Στη σημερινή εποχή είναι ευρέως αντιληπτό ότι η αξία της ελευθερίας είναι δεδομένη. Ωστόσο, είναι δύσκολο να μετρηθεί κατά πόσο αυτό ισχύει. Από ιστορική άποψη, είναι φανερό ότι η ελευθερία σε κάθε μορφή της αποτελεί εύθραυστο αγαθό. Η Ελλάδα είναι μία χώρα στην οποία η δικτατορία έχει επιβληθεί σε μεγάλο βαθμό κι έχουν λάβει χώρα πολλές φορές στρατιωτικά κινήματα κατά τα οποία είχε καταλυθεί η δημοκρατία και επιβλήθηκαν δικτατορικά καθεστώτα. Στο συγκεκριμένο άρθρο θα γίνει μία ανασκόπηση της πολιτικής κατάστασης όταν επικράτησαν δικτατορικά καθεστώτα στην Ελλάδα. Τα δικτατορικά καθεστώτα στην Ελλάδα καλύπτουν μεγάλη μερίδα της σύγχρονης ιστορίας της. Ως εκ τούτου θα γίνει αναφορά σε τρεις δικτατορίες, του Πάγκαλου, του Μεταξά και των Συνταγματαρχών.
Δικτατορία Πάγκαλου (1925-1926)
Ακολουθώντας ως συνέπεια της Μικρασιατικής Καταστροφής και της γενικότερης πολιτικής αστάθειας δόθηκε η ευκαιρία σε αρκετούς να προβούν σε απόπειρα κατάλυσης του πολιτεύματος χωρίς επιτυχία. Οι φήμες είχαν ήδη διασπαρεί ότι ο Θεόδωρος Πάγκαλος θα σχεδίαζε κίνημα και πολλοί έδειξαν ενδιαφέρον προκειμένου να ενταχθούν. Συνεπώς, ο Πάγκαλος κατάφερε στις 25 Ιουνίου 1925 να δημιουργήσει στρατιωτικό κίνημα και να επικρατήσει χωρίς ιδιαίτερη αντίσταση ωθώντας την κυβέρνηση σε παραίτηση.
Στις 26 Ιουνίου του ίδιου έτους, ο Πάγκαλος σχημάτισε κυβέρνηση κρατώντας και το υπουργείο των στρατιωτικών (ως τις 21 Απριλίου 1926, όταν αντικαταστάθηκε από τον αντιστράτηγο Τσερούλη). Στη συνέχεια, εγκατέλειψε τη θέση του πρωθυπουργού. Είχε προηγηθεί η παραίτηση του Παύλου Κουντουριώτη από τη θέση του προέδρου της Δημοκρατίας λόγω των δικτατορικών αυθαιρεσιών του Πάγκαλου ανοίγοντας, έτσι, το δρόμο για αυτόν. Ο Πάγκαλος προκήρυξε εκλογές ανάδειξης προέδρου της Δημοκρατίας απευθείας από το λαό κερδίζοντάς τες με άνεση. Στις 18 Απριλίου 1926 ορκίστηκε στο ανώτατο δημοκρατικό αξίωμα. Παρόλα αυτά, παρέδωσε την πρωθυπουργία τον Ιούλιο του ίδιου έτους στο διάδοχό του, Ευταξία Αθανάσιο.
Πηγή: kathimerini.gr
Ωστόσο, δεν έμελλε να διατηρήσει το θώκο του προέδρου της Δημοκρατίας. Ο Γεώργιος Κονδύλης σχεδίασε κίνημα με σκοπό την ανατροπή του Πάγκαλου στις 22 Αυγούστου 1926. Μάλιστα, όπως αναφέρεται στις πηγές, ο Πάγκαλος βρισκόταν για διακοπές στις Σπέτσες. Μετά την ανατροπή του Πάγκαλου, ο ελληνικός λαός ζήτησε σχηματισμό οικουμενικής κυβέρνησης και τη λήξη της στρατοκρατίας στην Ελλάδα.
Μία από τις αποφάσεις του Πάγκαλου ήταν η διάλυση του Κοινοβουλίου και η αναστολή εργασιών του, καθώς και συλλήψεις προσώπων που θεωρούνταν απειλή, όπως ο Ιωάννης Μεταξάς, Αλέξανδρο Παπαναστασίου κ.α. Στις αρχές του 1926 κι ενώ είχε υποσχεθεί εκλογές, ανακοίνωσε τη συγκέντρωση εξουσιών σε αυτόν και άφησε να αιωρείται η διενέργεια των εκλογών.
Επίσης, ένα από τα όχι και τόσο γνωστά μέτρα ήταν ο νόμος για το μήκος της φούστας που είχε επιβάλει. Συγκεκριμένα, απαγορευόταν οι γυναίκες να φορούν φούστες οι οποίες απείχαν πάνω από 30 εκατοστά από το έδαφος. Τέλος, ο Πάγκαλος είχε κάνει πολλά λάθη αναφορικά με την εξωτερική πολιτική της Ελλάδας (Επεισόδιο του Πετριτσίου, σύναψη ελληνογιουγκοσλαβικής με πολλές ελληνικές παραχωρήσεις) τα οποία συντέλεσαν στην ανατροπή του.
Δικτατορία Μεταξά (1936-1941)
Ήταν 4 Αυγούστου 1936, όταν ο Ιωάννης Μεταξάς συγκάλεσε υπουργικό συμβούλιο. Τον Απρίλιο του ίδιου έτους είχε διοριστεί πρωθυπουργός από τον βασιλιά Γεώργιο Β’. Τα μέλη του υπουργικού συμβουλίου θεώρησαν πως επρόκειτο για τη γενική απεργία της επόμενης ημέρας. Ο Μεταξάς, όμως, κατάφερε να βγει από την αίθουσα του συμβουλίου με δύο νέα νομοθετήματα: την αναστολή ορισμένων βασικών άρθρων του Συντάγματος και τη διάλυση του Κοινοβουλίου με την εγκαθίδρυση της δικτατορίας. Το βράδυ εκείνης της ημέρας επισκέφθηκε τον βασιλιά ο οποίος προσυπέγραψε βοηθώντας τον Μεταξά να επιβάλλει στρατιωτικό νόμο.
Ο Μεταξάς με αυτό το εγχείρημα ήθελε να δημιουργήσει τον Τρίτο Ελληνικό Πολιτισμό με ένα ολοκληρωτικό κράτος πατάσσοντας τον κομμουνισμό. Όπως και ο Πάγκαλος, ο Μεταξάς συνέλαβε τους αντιπάλους του, ενώ παράλληλα δημιούργησε φυλακές για τους ενάντιους της δικτατορίας στα νησιά του Αιγαίου. Κάτι άλλο που ακούγεται είναι ότι ο Ιωάννης Μεταξάς ίδρυσε το ΙΚΑ. Ωστόσο, αυτό αποτελεί μύθο, καθώς ουσιαστικά αναδιοργανώθηκε κατά τη δικτατορία του Μεταξά και ξεκίνησε η λειτουργία του το 1938. Ο Μεταξάς προπαγάνδιζε τους εργάτες της εποχής προκειμένου να αποφύγει τυχόν εντάσεις. Όσον αφορά την εκπαίδευση, έκανε αρκετές μεταρρυθμίσεις και ενδυνάμωσε την Εθνική Οργάνωση Νεολαίας (ΕΟΝ) προκειμένου να προπαγανδίζει τους νέους και τις νέες της χώρας. Τέλος, είχε οργανώσει την περίφημη «Γραμμή Μεταξά» κατά μήκος των ελληνοβουλγαρικών συνόρων.
Παρόλα αυτά, το γνωστότερο σημείο της κυβέρνησής του ήταν η άρνηση στο ιταλικό τελεσίγραφο για την παράδοση της Ελλάδας. Παρότι γερμανόφιλος και δικτάτορας, αρνήθηκε να υπακούσει την εντολή του Άξονα. Έτσι, στις 28 Οκτωβρίου 1940 κηρύχτηκε ο ελληνοϊταλικός πόλεμος. Παρότι ο Μεταξάς λόγω της εμπειρίας του ως στρατιωτικός σχεδίαζε τις πολεμικές επιχειρήσεις, απεβίωσε τον Ιανουάριο του 1941. Συνεπώς, δεν πρόλαβε να δει το τέλος του πολέμου, ούτε την εισβολή των γερμανικών στρατευμάτων.
Δικτατορία των Συνταγματαρχών (1967-1974)
Το πιο πρόσφατο ολοκληρωτικό καθεστώς της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας είναι η Δικτατορία των Συνταγματαρχών. Στις 21 Απριλίου 1967, οι στρατιωτικοί Παπαδόπουλος Γεώργιος, Παττακός Στυλιανός και Μακαρέζος Νικόλαος οργάνωσαν την κατάληψη της εξουσίας με πραξικόπημα. Βασισμένοι στην πολιτική αστάθεια που επικρατούσε και στην απειλή της αναρχίας, κατέλυσαν τη δημοκρατία κι επέβαλαν στρατιωτικό νόμο. Αμέσως συνελήφθησαν πολιτικά πρόσωπα, όπως ο Ανδρέας Παπανδρέου κ.α. Ύστερα από πιέσεις, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος Β’ δέχτηκε να αναλάβουν υπουργικές θέσεις στρατιωτικοί και ανέστειλε πολλά άρθρα του Συντάγματος δίνοντας έτσι μεγάλη δύναμη στο καθεστώς.
Αν και στρατιωτικό κίνημα, έγιναν αρκετές απόπειρες για την ανατροπή, ακόμα κι από τα μέλη των ενόπλων δυνάμεων. Στις 22 Μαΐου 1973, είχε σχεδιαστεί κίνημα από το σώμα του Ναυτικού με σκοπό την ανατροπή της δικτατορίας. Στόχος ήταν ο αποκλεισμός του λιμανιού Πειραιά. Την παραμονή του κινήματος, υπήρχε η υποψία ότι οι Δικτάτορες είχαν αντιληφθεί τη στάση αυτή και ματαιώθηκε. Επίσης, το Δεκέμβριο του 1967 είχε προηγηθεί το βασιλικό κίνημα για την ανατροπή του καθεστώτος. Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος Β’ σε συνεννόηση με έμπιστους στρατιωτικούς οργάνωσε την κατάληψη της Θεσσαλονίκης και το σχηματισμό μιας δεύτερης κυβέρνησης εκεί. Παρότι συμμετείχαν μέλη της Αεροπορίας και του Ναυτικού, ο συντονισμός τους, καθώς και η μη ένταξη τόσο πολιτικών προσώπων, όσο και του λαού, οδήγησε στην αποτυχία του κινήματος. Μάλιστα, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος έφτασε πολύ κοντά στη σύλληψη.
Τέλος στη δικτατορία των Συνταγματαρχών ήρθε να δώσει ένα νέο δικτατορικό καθεστώς υπό τον Δημήτριο Ιωαννίδη το 1974. Ο Ιωαννίδης ανέτρεψε τους δικτάτορες κι ανέλαβε τα ηνία της κυβέρνησης. Ωστόσο, τον Ιούλιο του ίδιου έτους ανατράπηκε και ο ίδιος μετά από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο λόγω της αποτυχημένης προσπάθειας να ανατρέψει το Μακάριο και να επιβάλει δικτατορία κι εκεί.
Ένας από τους μύθους που έχει επικρατήσει είναι ότι οι δικτάτορες έκαναν πολλά υλικοτεχνικά έργα οδηγώντας την Ελλάδα σε ανάπτυξη. Ακόμα και σήμερα λέγεται ότι οι καθεστωτικοί δεν ήταν διεφθαρμένοι. Αυτό είναι ένα ζήτημα που άπτεται εκτενούς έρευνας. Μπορεί κανείς να ανακαλύψει ότι τα παραπάνω δεν ισχύουν διαβάζοντας τι πραγματικά έγινε εκείνη την περίοδο. Κάτι που δεν μπορεί να αρνηθεί είναι η αντίσταση του λαού στο καθεστώς, καθώς και το τίμημα που πλήρωσε μεγάλη μερίδα του πληθυσμού μετά από παράνομες συλλήψεις, ξυλοδαρμούς, βασανιστήρια κι άλλες πολλές εγκληματικές ενέργειες.
Εν κατακλείδι, διαβάζοντας αυτό το άρθρο καταλαβαίνει κανείς ότι τα ολοκληρωτικά καθεστώτα δεν έχουν ούτε καλό τέλος, ούτε καλές προθέσεις. Η ελευθερία χρειάζεται καθημερινό αγώνα και να μη θεωρείται δεδομένη, ούτε για μια στιγμή.
Πηγές
Η Δικτατορία της 4ης Αυγούστου – ΤΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΤΗΣ 4ΗΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ ανακτήθηκε από: www.sansimera.gr (Τελευταία πρόσβαση στις 12.05.2021)
Θεόδωρος Πάγκαλος (στρατιωτικός) ανακτήθηκε από: el.wikipedia.org (Τελευταία πρόσβαση στις 12.05.2021)
Θεόδωρος Πάγκαλος (βιογραφία) ανακτήθηκε από: www.sansimera.gr (Τελευταία πρόσβαση στις 12.05.2021)
Καθεστώς της 4ης Αυγούστου ανακτήθηκε από: el.wikipedia.org (Τελευταία πρόσβαση στις 12.05.2021)
Κίνημα Παγκάλου 25ης Ιουνίου 1925 ανακτήθηκε από: el.wikipedia.org (Τελευταία πρόσβαση στις 12.05.2021)
Πραξικόπημα της 21ης Απριλίου ανακτήθηκε από: el.wikipedia.org (Τελευταία πρόσβαση στις 12.05.2021)
