Έχετε ποτέ σκεφτεί άραγε γιατί τα περισσότερα ονόματα στην ιστορία της τέχνης (οποιασδήποτε μορφής) είναι ονόματα ανδρών; Γιατί δεν υπάρχουν γυναίκες στην τέχνη; Είναι άραγε κάτι τυχαίο ή δείχνει μια παθογένεια για την κοινωνία μας; Μήπως κρύβει κάτι βαθύτερο από την απλή απάντηση πως υπάρχουν αλλά δεν είναι πολλές οι γυναίκες που εντρυφούν στις τέχνες; Ας δούμε όμως λίγα ονόματα διάσημων ανδρών στις τέχνες: Picasso, Botticelli, Van Gogh, Da Vinci και πόσα ακόμη άλλα. Ίσως είναι κάτι που δεν έχουμε σκεφτεί πολλοί άνθρωποι γιατί αυτό που μας τραβά την προσοχή είναι η ίδια η τέχνη. Αν όμως το θέταμε σε μία πιο κοινωνιολογική βάση, τότε θα ήταν κάτι που θα μας ανάγκαζε να το επαναπροσδιορίσουμε στις πραγματικές του διαστάσεις.
Η γυναίκα κατώτερη από τον άνδρα
Η τέχνη είναι κάτι ανώτερο, άρα γιατί δεν υπάρχουν γυναίκες στις τέχνες; Μήπως είναι προνόμιο μόνο των ανδρών το ταλέντο τελικά; Μήπως οι γυναίκες δε θέλουν να δουλεύουν τις τέχνες; Μήπως οι ευκαιρίες δεν είναι ίδιες; Αν αντιμετωπίσουμε το ζήτημα αυτό από μία πιο ηθική ματιά θα δούμε πως η τελευταία ερώτηση είναι και η πιο σωστή. Αν όντως πιστεύαμε πως είναι κάτι ανώτερο θα ενεργούσαμε και αντίστοιχα, σωστά; Όταν όμως τις εκπροσώπους της (γυναίκες) τις αποκλείει η ίδια η κοινωνία είτε ενοχοποιώντας τες είτε υποβαθμίζοντάς τες, τότε η ίδια η κοινωνία δε δείχνει τον σεβασμό που ταιριάζει στην τέχνη. Με ποιον τρόπο τις ενοχοποιεί; Φυσικά βάζοντας διλήμματα, όπως είναι: καριέρα ή οικογένεια. Γιατί μία γυναίκα να μην έχει το ίδιο δικαίωμα στο όνειρο όπως ένας άνδρας; Γιατί μία γυναίκα να μην προσπαθεί να κυνηγήσει και να πραγματοποιήσει τους πόθους της, τα οράματά της, τις φιλοδοξίες της; Μήπως και ένας άνδρας δεν έχει τις ίδιες υποχρεώσεις, τις ίδιες ευθύνες απέναντι στην κοινωνία, στην οικογένεια;
Μήπως τελικά η τέχνη δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας καθρέφτης της κοινωνίας; Όπως και κάθε άλλος επαγγελματικός χώρος, όπως και η ίδια η οικογένεια είναι μία μικρογραφία της κοινωνίας μας. Η γυναίκα πώς να μπορεί να κάνει καριέρα όταν ακόμα δεν μπορούσε να έχει δικαίωμα στη μόρφωση πόσο μάλλον να διαπρέψει επαγγελματικά. Ωστόσο ο καλλιτεχνικός κόσμος ήταν πιο εύκολα προσπελάσιμος για τις γυναίκες εν συγκρίσει με άλλους, όπως ήταν η πολιτική. Ίσως γιατί ήταν λιγότερο επικίνδυνος παρόλο που το ταλέντο και η δυναμική των γυναικών ήταν αντάξια με αυτήν των ανδρών.
Κι όταν τελικά τολμήσει η γυναίκα τι;
Σε δεύτερο επίπεδο όταν αυτή η γυναίκα τολμήσει να κάνει το παρακάτω βήμα τότε θα έρθει ο ίδιος περίγυρος να την ενοχοποιήσει, να της ρίξει ευθύνες γιατί τόλμησε. Γιατί η γυναίκα δεν μπορεί να τα καταφέρει όλα. Ας κάτσει να φροντίσει καλύτερα το νοικοκυριό και την οικογένειά της μόνο. Κι αν θέλει να έχει ασχολίες ναι, γιατί όχι; Αλλά μέχρι εκεί… Καριέρα δεν μπορεί! Γιατί δεν είναι ικανή να τα καταφέρει, γιατί δεν είναι άξια εκ φύσεως. Και αν φυσικά πρέπει να διαλέξει, οφείλει να κοιτάξει την οικογένεια διαφορετικά κινδυνεύει να τη χαρακτηρίσουν εγωίστρια, το λιγότερο. Ο άνδρας όμως που θα κυνηγήσει το όνειρό του είναι ο δυνατός, είναι ο προστάτης, είναι αυτός που έχει κάθε δικαίωμα, ίσως και την υποχρέωση. Γιατί; Γιατί είναι εκ φύσεως πιο δυνατός, πιο ικανός, πιο έξυπνος.
Σπουδαίες καλλιτέχνιδες που μίλησαν δημόσια για την ανισότητα στον χώρο
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι μία μεγάλη συγγραφέας, η Βιρτζίνια Γουλφ. Το 1928 μέσα από το βιβλίο της: «Το δικό μου δωμάτιο» ανέφερε πως οι όροι «θηλυκό» και «αρσενικό» έγιναν μόνο για να δείξουν την κατωτερότητα της γυναίκας έναντι στον άνδρα. Μία άλλη ρήση από τη γνωστή ιστορικό τέχνης, Frances Borzello, είναι πως ο καλλιτεχνικός κόσμος στήριξε με λόγια μόνο τις γυναίκες. Μία άλλη ιστορικός τέχνης, Linda Nochlin, έθεσε ένα καίριο ερώτημα: «Γιατί δεν υπάρχουν γυναίκες στις τέχνες;» και δίνει τη δική της απάντηση. Για όλη αυτήν την κατάσταση φταίνει οι θεσμοί και η εκπαίδευση. Παρόλο που η ιστορία απέδειξε πως οι γυναίκες μπορούν να διαπρέψουν στον καλλιτεχνικό χώρο.
Η αναγνώριση
Η αναγνώριση ήρθε τον 19 αι. όσο η κοινωνία πρόδευε τόσο και οι τέχνες ακολουθούσαν. Σε αυτούς τους ρυθμούς και η ανάγκη των γυναικών για φωνή και υπόσταση άρχισε σταδιακά να μεγαλώνει. Η γυναίκα πολέμησε σε όλους τους τομείς ενάντια στην πατριαρχική κοινωνία των προηγούμενων αλλά και αυτού του αιώνα μέχρι να την εισακούσουν. Μέχρι να αποκτήσει ισάξια δικαιώματα με τον άνδρα. Ακόμη πριν τη δημιουργία του φεμινιστικού κινήματος η ανάγκη των γυναικών για αναγνώριση έγινε βαθύτερη και εντονότερη και στον καλλιτεχνικό χώρο. Το 1919 έχουμε τη δημιουργία της σχολής Bauhaus Academy. Μιας σχολής που αγκάλιασε άνδρες και γυναίκες στα τμήματά του και από αυτήν έγιναν μεγάλα ονόματα γυναικών ευρέως γνωστά. Η κοινωνική επανάσταση έφερε μία πρωτόγνωρη εξέλιξη σε όλα τα επίπεδα της ζωής, όπως και της καλλιτεχνικής. Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος έφερε ανακατατάξεις σε όλα τα επίπεδα. Ίσως ο φόβος του αύριο να έφερε εσωτερικές αναταράξεις στους ανθρώπους και στην κοινωνία εν γένει. Σίγουρα πάντως εφόπλισε με δύναμη και θάρρος τις γυναίκες για να διεκδικήσουν. Τις βλέπουμε να φοιτούν στα πανεπιστήμια, να διδάσκουν, να παίρνουν μέρος στην πνευματική και καλλιτεχνική ζωή του τόπου τους σε ευρεία κλίμακα πλέον.
Ο καθένας πρέπει να ακούει την καρδιά και τα όνειρά του
Γιατί εν τέλει δεν υπάρχουν γυναίκες στην τέχνη; Αυτό που πρέπει να κατανοήσουμε όλοι είναι πως ο καθένας πάνω από όλα έχει υποχρέωση στον εαυτό του. Την υποχρέωση να τον κάνει ευτυχισμένο, δυνατό, αρεστό πρώτα στον ίδιο. Και αυτό πώς θα γίνει εφικτό; Μα φυσικά με το να τον ακούει, να τον ευχαριστεί. Ο καθένας μας πρέπει να ακολουθεί τα όνειρά του, τις φιλοδοξίες του όποιες και αν είναι αυτές όσο και να μην αρέσουν στους άλλους. Γιατί μόνο έτσι θα τα έχει καλά με τον εαυτό του, θα νιώθει επαρκής και θα είναι χαρούμενος. Μόνο έτσι του δείχνει τον απαιτούμενο σεβασμό που έχει ανάγκη ο εαυτός του με το να τον ακούει και να τον προστατεύει.
Πηγές:
1. 12 Αυγούστου 2018, https://www.diaxroniko.eu/2018/08/blog-post_80.html
2. Riet van der Linden, Δρ. της Ιστορίας της Τέχνης, «Κενά στην ιστορία της τέχνης – Γυναίκες καλλιτέχνιδες», http://repository.edulll.gr/edulll/bitstream/10795/1470/4/1470_02_Riet%20van%20der%20Linden.pdf
3.Hannah Ellis – Petersen, the guardian, 15.01.2019, https://medialibre.net/2019/01/15/pos-o-kosmos-tis-technis-afairese-tis-gy/index.html
4. Lumiere De La Lune, «Γυναίκες ζωγράφοι: Πώς ξεπέρασαν την αφάνεια και επανακαθόρισαν τον κόσμο της τέχνης.», 25 Νοεμβρίου 2020, https://dromospoihshs.gr/2020/11/25/women-artists-how-feminism-affected-art/
