Αδιαμφισβήτητα, η περίοδος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου αποτελεί μια από τις πιο μελανές περιόδους στην παγκόσμια ιστορία. Στην Ελλάδα, η κατοχή διήρκησε από τον Απρίλιο του 1941 και τελείωσε τον Οκτώβριου του 1944. Ένας από του τομείς που δέχτηκε τεράστιο πλήγμα ήταν η εκπαίδευση.
Όταν ξεκίνησε ο ελληνοιταλικός πόλεμος τον Οκτώβριο του 1940, η σχολική χρονιά διακόπηκε. Η λειτουργία των σχολείων τα χρόνια της κατοχής γινόταν με διακοπές ή ξεκινούσαν αργότερα ή σταμάτησε οριστικά, εξαιτίας της εμπόλεμης κατάστασης. Οι δωσίλογες κυβερνήσεις, επειδή θεωρούσαν πως τα σχολεία και τα πανεπιστήμια μπορεί να μετατρέπονταν σε αντιστασιακά κέντρα εναντίον των δυνάμεων του Άξονα, καθυστερούσαν την έναρξη της σχολικής χρονιάς και περιόριζαν τη διάρκεια της. Ενδεικτικά, είναι γνωστό ότι το 1940-1941 η σχολική χρονιά διήρκησε τρεις μήνες, ενώ το σχολικό έτος 1941-1942 περίπου 20-25 μέρες.
Κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων, πολλά σχολεία επιτάχθηκαν από τις δυνάμεις του Άξονα και χρησιμοποιήθηκαν για δικές τους εργασίες. Ειδικότερα, σύμφωνα με τεκμήρια του περιοδικού «Διδασκαλικό Βήμα», οι κατακτητές επιτάξανε 8.345 σχολικά κτίρια και από αυτά μόνο 719 έμειναν απείραχτα. Πολλά κάηκαν ή καταστράφηκαν από βομβαρδισμούς κι άλλα έμειναν χωρίς εξοπλισμό.
Σχετικά με τους εκπαιδευτικούς, πολλοί έχασαν τη ζωή τους στην Αλβανία, άλλοι φυλακίστηκαν και άλλοι εντάχθηκαν στην Αντίσταση. Επιπρόσθετα, οι εκπαιδευτικοί, όπως και όλοι οι πολίτες, ήρθαν αντιμέτωποι με την πείνα. Αρκετοί μετατέθηκαν μετά τον πρώτο χειμώνα, προς τις μεγάλες πόλεις για να λύσουν το επισιτιστικό τους πρόβλημα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, τα σχολεία της επαρχίας να μην λειτουργούν εξαιτίας της έλλειψης προσωπικού. Επιπλέον, οι δάσκαλοι και οι καθηγητές ήταν υποχρεωμένοι να ακολουθούν τις αποφάσεις και τις εντολές της δωσίλογης κυβέρνησης.
Τα βιβλία που διδάσκονταν και τα μαθήματα ελέγχονταν από τις δυνάμεις κατοχής και υποβάλλονταν σε λογοκρισία, ώστε να είναι σύμφωνα με τις απόψεις τους. Μερικοί εκπαιδευτικοί προσπάθησαν μέσα από τα μαθήματα όσο μπορούσαν να κρατήσουν ζωντανή τη θέληση για απελευθέρωση.
Η εκπαίδευση αποτελούνταν από τετρατάξιο δημοτικό, εξατάξιο γυμνάσιο και διτάξιο λύκειο. Η βασική λειτουργία των δημοτικών σχολείων ήταν να απασχολήσουν τα παιδιά, αντί να τους παρέχουν γνώση και μόρφωση. Στο γυμνάσιο, πολλοί μαθητές έπαιρναν μέρος στην αντίσταση και γίνονταν μέλη των οργανώσεων. Η μεγαλύτερη οργάνωση από άποψης συμμετοχής και δραστηριότητας ήταν η ΕΠΟΝ. Οι μαθητές έλαβαν μέρος σε όσες διαδηλώσεις έγιναν κατά τη διάρκεια της κατοχής και αρκετοί από αυτούς βασανίστηκαν, φυλακίστηκαν και εκτελέστηκαν.
Σχετικά με την τριτοβάθμια εκπαίδευση, η λειτουργία των πανεπιστημίων ήταν προβληματική και όχι συνεχής. Τα μεγαλύτερα εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας ήταν το το Αριστοτέλειο, η Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών, το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και η Πάντειος. Οι καθηγητές κρίνονταν για να εξεταστεί αν επηρέαζαν τους φοιτητές ως προς την Αντίσταση. Πολλοί από τους φοιτητές συμμετείχαν στην αντίσταση με ποικίλους τρόπους. Για παράδειγμα, διακινούσαν παράνομο υλικό, έπαιρναν μέρος σε αντιστασιακές ενέργειες και αρκετοί έγιναν αντάρτες.
Οι αντάρτες είχαν οργανώσει καλύτερη την εκπαίδευση στο βουνό, δημιουργώντας δημοτικά και γυμνάσια στα οποία δίδασκαν αντάρτες εκπαιδευτικοί.
Η εκπαίδευση δέχτηκε μεγάλο πλήγμα αλλά προσπάθησε να λειτουργεί παρά τις δυσκολίες, όσο το επέτρεπαν οι καταστάσεις.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο αυτό:
Η Παιδεία στην Αντίσταση. Ανακτήθηκε από https://ilioupoli.gr/mea-nea/i-paideia-stin-antistasi
Γιαννάκου Αθηνά & Συμεωνίδου Νικολέττα, Η εκπαίδευση από τη δικτατορία Μεταξά έως τον Εμφύλιο Πόλεμο (1936-1950): μια ιστορική έρευνα, ανέκδοτη πτυχιακή εργασία, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Σχολή Επιστημών Αγωγής, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Αλεξανδρούπολη 2014.
Καλεράντε Ευαγγελία, Παιδεία στα χρόνια της δικτατορίας 1936-1940, Εκδόσεις Γρηγόρης, Αθήνα 2016.
