Η "ιστορία του νήματος" στο Κέντρο Βιομηχανικής Κληρονομιάς στη Νάουσα

Η πόλη της Νάουσας αποτέλεσε για πολλά χρόνια κέντρο οικονομικής ανάπτυξης καθώς η βιομηχανική της παραγωγή άκμαζε κατά τον 19ο και στις αρχές του 20ου αιώνα. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο ότι η πόλη χαρακτηριζόταν ως το “Μάντσεστερ των Βαλκανίων” εξαιτίας της πληθώρας εργοστασίων κλωστοϋφαντουργίας και της οικονομικής ευμάρειας που υπήρχε στην περιοχή. Η ανάπτυξη που σημειώθηκε στον τομέα της κλωστοϋφαντουργίας συσχετίστηκε με δύο βασικούς παράγοντες. Ο πρώτος παράγοντας σχετιζόταν με την εισροή χιλιάδων προσφύγων μετά την Μικρασιατική καταστροφή, ενώ ο δεύτερος με το δασμολόγιο που επιβλήθηκε στα εισαγόμενα προϊόντα κλωστοϋφαντουργίας από το 1926.

Σήμερα έχει κανείς την ευκαιρία να γνωρίσει από κοντά τη βιομηχανική ιστορία της πόλης κάνοντας μία επίσκεψη στο Κέντρο Βιομηχανικής Κληρονομιάς Νάουσας – ΕΡΙΑ όπου μπορεί να περιηγηθεί στη μόνιμη έκθεση με τίτλο «Ιστορίας Νήματα. Η βιομηχανία της κλωστοϋφαντουργίας στη Νάουσα». Εκεί φιλοξενείται πλούσιο φωτογραφικό υλικό των εργοστασίων, αρχειακό υλικό ακόμα και προσωπικά αντικείμενα των εργαζομένων. Φυσικά στους χώρους του μουσείου εκτίθενται μηχανήματα, εργαλεία καθώς και προϊόντα παραγωγής των εργοστασίων τα οποία σας μεταφέρουν μια πληρέστερη εικόνα των βιομηχανιών.

Ο χώρος στον οποίο στεγάζεται το Κέντρο Βιομηχανικής Κληρονομιάς ανήκε στην εταιρία ΕΡΙΑ η οποία το 1960 εξαγοράστηκε από την ΒΕΤΛΑΝΣ ΝΑΟΥΣΑ Α.Ε. και μέχρι το 1990 στο κτίριο στεγάζονταν τα βαφεία του εργοστασίου της ΒΕΤΛΑΝΣ το οποίο παρήγαγε τις γνωστές κουβέρτες “Βέτλανς Νάουσα”. Οι εγκαταστάσεις αυτές δωρήθηκαν στον δήμο Νάουσας το 2000 από τον Χρήστο Λαναρά. Η διαδικασία αναδιαμόρφωσης του εργοστασίου ΕΡΙΑ ξεκίνησε το 2009, ενώ το 2012 ξεκίνησε η συλλογή αντικειμένων, αρχειακού και άλλου πολύτιμου υλικού τα οποία ανασύρθηκαν από τα εγκαταλελειμμένα κελύφη των εργοστασίων για τις ανάγκες της έκθεσης. Τα εν λόγω αντικείμενα αφηγούνται τις ιστορίες των ανθρώπων που εργάστηκαν σε αυτές τις βιομηχανίες, γι’ αυτό άλλωστε η έκθεση έχει ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα, καθώς έχει ως πρώτιστο στόχο να ανασυνθέσει το παρελθόν μέσα από τη συλλογική μνήμη των ανθρώπων. Πιο συγκεκριμένα, η έκθεση έχει διαμορφωθεί σε δύο άξονες. Ο πρώτος προβάλει τη βιομηχανική ιστορία της Νάουσας μέχρι το Μεσοπόλεμο, ενώ ο δεύτερος άξονας αναδεικνύει τις μνήμες των ανθρώπων την εποχή που η πόλη γνώριζε μεγάλη οικονομική ανάπτυξη.

Στη Νάουσα ιδρύθηκε η πρώτη βιομηχανία της Μακεδονίας με τη σύγχρονη σημασία του όρου, η οποία μάλιστα δημιουργήθηκε όταν ακόμα η περιοχή βρισκόταν υπό Οθωμανική κατοχή. Πρόκειται για το βαμβακοκλωστήριο Λόγγου, Κύρτση και Τουρπάλη που δημιουργήθηκε το 1874 και το οποίο χαρακτηρίστηκε ως «Βιομηχανική Ακαδημία», εξαιτίας του ότι σε αυτό εξειδικεύτηκε πλήθος μηχανικών, ειδικών εργατών και άλλων εργαζομένων. Η πρώτη αυτή κλωστοϋφαντουργία ξεκίνησε από έναν υδρόμυλο, ενώ στην πορεία επεκτάθηκε με νέα πτέρυγα, που περιείχε εκκοκκιστήριο βάμβακος, κλωστήριο και τέλος, υφαντήριο. Απασχολούσε περίπου 200 εργάτες και παρήγαγαν 4 τόνους την ημέρα νήματος το οποίο ήταν καρτιέ, δηλαδή χοντρό. Την κινητήρια δύναμη παρείχε μια υδροτουρμπίνα 270 ίππων, η οποία συνδεόταν με μηχανήματα και 7.000 αδράχτια. Έπειτα, το 1890 ιδρύθηκε το βαμβακοκλωστήριο Γκούτα – Καράτζια, ενώ έναν χρόνο μετά το βαμβακοκλωοτήριο Μπίλη – Τσίτση και Σία με ισχύ 148 ίππων και 160 άτομα προσωπικό.

Διαβάστε επίσης Το Γλέντι του Πρωθυπουργού στην Ικαρία

Advertising

Advertisements

Στη συνέχεια ακολούθησε η ίδρυση πολλών ακόμα εργοστασίων από Ναουσαίους επιχειρηματίες που εκμεταλλεύονταν τον «λευκό άνθρακα» της Αράπιτσας. Το ποτάμι αυτό αποτέλεσε την πρώτη κινητήρια δύναμη των εργοστασίων χάρη στην εκμετάλλευση του ενεργειακού δυναμικού των υδατοπτώσεων. Σταδιακά λοιπόν η πόλη κατέστη κέντρο κλωστοϋφαντουργίας με αποτέλεσμα να προσελκύει εκατοντάδες εργάτες από τις γύρω περιοχές. Το 1907 ιδρύθηκαν δύο ακόμη βιομηχανίες, η ΕΡΙΑ που συνιστούσε την πιο εξελιγμένη βιομηχανία της εποχής και είχε παραγωγή που έφτανε τα 200.000 μέτρα ύφασμα το χρόνο, και η ΒΕΤΛΑΝΣ με ιδρυτές τον Λαναρά και τον Γκούτα με προϊόντα παραγωγής μπλε υφάσματα γνωστά ως Μαλτά. Και οι δύο κατασκεύαζαν μάλλινο ύφασμα για τις ανάγκες του οθωμανικού στρατού. Το 1909 στις όχθες της Αράπιτσας στην περιοχή ‘’Μπατάνια’’ ιδρύθηκε το εριουργείο Λαναρά και Πεχλιβάνου. Λέγεται μάλιστα ότι στις αρχές του 20ου αιώνα η Νάουσα αποτελούσε το πιο οργανωμένο βιομηχανικό κέντρο σε όλη την Οθωμανική Αυτοκρατορία και ότι παρήγαγε το 50% της συνολικής βιομηχανικής παραγωγής της περιοχής. Την εποχή αυτή όπως βλέπουμε πραγματοποιείται η είσοδος της οικογένειας Λαναρά στον κλάδο της βιομηχανίας, ένα όνομα που σύντομα ταυτίστηκε με τον κλάδο της ελληνικής κλωστοϋφαντουργίας.

κέντρο πολιτιστικής κληρονομιάς — Πηγή εικόνας: foninaousis.gr

Κατά την περίοδο 1923 – 1940 η οικονομία της πόλης ήταν σε ύφεση. Στο μεταξύ το 1921 είχε δημιουργηθεί το εριουργείο των Λαναρά – Γκούτα και Σία το οποίο αποτελούσε το πρώτο εργοστάσιο που δεν χρησιμοποιούσε την υδροκίνηση, καθώς ήταν ηλεκτροκίνητο, ενώ το 1922 είχε ιδρυθεί το εριουργείο Λαναρά – Κύρτση και Σία στην τοποθεσία ‘’Στουμπάνοι’’ δίπλα από το ποτάμι Αράπιτσα το οποίο απασχολούσε 550-600 άτομα και είχε ως βασικό προϊόν παραγωγής τα διάφορα είδη υφασμάτων με τα οποία προμήθευε τον ελληνικό στρατό. Το 1928 η οικογένεια Λαναρά ανέλαβε τα ΕΡΙΟΚΛΩΣΤΗΡΙΑ ΠΕΝΝΙΕ Αφοί Χρ. Λαναρά, γνωστό και ως ΤΡΙΚΟΛΑΝ με προϊόντα παραγωγής το μαλλί και το βαμβάκι. Παρά το γεγονός ότι το 1949, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου, τα εργοστάσια ΒΕΤΛΑΝΣ και ΕΡΙΑ καταστράφηκαν από φωτιά, ξαναδημιουργήθηκαν και επαναλειτούργησαν. Κατά την μεταπολεμική περίοδο η πόλη μεταμορφώθηκε σε σημαντικό οικονομικό κέντρο της Μακεδονίας με πλήθος κόσμου να συρρέει για να εργαστεί στα κλωστήρια της Νάουσας. Την ίδια περίοδο, ένα σημαντικό ζήτημα που δυσχέραινε τις βιομηχανίες ήταν η υποτίμηση της δραχμής κατά 50%, γεγονός το οποίο συνέβη το 1953. Τα εργοστάσια της Νάουσας αγόραζαν πρώτες ύλες και μηχανήματα από το εξωτερικό με αποτέλεσμα να έχουν χρέη σε ξένο νόμισμα, τα οποία με την υποτίμηση της δραχμής αυξήθηκαν. Παράλληλα, τα έσοδά τους, τα οποία ήταν σε δραχμές, περιορίστηκαν στο μισό. Παρά τα όποια προβλήματα, την περίοδο του 1960-1980 η οικονομική ανάπτυξη συνεχίστηκε με την πόλη να γνωρίζει μεγάλη άνοδο, περίοδο κατά την οποία ιδρύθηκαν και τα Κλωστήρια Ναούσης (1963) ως μέλος του ομίλου Κλωνατέξ.

Διαβάστε επίσης Καιάδας: Απλός μύθος ή πραγματικότητα;

Ωστόσο, η ανοδική αυτή πορεία ήρθε σε τέλμα όταν το 1990 οι κλωστοϋφαντουργίες της Νάουσας άρχισαν να πτωχεύουν. Έτσι, το 1990 σταμάτησε τη λειτουργία της το εριουργείο Λαναρά – Κύρτση, ενώ το 1994 έκλεισε το εργοστάσιο ΒΕΤΛΑΝΣ το οποίο ήταν ιδιαιτέρως γνωστό για τις κουβέρτες Κριλόρ που παρήγαγε και οι οποίες είχαν γίνει γνωστές τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Έπειτα, το 2004 το εργοστάσιο ΤΡΙΚΟΛΑΝ είχε την ίδια τύχη. Σε αυτή την καθοδική πορεία συνετέλεσε και η «συμφωνία για την Κλωστοϋφαντουργία και την Ένδυση» που υιοθετήθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου το 1995, η οποία απελευθέρωνε πλήρως τις εισαγωγές και απαγορεύει τους φραγμούς. Τελικά, η κρίση το 2008 έβαλε οριστικό τέλος στην άλλοτε ακμάζουσα κλωστοϋφαντουργίας της πόλης. Το μοναδικό εργοστάσιο που είναι πλέον ενεργό είναι τα κλωστήρια Βαρβαρέσος.

Η συλλογική λοιπόν προσπάθεια με τη δημιουργία του Κέντρου Βιομηχανικής Κληρονομιάς δίνει και πάλι ζωή στο ένδοξο παρελθόν της πόλης και αφηγείται τις ιστορίες των πολιτών που εργάστηκαν στα εργοστάσιά της και την κατέστησαν σημαντικό οικονομικό και βιομηχανικό κέντρο.

Advertising

Το νερό: η κινητήρια δύναμη των εργοστασίων

Όπως έχει ήδη αναφερθεί το άφθονο νερό που υπήρχε στην πόλη της Νάουσας προσέφερε ένα μεγάλο πλεονέκτημα για τη λειτουργία των εργοστασίων, καθώς η ορμή του νερού παρείχε φτηνή ενέργεια για τις μηχανές. Το γεγονός αυτό λοιπόν ώθησε στη δημιουργία των πρώτων υδροκίνητων εργοστασίων παραγωγής βαμβακερών υφασμάτων όπου μέσω των υδατοπτώσεων η κίνηση μεταδιδόταν σε κάθε μηχανή μέσα από ένα σύστημα αξόνων και ιμάντων. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι οι πρώτοι βιομήχανοι της Νάουσας είχαν μύλους, ήταν δηλαδή μυλωνάδες. Αργότερα, ο υδροτροχός, ο οποίος απαιτούσε και ειδικό κτίριο για την εγκατάσταση και λειτουργία του, αντικαταστάθηκε με υδροστρόβιλο, ενώ μετά το 1920, κάποια εργοστάσια ξεκίνησαν να λειτουργούν με ντίζελ και με ηλεκτρικό ρεύμα.

Διαβάστε επίσης Οδηγός επιβίωσης για όσο διάστημα παραμένουμε σπίτι

Το ωράριο λειτουργίας για τους επισκέπτες είναι:

Τρίτη έως και Σάββατο 09:00 – 14:00 και 17:00 – 20:30

Advertising

Κυριακή 09:00 – 15:00

Γενική Είσοδος: 5 ευρώ

Για τους μαθητές και τους ανέργους η είσοδος είναι δωρεάν, ενώ για ειδικές ομάδες πληθυσμού (φοιτητές κ.ά.) η είσοδος είναι 2 ευρώ.

Στο Κέντρο Βιομηχανικής Κληρονομιάς Νάουσας – ΕΡΙΑ λειτουργεί πωλητήριο με αναμνηστικά αντικείμενα, εμπνευσμένα από την ιστορική και βιομηχανική κληρονομιά της Νάουσας.

Advertising