Ήταν η νύχτα μεταξύ της 6ης και 7ης Σεπτεμβρίου 1955, όταν Τούρκοι παρακρατικοί ξεκίνησαν σφοδρά επεισόδια κατά των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης λεηλατώντας και πυρπολώντας ελληνικά καταστήματα, σπίτια και εκκλησίες. Ήταν η αρχή του τέλους για τον μέχρι τότε ακμάζον ελληνισμό της Κωνσταντινούπολης. Η αφορμή για να πραγματοποιηθεί η “Τούρκικη” νύχτα των Κρυστάλλων, όπως ονομάστηκε αργότερα, ήταν η βομβιστική επίθεση στο πατρικό σπίτι του Κεμάλ Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη και μόνο εκ των υστέρων αποδείχθηκε πως τα επεισόδια έγιναν εις γνώσιν της τούρκικης κυβέρνησης.
Τα επεισόδια
Τη νύχτα των επεισοδίων 100.000 Τούρκοι βγήκαν στους δρόμους με αυτοσχέδια όπλα, αξίνες, ρόπαλα, σφυριά και δάδες φωνάζοντας, με σκοπό να καταστρέψουν ό,τι βρισκόταν στο διάβα τους βασανίζοντας και σκοτώνοντας. Ο μεγάλος αριθμός των ατόμων που συγκεντρώθηκαν έκανε επιτακτική την ανάγκη να οργανωθούν σε ομάδες των 15 με 50 ατόμων, οι οποίες χρησιμοποιούσαν “καταδρομικές” επιχειρήσεις και οι οποίες στη συνέχεια επανασυνδέονταν με πλήθη των 5.000 ατόμων και κατευθύνονταν από τη μία περιοχή στην άλλη. Στα επεισόδια συμμετείχε και μεγάλος αριθμός Τούρκων, που διέμενε στην πόλη. Είχαν φροντίσει όμως τη μεταφορά τους με λεωφορεία τις προηγούμενες ημέρες ή με πλοία το προηγούμενο βράδυ. Έτσι, η “Τούρκικη” νύχτα των Κρυστάλλων συνιστούσε μια οργανωμένη επιχείρηση παρά μια αυθόρμητη καταστροφή.
Οι διαδηλώσεις οφείλουν την υποκίνηση και τη διοργάνωσή τους στην οργάνωση <<Η Κύπρος είναι Τουρκική>>. Σύμφωνα με τον Βρετανό Πρεσβευτή στην Κωνσταντινούπολη, Μάικλ Στιούαρτ, ούτε ο τουρκικός στρατός, αλλά ούτε και η τουρκική αστυνομία πραγματοποίησαν ενέργειες για να σταματήσουν τα αιματηρά σχέδια του όχλου. Εκτός αυτού, είχε γίνει γνωστό πως ο Χικμέτ Μπιλ, ηγετικό στέλεχος της οργάνωσης <<Η Κύπρος είναι Τουρκική>> είχε συνάντηση και εκτενή συνομιλία με τον Τούρκο Πρωθυπουργό Μεντερές στις 5 Σεπτεμβρίου. Λίγες μόνο ώρες δηλαδή, πριν λάβουν χώρα τα επεισόδια. Τα γεγονότα αυτά ενισχύουν τον οργανωμένο χαρακτήρα της επίθεσης. Τα Σεπτεμβριανά, όπως ονομάστηκαν, κατέληξαν να συνιστούν για τους Ρωμιούς της Κωνσταντινούπολης ό,τι ακριβώς ήταν η νύχτα των Κρυστάλλων για τους Εβραίους της Γερμανίας.
Τα γεγονότα προ της επίθεσης
Εύλογα μπορεί να υποθέσει κανείς πως πριν οδηγηθούμε σε αυτήν την εκδήλωση της επίθεσης, η κατάσταση που επικρατούσε ήταν έκρυθμη. Τον Αύγουστο είχαν πραγματοποιηθεί αρκετά συλλαλητήρια, όπως επίσης είχε διαδοθεί αρκετή προπαγάνδα κατά των Ελλήνων με μοναδικό σκοπό τον φανατισμό των Τούρκων πολιτών. Αρκετά σύνηθες ήταν να παρουσιάζεται η μειονότητα της Θράκης ως καταπιεσμένη, κάτι που ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με την ακμάζουσα και προνομιούχα ελληνική κοινότητα της Πόλης. Μία επίσης δημοφιλής τακτική ήταν η παρουσίαση ενός υποτιθέμενου σχεδίου των Ελληνοκυπρίων με στόχο την εξόντωση των τουρκοκυπρίων, το οποίο μάλιστα θα λάμβανε χώρα μετά την τριμερή Διάσκεψη του Λονδίνου. Όλα αυτά επιδείνωναν τις σχέσεις μεταξύ των πολιτών, οι οποίες γίνονταν όλο και πιο καχύποπτες. Έτσι, η “Τούρκικη” νύχτα των Κρυστάλλων κατέληξε να μοιάζει σαν τη “φυσική” απόρροια μιας τόσο έκρυθμης κατάστασης.
Οι συνέπειες – απώλειες
Για πολλούς η “Τούρκικη” νύχτα των Κρυστάλλων παρομοιάστηκε με την καταστροφή της Μικράς Ασίας το 1922, κυρίως για το γεγονός πως ο ελληνισμός της Πόλης ξεριζώθηκε για μία ακόμη φορά. Άνδρες και γυναίκες βίωσαν ανείπωτες τραγωδίες. Βιάστηκαν, ξυλοκοπήθηκαν, έχασαν τις περιουσίες τους μπροστά στα μάτια τους. Από τα καταγεγραμμένα νούμερα προκύπτουν 16 Έλληνες νεκροί και 32 τραυματίες. Εκτός όμως από τις ανθρώπινες απώλειες, σημαντικές ήταν και οι υλικές. 4.348 εμπορικά καταστήματα καταστράφηκαν, 110 ξενοδοχεία, 27 φαρμακεία, 23 σχολεία, 21 εργοστάσια, 73 εκκλησίες και περίπου 1.000 κατοικίες ελληνικής ιδιοκτησίας αποτελούσαν πια παρελθόν. Έπειτα από τα Σεπτεμβριανά, οι οικονομικές δραστηριότητες των Ελλήνων πέρασαν στην αρμοδιότητα του τουρκικού κράτους και του τουρκικού στρατού.
Από τις πιο αξιοσημείωτες απώλειες των Σεπτεμβριανών ήταν πως αρκετές από τις επιχειρήσεις που καταστράφηκαν, δεν κατάφεραν ποτέ να ορθοποδήσουν ξανά. Αρκετή μερίδα των Ελλήνων έμεινε χωρίς εργασία. Επιπρόσθετα, μία ακόμη αποτυχία έγκειται στο γεγονός πως η ελληνική κυβέρνηση δεν κατάφερε ποτέ να πιέσει αποτελεσματικά την αντίστοιχη τουρκική, προκειμένου οι πληγέντες της καταστροφής αυτής να αποζημιωθούν επαρκώς. Από την πλευρά της, η τουρκική κυβέρνηση, και συγκεκριμένα ο Αντνάν Μεντερές, προσπάθησε να αποσιωπήσει κατά το δυνατόν την εμπλοκή του κρατικού μηχανισμού στα επεισόδια. Όσο και αν προσπάθησαν όμως, η επόμενη φάση του σχεδίου εξόντωσης του ελληνισμού δεν έμεινε κρυφή για μεγάλο χρονικό διάστημα, και σχεδόν μία δεκαετία αργότερα, το 1964, οι τουρκικές διαθέσεις ήταν και πάλι φανερές.
Πηγές:
Σαν σήμερα: 6 Σεπτεμβρίου 1955 – Τα <<Σεπτεμβριανά>>. Ανακτήθηκε από https://www.kathimerini.gr/istoria/562599217/san-simera-6-septemvrioy-1955-ta-septemvriana/ (τελευταία πρόσβαση: 28/03/24).
Μιχαηλίδης, Γ. (2023). Σεπτεμβριανά 1955: Καταστροφές και βία από τον τουρκικό όχλο κατά των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης. Ανακτήθηκε από https://www.protothema.gr/stories/article/1409285/septemvriana-1955-katastrofes-kai-via-apo-ton-tourkiko-ohlo-kata-ton-ellinon-tis-konstadinoupolis/ (τελευταία πρόσβαση: 28/03/24).
Τασιοπούλου, Κ. (2023). Σεπτεμβριανά 1955: η <<νύχτα των κρυστάλλων>> της Πόλης. Ανακτήθηκε από https://www.ertnews.gr/anadromes/septemvriana-1955-i-nyxta-ton-krystallon-tis-polis-video/ (τελευταία πρόσβαση: 28/03/24).
Σεπτεμβριανά. Ανακτήθηκε από https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CE%B5%CF%80%CF%84%CE%B5%CE%BC%CE%B2%CF%81%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%AC (τελευταία πρόσβαση: 28/03/24).
