Συστήματα γραφής: ένας ορισμός
Κάθε γλώσσα αποτελείται από ήχους, από φθόγγους που δημιουργούν συλλαβές και στη συνέχεια λέξεις. Ο τρόπος που μια γλώσσα επιλέγει να αναπαραστήσει τους φθόγγους, τις λέξεις ή τις συλλαβές είναι το σύστημα γραφής. Μπορεί γλώσσες διαφορετικές να χρησιμοποιούν το ίδιο σύστημα γραφής, όπως π.χ. τα αγγλικά, τα γαλλικά και τα βιετναμέζικα που χρησιμοποιούν όλα το λατινικό αλφάβητο.
Συχνά όταν κάποιος αναφέρεται στο σύστημα γραφής μιας γλώσσας εννοείται τόσο η γραφή όσο και η ορθογραφία. Η ορθογραφία, ωστόσο, είναι οι κανόνες που διέπουν τον τρόπο γραφής και ορίζει συχνά πώς χρησιμοποιούνται τα σύμβολα των ήχων. Έτσι, ίδια σύμβολα ίδιου συστήματος γραφής μπορεί να έχουν διαφορετικό ήχο και διαφορετική ορθογραφική χρήση, όπως το σύμβολο «j» που έχει διαφορετικό ήχο σε αγγλικά, ισπανικά και γερμανικά.
Τα συστήματα γραφής χρησιμοποιούν είτε γράμματα (σύμβολα που αποδίδουν έναν ήχο, έναν φθόγγο ή μια συλλαβή), είτε μια έννοια, μια λέξη, όπως για παράδειγμα στην κινεζική γλώσσα. Κάποιες γλώσσες έχουν κάποια διακριτικά σημάδια που ορίζουν πώς προφέρεται ένα γράμμα, για παράδειγμα στο ισπανικό ñ. Άλλες γλώσσες έχουν τόνους, οι οποίοι δείχνουν είτε που τονίζεται η λέξη (π.χ. στα ελληνικά), είτε τη διαφορά στην προφορά (π.χ. στα γαλλικά η διαφορά ανάμεσα στο è και é).
Τα βασικά συστήματα γραφής στον κόσμο είναι 6.
1. Χαρακτηριστικά συστήματα γραφής
Μια ενδιαφέρουσα περίπτωση, καθώς τα σύμβολα δεν αφορούν σύμφωνα ή φωνήεντα, αλλά άλλα στοιχεία. Για παράδειγμα, η Κορεάτικη γλώσσα χρησιμοποιεί τη γραφή Hangeul, εικονοποιώντας σε ποιο σημείο του στόματος σχηματίζεται ένας ήχος. Άλλο εύγλωττο παράδειγμα είναι η νοηματική γλώσσα, η οποία αποτελείται από κινήσεις χεριών και εκφράσεις προσώπου που χρησιμοποιούνται στις νοηματικές γλώσσες για την απόδοση λέξεων και εννοιών.
2. Abjad (συμφωνικό αλφάβητο)
Ένα τέτοιο σύστημα γραφής αναπαριστά μονάχα τα σύμφωνα. Οι λέξεις γράφονται μόνο με σύμφωνα και ο αναγνώστης υποθέτει ποια φωνήεντα συμπληρώνουν τη λέξη -και άρα και την ίδια τη λέξη – από το γλωσσικό περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται αυτή. Κάποιες φορές υπάρχουν διακριτικά, σύμβολα δηλαδή που προστίθενται ώστε να δηλωθούν τα φωνήεντα στη λέξη.
Αυτό το σύστημα γραφής χρησιμοποιούν οι σημιτικές γλώσσες, όπως τα Αραβικά ή τα Εβραϊκά. Στις περισσότερες των περιπτώσεων τα συστήματα γραφής αυτού του είδους διαβάζονται από δεξιά προς τα αριστερά. Τα Αραβικά έχουν 28 σύμβολα, όλα αντιπροσωπευτικά συμφώνων και μια σειρά από διακριτικά σημάδια που χρησιμοποιούνται στη θέση των φωνηέντων.
3. Αλφαβητικά συστήματα γραφής
Στην περίπτωση των αλφαβητικών συστημάτων γραφής κάθε σύμβολο αντιπροσωπεύει ένα γράμμα, σύμφωνο ή φωνήεν. Οι συλλαβές και κατόπιν οι λέξεις προκύπτουν από τον συνδυασμό αυτών των σημείων. Αλφαβητικό σύστημα γραφής έχουν η ελληνική γλώσσα, οι ευρωπαϊκές και οι σλαβικές, με το ελληνικό, το λατινικό (ή ρωμαϊκό) και το κυριλλικό αλφάβητο αντίστοιχα.
Το ελληνικό αλφάβητο εμφανίζεται τον 8ο αιώνα π.Χ. Βασίστηκε σε συμφωνικό σύστημα γραφής, το φοινικικό. Οι αρχαίοι Έλληνες πρόσθεσαν νέα ή τροποποίησαν ήδη υπάρχοντα σύμβολα για να αποδώσουν τα φωνήεντα, δημιουργώντας το αλφάβητο στο οποίο ακόμη γράφεται η ελληνική γλώσσα.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός πως και τα άλλα δύο αλφαβητικά συστήματα προέρχονται από το ελληνικό. Το λατινικό αλφάβητο χρησιμοποίησαν οι Ρωμαίοι για να γράψουν τη γλώσσα τους. Οι Ρωμαίοι γνώρισαν το ελληνικό αλφάβητο από την αποικία της Κύμης στην Ιταλία. Δανείστηκαν το αλφάβητο, κάνοντας κι αυτοί με τη σειρά τους προσαρμογές. Η ρωμαϊκή κατάκτηση έφερε το λατινικό αλφάβητο σε όλα τα ευρωπαϊκά εδάφη, ενώ εκατοντάδες χρόνια μετά, οι Μεγάλες Ανακαλύψεις έφεραν τις ευρωπαϊκές γλώσσες και το λατινικό αλφάβητο στον Νέο Κόσμο.
Το κυριλλικό αλφάβητο είναι το αλφάβητο των σλαβικών γλωσσών όπως τα Ρώσικα, τα Σέρβικα, τα Βουλγάρικα και άλλες, μεταξύ των οποίων και τα Μογγολικά. Ονομάστηκε έτσι από τον εισηγητή του, τον Κύριλλο. Ο Κύριλλος, μοναχός από τη Θεσσαλονίκη, στάλθηκε μαζί με τον αδερφό του, Μεθόδιο, στους Σέρβους προκειμένου να διδάξει τον χριστιανισμό. Ο εκχριστιανισμός είχε μεγάλη επιτυχία, καθώς ο Κύριλλος μετέφρασε τα ιερά βιβλία στην σλαβική γλώσσα. Για τον σκοπό αυτό έφτιαξε ένα αλφάβητο που αντιπροσώπευε τους ήχους της σλαβικής γλώσσας και βασίστηκε στο ελληνικό. Τα βασικά σημεία είναι 32, ωστόσο από γλώσσα σε γλώσσα προστίθενται ή αφαιρούνται κάποια.
4. Abugida
Το abugida είναι ένα είδος συλλαβικής γραφής. Λέγεται και αλφασύλλαβο, νεοσύλλαβο ή ψευδοαλφάβητο. Σε αυτό το σύστημα γραφής ένα μόνο σύμβολο αποδίδει μια συλλαβή, ένα σύμφωνο και ένα φωνήεν μαζί. Οι συλλαβές που αρχίζουν από το ίδιο σύμφωνο μπορεί να συμβολίζονται με σύμβολα που παρουσιάζουν μεγάλη ομοιότητα, όπως συμβαίνει στη γραφή των Χίντι, μιας από τις επίσημες γλώσσες της Ινδίας.
5. Συλλαβάρια
Άλλο ένα είδος συλλαβικής γραφής, όπου κάθε σύμβολο αντιπροσωπεύει μια συλλαβή. Η διαφορά με τα συστήματα γραφής abugida είναι πως σε αυτή την περίπτωση κανένα σύμβολο δε μοιάζει με άλλο, μα κάθε ένα είναι ξεχωριστό και διακριτό. Τα συλλαβάρια ήταν ο πρώτος τρόπος γραφής σε πολλούς πολιτισμούς. Στον ελλαδικό χώρο η γραμμική Α (σσ. δεν έχει ακόμη αποκρυπτογραφηθεί, οπότε είναι άγνωστο αν είναι γραφή ελληνικής γλώσσας) και η Γραμμική Β, η πρώτη επιβεβαιωμένη μορφή γραπτής ελληνικής γλώσσας. Συλλαβική ήταν και η σφηνοειδής γραφή και η γλώσσα των Τσερόκι. Σήμερα, η γραφή hiragana των Ιαπωνικών ανήκει σε αυτή την κατηγορία.
6. Ιδεογράμματα ή λογογράμματα
Σε αυτά τα συστήματα γραφής κάθε σύμβολο αντιπροσωπεύει μια λέξη, μια έννοια, ενώ συνδυασμοί σημείων μπορεί να έχουν διαφορετική σημασία. Κάθε σημείο λέγεται χαρακτήρας ή ιδεόγραμμα. Τα ιδεογράμματα έχουν μακραίωνη ιστορία. Ιδιαίτερα γνωστά είναι τα ιερογλυφικά της αρχαίας αιγυπτιακής γλώσσας, όπου κάθε σύμβολο αντιπροσώπευε μια έννοια.
Εύκολα γίνεται κατανοητό ότι συστήματα γραφής όπου κάθε λέξη έχει διαφορετικό σύμβολο είναι αρκετά δύσκολη στην εκμάθησή της. Στην αρχαία Αίγυπτο μόνο μια μικρή ομάδα, οι γραφείς γνώριζαν γραφή. Σήμερα τα πράγματα δεν είναι τόσο περιορισμένα, η γραφή γίνεται κτήμα όλων -όση δύσκολη κι αν είναι. Έτσι, ένα μικρό Κινεζάκι στην πρώτη τάξη θα χρειαστεί να μάθει 1.700-1.800 ιδεογράμματα. Η κινεζική γλώσσα έχει στο σύνολο περίπου 47.000 ιδεογράμματα. Στα θετικά της γραφής αυτής είναι ότι αίρει τους γλωσσικούς περιορισμούς που θέτουν οι διαφορετικές διάλεκτοι. Είναι τέτοιες οι διαφορές ανάμεσα στους ομιλητές της κινεζικής που είναι αδύνατον να καταλάβουν ο ένας τον άλλο άνθρωποι από διαφορετικές περιοχές. Αυτό όμως δεν είναι πρόβλημα στη γραπτή μορφή της γλώσσας. Γιατί όσο διαφορετικά κι αν μιλούν, όλοι οι Κινέζοι μπορούν να διαβάσουν τα κινεζικά ιδεογράμματα.
Διαφορετικά συστήματα γραφής που κουβαλούν συχνά και μια διαφορετική θεώρηση του κόσμου, μια διαφορετική πολιτισμική αντίληψη.
Πηγές:
Strong, E. (2024). Dear Duolingo: What are the different writing systems around the world? Ανακτήθηκε από: blog.duolingo.com (τελευταία πρόσβαση: 25/06/2024)
syllabary, πληροφορίες από Britannica. Ανακτήθηκε από: britannica.com (τελευταία πρόσβαση: 25/06/2024)
The Arabic Abjad. Ανακτήθηκε από: baytalfann.com (τελευταία πρόσβαση: 25/06/2024)
Οι γραφές του κόσμου: Το κυριλλικό αλφάβητο. Ανακτήθηκε από: 17-minute-languages.com (τελευταία πρόσβαση: 25/06/2024)
