Η εκπαίδευση των Ρομά μαθητών και η επιτυχής ενσωμάτωσή τους στο εκπαιδευτικό σύστημα έρχεται αντιμέτωπη με πολλά και συχνά ανυπέρβλητα εμπόδια. Η 8η Απριλίου έχει καθιερωθεί ως «Παγκόσμια Ημέρα Ρομά». Το πρώτο Παγκόσμιο Συνέδριο Ρομά διεξήχθη στις 8 Απριλίου 1971 στο Λονδίνο και έθεσε τις βάσεις για τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους.
Επισφαλής η σχέση των Ρομά μαθητών με τους εκπαιδευτικούς θεσμούς
Πολύ μεγάλα ποσοστά Ρομά μαθητών είτε δεν έχουν φοιτήσει καθόλου στο σχολείο είτε φοίτησαν και διέκοψαν πριν καν αποκτήσουν στοιχειώδη εκπαίδευση. Τα παιδιά Ρομά δεν πηγαίνουν στο σχολείο ή όσα πηγαίνουν, δεν παρακολουθούν συστηματικά τα μαθήματά τους. Πολλά παιδιά δεν φοιτούν καν στην προσχολική εκπαίδευση, ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό που πηγαίνει στο σχολείο ολοκληρώνει τουλάχιστον την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Το ποσοστό αυτών που ολοκληρώνουν τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση είναι πολύ μικρό, ενώ η περίπτωση να συνεχίσουν σπουδές στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση εκτιμάται ότι είναι μηδαμινή. Τα παιδιά Ρομά έρχονται στο ελληνικό σχολείο μιλώντας μια άλλη μητρική γλώσσα ή δεν γνωρίζουν επαρκώς τα ελληνικά. Συνήθως δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερο πρόβλημα στην κατανόηση του προφορικού λόγου. Όμως, είναι προβληματική η παραγωγή του προφορικού και κυρίως του γραπτού λόγου. Δεν υπάρχει νοηματική συνοχή και δομή, δεν γίνεται σωστή εφαρμογή των συντακτικών κανόνων και είναι ελλιπής ή και ανεπαρκής η γνώση και εφαρμογή του κλιτικού συστήματος της Ελληνικής. Αναπόφευκτα, λοιπόν, αυτά τα προβλήματα στη γραφή και στην ανάγνωση τούς δυσκολεύουν στις διάφορες επικοινωνιακές περιστάσεις.
Επίσης, οι μαθητές προέρχονται από έναν κόσμο υλικής εξαθλίωσης και αναλφαβητισμού, στον οποίο τα βιβλία δεν υπάρχουν ούτε ως έννοια. Δεν πιστεύουν ούτε οι γονείς ούτε τα παιδιά τους στην αναγκαιότητα της σχολικής εκπαίδευσης και προτάσσεται ως αξία η καθημερινή επιβίωση και όχι τα μορφωτικά αγαθά. Οι Ρομά αντιλαμβάνονται τη χρησιμότητα του σχολείου μόνο ως προς τη γραφή, την ανάγνωση και τις βασικές πράξεις της αριθμητικής. Όλες οι υπόλοιπες γνώσεις θεωρούνται πλεοναστικές και μη ανταποκρίσιμες στην επαγγελματική πραγματικότητα και τις βιοποριστικές τους ανάγκες. Να σημειώσουμε, ακόμη, ότι οι γονείς των παιδιών δεν μπορούν να παρέχουν κάποια βοήθεια στα παιδιά τους σχετικά με τα μαθήματα και τις εργασίες που δίνονται από το σχολείο για το σπίτι. Ο λόγος είναι ότι το ποσοστό των λειτουργικά αναλφάβητων Ρομά είναι πολύ μεγάλο, καθώς απουσιάζουν από το σπίτι αρκετές ώρες. Επομένως, τα παιδιά δεν έχουν καμία καθοδήγηση και βοήθεια στην οργάνωση των σχολικών τους υποχρεώσεων.
Τέλος, η εκπαίδευση των Ρομά μαθητών δυσχεραίνει γιατί οι Ρομά μαθητές αντιμετωπίζονται από τους συμμαθητές τους συνήθως με στερεοτυπικές αντιλήψεις και προκαταλήψεις, ως «κακά παιδιά» και περιθωριοποιούνται. Σχεδόν κάθε παιδί Ρομά στην αρχή της σχολικής χρονιάς βιώνει μια πολιτισμική σύγκρουση. Δυσκολεύονται να γίνουν αποδεκτοί από τους συμμαθητές τους ή αντιμετωπίζουν διακρίσεις προερχόμενες ακόμα και από τους εκπαιδευτικούς. Αναπόφευκτα, λοιπόν, αυτό επηρεάζει την αυτοεκτίμησή τους, τούς αποθαρρύνει και θεωρούν το σχολείο ως ένα περιβάλλον εχθρικό και σε καμία περίπτωση ως μια ευκαιρία βελτίωσης και ως εφαλτήριο αλλαγής της ζωής τους.
Παράγοντες που δυσχεραίνουν την εκπαίδευση των Ρομά μαθητών
Η σχολική φοίτηση των Ρομά μαθητών επηρεάζεται από εξωτερικούς παράγοντες, όπως είναι για παράδειγμα η μετακίνηση λόγω εργασίας. Επίσης, τα οικονομικά προβλήματα εμποδίζουν την πρόσβασή τους σε εκπαιδευτικούς πόρους, όπως σχολικά είδη, συμπληρωματικά μαθήματα και εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Αυτή η κατάσταση, επομένως, τους κάνει να αναζητήσουν εργασία ήδη από την εφηβική ή και την παιδική ηλικία. Οι περισσότεροι Ρομά, 12 ετών και άνω, εγκαταλείπουν το σχολείο για να εργαστούν προκειμένου να συμπληρώσουν το εισόδημα της οικογένειάς τους. Επίσης, η απόσταση από το σχολείο, συχνά οι κακές συνθήκες διαβίωσης, η έλλειψη μόνιμης στέγης είναι παράγοντες που αποτρέπουν τη συνεπή φοίτησή τους. Ακόμη, το χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο των οικογενειών τους, το δυσμενές οικογενειακό περιβάλλον και οι υποβαθμισμένες συνθήκες διαβίωσης διαμορφώνουν μια κακή σχέση με το σχολείο. Από την άλλη πλευρά δεν είναι καθόλου σπάνιες οι περιπτώσεις όπου οι Ρομά συναντούν δυσκολίες εντός του ίδιου του σχολικού θεσμού: άρνηση κάποιων διευθυντών να εγγράψουν μαθητές στα σχολεία τους, διαμαρτυρίες των άλλων γονέων για συγκρότηση μη αμιγών τμημάτων, εγκλωβισμός των παιδιών Ρομά σε «ειδικά τμήματα».
Η μαθητική διαρροή και γενικά η περιθωριοποίηση σχετίζεται με τη σχολική αποτυχία των παιδιών αυτών και την αποδοκιμασία προς το σχολείο. Επίσης, σχετίζεται με το αξιακό σύστημα, τα παραδοσιακά στερεότυπα και την ιδιαίτερη κουλτούρα των Ρομά που προάγει την πρόωρη ενδογαμία. Είναι συχνό, δηλαδή, το φαινόμενο τα κορίτσια να μην συνεχίζουν το σχολείο, γιατί παντρεύονται και τα αγόρια να εισέρχονται στον εργασιακό στίβο. Το γεγονός αυτό στερεί από τους νέους Ρομά, και ειδικά από τα κορίτσια και τις γυναίκες, την ενεργό συμμετοχή και την συμπερίληψη στα κοινωνικά δρώμενα και τις ευκαιρίες για αναβάθμιση της ποιότητας ζωής τους.
Προοδευτικές προσεγγίσεις στην εκπαίδευση των Ρομά μαθητών
Προκειμένου να επιτευχθεί η ισότιμη ένταξη των παιδιών Ρομά στην εκπαίδευση χρειάζεται σταθερός και δημιουργικός συντονισμός όλων των συνεργαζόμενων φορέων, ώστε να δημιουργηθούν βιώσιμες αλλά και ρεαλιστικές λύσεις. Βασική επιδίωξη είναι να έρθουν τα παιδιά Ρομά από τους δρόμους στα σχολεία και από την παιδική εργασία στην εκπαίδευση. Επιπλέον, βασική επιδίωξη είναι να μείνουν τα παιδιά στο σχολείο και να υποστηριχτούν στις σχολικές δραστηριότητές τους: εγγραφή, συστηματική φοίτηση και καλή επίδοση στο σχολείο (υποχρεωτική εκπαίδευση).
- Αυτό πρακτικά σημαίνει εκπαιδευτικά προγράμματα ευέλικτα, που αντανακλούν και αναδεικνύουν τους πολιτισμούς όλων των παιδιών. Τα παιδιά πρέπει να νιώθουν ασφαλή και ευπρόσδεκτα στο σχολείο, του οποίου ο ρόλος είναι να αναπτύσσει την αυτοπεποίθηση, να αποδέχεται και να αξιοποιεί τη διαφορετικότητα, να καταπολεμά τον ρατσισμό και να προάγει την ισότητα. Επίσης, σημαίνει και διδακτικές πρακτικές που ενθαρρύνουν και στηρίζουν τη συνεργασία, την ανταλλαγή ιδεών και τον διάλογο στη μαθησιακή κοινότητα.
- Η γνώση της γλώσσας και η επίτευξη της επικοινωνιακής ικανότητας θα επιτρέψει στα παιδιά Ρομά να αναδείξουν τα προβλήματα που βιώνουν και να καταστούν αργότερα πολίτες εγγράμματοι με πρόσβαση στην κοινωνική, οικονομική, πολιτική και πολιτιστική ζωή της χώρας. Γι’ αυτό χρειάζονται κατάλληλα εγχειρίδια, που βοηθούν τα παιδιά να αναπτύξουν βασικές γλωσσικές δεξιότητες. Ο στόχος είναι να κατανοήσουν τη δομή και τη λειτουργία της νέας γλώσσας, να εμπλουτίσουν το γνωστικό τους πεδίο, να αποκτήσουν αυτοεκτίμηση σε ένα διαπολιτισμικό κλίμα και να γνωρίσουν τον ελληνικό πολιτισμό.
- Επίσης, επιβάλλεται η εκπαίδευση των εκπαιδευτικών, ώστε να προσαρμόσουν και οι ίδιοι τις αντιλήψεις, τις προσεγγίσεις και τις μεθοδολογίες τους ανάλογα με τις ανάγκες και τις προοπτικές των πολυπολιτισμικών κοινωνιών.
- Τέλος, είναι απαραίτητο να υπάρχουν αμφίδρομες σχέσεις εμπιστοσύνης και ειλικρινούς συνεργασίας ανάμεσα στο σχολείο, τις κοινότητες Ρομά και την ευρύτερη κοινότητα. Οι γονείς πρέπει να στέλνουν τα παιδιά τους στο σχολείο, χωρίς να φοβούνται ότι θα γίνουν αποδέκτες αρνητικών διακρίσεων. Παιδιά και γονείς Ρομά χρειάζεται να πεισθούν ότι το σχολείο είναι σύμμαχός τους, ότι θέλει και προσπαθεί να εξασφαλίσει όλες τις προϋποθέσεις για την επιτυχία τους.
Πηγές:
«Η εκπαίδευση των Ρομά ως προϋπόθεση για την κοινωνική ένταξη» (09/04/2021) Ανακτήθηκε από: https://egroma.gov.gr (τελευταία πρόσβαση 4/4/2024)
