συμπεριφοράς μπορεί να είναι οι εκρήξεις οργής, το μίσος, τα πειράγματα, η «άσχημη γλώσσα» κτλ. Η συμπεριφορά λοιπόν, που δέχεται το παιδί από το κοινωνικό του περιβάλλον (οικογένεια, σχολείο), οι κοινωνικές συναναστροφές και ειδικότερα η συμπεριφορά σε μορφή σχολικού εκφοβισμού, επιδρούν σημαντικά στη ψυχολογία ενός παιδιού. Επίσης το παιδί μπορεί να παρουσιάζει επιθετική συμπεριφορά για να αποσπάσει την προσοχή των άλλων, για να νιώσει στο κέντρο όλων. Η επιθετική συμπεριφορά μπορεί να είναι αποτέλεσμα έλλειψης αυτοπεποίθησης από το παιδί που την πράττει ή μία πράξη μίμησης πράξεων που συναντά στο ευρύ κοινωνικό του περιβάλλον (οικογένεια, συναναστροφές, τηλεόραση κτλ)
Στον σχολικό εκφοβισμό, στην παιδική βία, μπορεί να οδηγήσουν ρατσιστικές ιδεολογίες οι οποίες καλλιεργούνται στο κοινωνικό περιβάλλον του παιδιού, μέσα από την οικογένεια και γενικότερα τον κοινωνικό του περίγυρο. Συνήθως το παιδί μπορεί να μιμείται, να επαναλαμβάνει τα όσα λέει. Η ρατσιστική ιδεολογία ως αιτία ανισότητας, ασχολείται κυρίως με τα «συνήθως αναλλοίωτα χαρακτηριστικά της κατηγορίας ανθρώπων που αποτελεί το θύμα των ανισότιμων σχέσεων και διακρίσεων».
Κατά τον σχολικό εκφοβισμό υπάρχει ασυμμετρία ισχύος. Μπορεί να υπάρξει και σωματικός εκφοβισμός, όπου τα παιδιά γνωρίζουν τι καθιστά ένα αγώνα «δίκαιο» ακόμα και αν ο ένας καταφέρνει να νικήσει. Υπάρχουν και άλλες μορφές εκφοβισμού όπως ο αποκλεισμός, η διάδοση φημών, ο επώδυνος σαρκασμός κτλ., όπου υπάρχει η δυσκολία ενός σαφή καθορισμού ασυμμετρίας δύναμης. Επομένως, αυτή η ασυμμετρία είναι ρευστή με αποτέλεσμα να εστιάζει την προσοχή του καθενός σε έναν τρόπο αποφυγής του σχολικού εκφοβισμού μειώνοντας τις διαφορές στην εξουσία των ατόμων σε ένα πλαίσιο, όπως για παράδειγμα το σχολικό πλαίσιο. Με βάση τον εκφοβισμό συμβαίνει άτομα με μεγαλύτερη δύναμη να εξαναγκάζουν με τη βία κάποιο άλλο άτομο περισσότερο αδύναμο.
Ο εκπαιδευτικός στο σχολικό περιβάλλον καλείται να αποτρέψει κάθε μορφή βίας, να μειώσει το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού με διάφορους τρόπους, προσπαθώντας να εφαρμόσει την πειθαρχία μέσω ελαφρών τιμωριών ή επιβραβεύσεων και για καλύτερα αποτελέσματα μπορεί να εφαρμόζει κάποια προγράμματα συγκεκριμένης πειθαρχίας.Τα προγράμματα πειθαρχίας μπορεί να απορρίψει εάν δεν έχουν θετικά αποτελέσματα, αφού τα φαινόμενα της σχολικής βίας έχουν ρευστότητα. Επίσης όταν οι οδηγίες του υπουργείου παιδείας, για την αντιμετώπιση του φαινομένου της σχολικής βίας δεν είναι αποτελεσματικές, τότε χρειάζεται η πρωτοβουλία του εκπαιδευτικού για να παρέμβει, ακολουθώντας τη δική του εκπαιδευτική πολιτική. Άλλωστε εάν δεν ληφθούν μέτρα για την αντιμετώπιση του προβλήματος, τότε ο σχολικός εκφοβισμός μπορεί να διογκωθεί ως πρόβλημα και να προκαλέσει σοβαρά ψυχοσωματικά προβλήματα στο παιδί που υφίσταται τον εκφοβισμό, εικόνες – τραύματα που θα συνοδεύουν τη μετέπειτα ζωή του.
Πηγές:
- Καψάλης, Α. (2006 4η εκδ.) Παιδαγωγική Ψυχολογία, Θεσσαλονίκη, Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη
- Τσιάκαλος, Γ. (2003 2η εκδ.) Η υπόσχεση της παιδαγωγικής, Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής
- Σουδίας Ιωάννης (2012) 6η Μαρτίου: ημέρα κατά της σχολικής βίας, blog 8ου Δημοτικού Σχολείου Νάουσας, (ανάρτηση: 6-3-2012), διαθέσιμο στο: http://anoixtosxoleio.weebly.com/-blog/61
- Rigby, K. (2002 β΄ εκδ.) Σχολικός Εκφοβισμός: Σύγχρονες απόψεις, μτφρ. Δόμπολα, Β. επιστ. επιμ. Γιοβαζόλας, Ά., μτφρ.: Δόμπολα, Β., Αθήνα, Τόπος
- Paidi.gr Όλα για το παιδί (2015) Ρατσισμός στο σχολείο .Διαθέσιμο στο: https://www.paidi.gr/2014/09/school-racism-180914/#.VQjf3Y5GQR8
