Η καχεκτική δημοκρατία: Εισαγωγή
Η καχεκτική δημοκρατία αποτελεί μια μορφή υποτυπώδους δημοκρατίας, όπου υπάρχουν ορισμένα περιθώρια ελεύθερης βούλησης και λόγου. Υπό το βλέμμα όμως, του αυστηρού στρατιωτικού ελέγχου και του έντονα διχαστικού κλίματος, μετά και τη λήξη του εμφυλίου πολέμου. Όπου βρίσκει μια Ελλάδα χωρισμένη σε ”στρατόπεδα”, να προσπαθεί να επουλώσει τις πληγές της και να ορθοποδήσει. Το υπάρχον τότε πολιτικό σύστημα, όντας ανύπαρκτο αδυνατούσε να στηρίξει την προσπάθεια αναστήλωσης του ελληνικού κράτους. Και έτσι μέσα από μια καχεκτική δημοκρατία, το πέρασμα στη χούντα των συνταγματαρχών ήταν αναμενόμενο. Και όχι τόσο απρόσμενο, όπως χαρακτήρισαν πολλοί.
Εν όψη και των πρόσφατων εκλογών που πραγματοποιήθηκαν, η αναφορά στο ζήτημα της δημοκρατίας, που θα λέγαμε πως είναι πιο επίκαιρη από ποτέ. Ωστόσο, στη συγκεκριμένη περίπτωση θα ανατρέξουμε στο πρόσφατο σχετικά παρελθόν. Σε ένα παρελθόν που γεννά σκοτεινές μνήμες, μιας ιδιόμορφα προβληματικής περιόδου για την ελληνική πολιτική-κοινωνική ζωή και ιστορία.
Πέρα όμως, από την παρακμή του πολιτικού συστήματος, παρατηρούνται και οι παθογένειες του ελληνικού κόσμου. Που ναι μεν τότε εκφράστηκαν με το χειρότερο τρόπο μιας δικτατορίας, παρόλα αυτά συνεχίζουν να αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της κοινωνικοπολιτικής ζωής αυτού του τόπου.
Καχεκτική δημοκρατία και ο παντοδύναμος στρατός
H καχεκτική δημοκρατία ξεκινάει με τη θέση που κατέχει ο στρατός στο ελληνικό κράτος. Από την οποία θέση προκύπτει, ως άμεσο αποτέλεσμα η χούντα. Προϊόν μιας μακράς περιόδου παρέμβασης του στρατού στα ελληνικά πολιτικά πράγματα. Ένα φαινόμενο που πρέπει να μας οδηγήσει ακόμα πιο πίσω στο παρελθόν. Από τα χρόνια του Μεσοπολέμου και το κίνημα στο Γουδί, το 1909. Ένα γεγονός που μπορεί να έχει αποτυπωθεί στη συλλογική ιστορική μας συνείδηση ως προοδευτική εξέλιξη, δεν παύει όμως να αποτελεί την πρώτη παρέμβαση του στρατού στην πολιτική. Στη συνέχεια ακολούθησαν τα πραξικοπήματα του Μεσοπολέμου, μια σειρά από παρεμβάσεις του στρατού. Πριν καταλήξουμε στην πολεμική δεκαετία του ‘40 και στον εμφύλιο. Ένας πόλεμος του οποίου το αποτέλεσμα κρίθηκε στρατιωτικά και όχι πολιτικά, αφήνοντας ένα στρατό πάρα πολύ ισχυρό, με πολύ έντονη δημόσια παρέμβαση.
Θα μπορούσε κανείς να χαρακτηρίσει, ότι η Χούντα αποτελεί την κορύφωση της στρατιωτικής παρέμβασης στα μετεμφυλιακά πολιτικά δρώμενα, κλείνοντας έναν κύκλο εχθροπραξιών. Οι άμεσοι και έντονοι δεσμοί με το ιστορικό παρελθόν, είναι αυτοί που επέτρεψαν μετά τον εμφύλιο την δημόσια επέμβαση του στρατού στην πολιτική ζωή. Συνδιαζόμενοι, με το «φλερτ» των πολιτικών δυνάμεων στην ιδέα μιας εκτροπής πραξικοπηματικού τύπου. Μας οδηγούν εν τέλη, σε μια πιο κοντινή, στα γεγονότα της Χούντας, περίοδο. Αν αναλογιστούμε, κιόλας, καλύτερα το ζήτημα, θα συμπεράνουμε, ορθώς, ότι οι μετεμφυλιακές πραγματικότητες είναι αυτές, οι οποίες επιτρέπουν στο στρατό όχι μόνο να παραμένει εκτός των στρατοπέδων και εντός της πολιτικής ζωής, αλλά να φτάσει ουσιαστικά, μέχρι και το πραξικόπημα.
Η καχεκτική δημοκρατία και η ουσία της
Όπως είδαμε και παραπάνω, η δημοκρατία που επικράτησε μετά τον εμφύλιο στη χώρα είναι αρκετά αντιφατική και αμφιλεγόμενη. Παρά τις ενστάσεις, τα προβλήματα και τις διακρίσεις των πολιτών με βάση τα πολιτικά τους φρονήματα, εκείνο το καθεστώς πρέπει να αποκαλείτε δημοκρατία. Έστω και «καχεκτική δημοκρατία». Όπως έχει χαρακτηριστεί και από πολιτικούς αναλυτές. Μια δημοκρατία με πολύ ισχυρή παρουσία του στρατού, πολύ ισχυρή παρέμβαση των ξένων δυνάμεων, με κορυφαία των Η.Π.Α και βέβαια ένα μέρος του πολιτικού προσωπικού, το οποίο φλέρταρε με την ιδέα της παρέμβασης του στρατού. Εξακολουθεί και πάλι να είναι δημοκρατία. Με πολλά προβλήματα, που δεν μπορεί όμως να συγκριθεί με την περίοδο της χούντας ή του εμφυλίου. Είναι μια δημοκρατία που διακρίνει τους πολίτες της, με βάση τα πολιτικά τους φρονήματα.
Η καχεκτική δημοκρατία και το πρόσωπο κλειδί
Η μετεμφυλιακή Ελλάδα έχει προσφυώς χαρακτηριστεί «καχεκτική Δημοκρατία». Ο όρος εικονογραφεί την παράδοξη συμβίωση του κοινοβουλευτισμού με ένα σύμπλεγμα παραθεσμικών κέντρων εξουσίας, στοιχείων πλουραλισμού, με τον πολιτικό και κοινωνικό αποκλεισμό μιας μεγάλης μερίδας πολιτών. Της τροχιάς του εξευρωπαϊσμού με τη βιομηχανία του φακελώματος, της σταθερής ανόδου του βιοτικού επιπέδου με το πανταχού παρόντα φόβο του χωροφύλακα, της απαστράπτουσας «Ελλάδας των έργων» με τη σκιά του «χαφιέ που μας ακολουθεί». Οι στρεβλώσεις αυτές, εξηγούνται από την κληρονομιά που άφησε ο εμφύλιος πόλεμος. Αποτελώντας μια τραυματική εμπειρία, που όχι μόνο σώρευσε ερείπια και εκατόμβες θυμάτων, αλλά στιγμάτισε και τη φυσιογνωμία του κράτους.
Η ιδεολογία του καθεστώτος, δεν είναι μια ιδεολογία που διαφοροποιείται έντονα από εκείνη του παρελθόντος. Με εξαίρεση την έμφαση στην παρουσία του στρατού. Χρησιμοποιεί τα ίδια ιδεολογήματα, που έχουν εγκαθιδρυθεί όλα αυτά τα χρόνια. Φόβος για τον κομμουνισμό, εθνικοφροσύνη, διαχωρισμός των πολιτών. Πάνω σε όλα αυτά πατάει και η χούντα, για να στήσει μια ιδεολογία που σήμερα θα λέγαμε, ότι δεν θα μπόρεσε να γίνει αποδεκτή, δεν θα μπόρεσε να συγκροτήσει μαζικό κίνημα υπέρ της. Παρόλα αυτά όμως, εκατομμύρια Έλληνες ανέχτηκαν το συγκεκριμένο καθεστώς. Γιατί, πέρα από το φόβο που είναι πολύ βασικό χαρακτηριστικό, η ανοχή τους συνδέθηκε και με τις ιδεολογικές τάσεις και αντιλήψεις που είχαν διαμορφωθεί τα προηγούμενα χρόνια.
Ο ίδιος ο Παπαδόπουλος εξάλλου, δεν ήταν κάποιος τυχάρπαστος, ή ένα πρόσωπο που ξαφνικά εμφανίστηκε από το πουθενά στην κεντρική πολιτική σκηνή. Μυημένος στον Ι.Δ.Ε.Α. το 1945, παρασημοφορημένος πολεμιστής στον εμφύλιο, στρατοδίκης στην πρώτη δίκη Μπελογιάννη το 1951, επιλεγμένος από τον ίδιο τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, ως μέλος ενός μυστικού συμβουλίου για την αναχαίτιση του κομμουνισμού το 1960 και προσφιλής συνδαιτυμόνας των Αμερικανών πρακτόρων στην Ελλάδα. Αποτελούσε γνήσιο τέκνο του κράτους των εθνικοφρόνων.
Η χούντα
Η εικόνα της Χούντας και των αντιλήψεων της για το έθνος και την ορθοδοξία, που αγγίζουν τα όρια της γραφικότητας στα μάτια του σημερινού Έλληνα, είχαν κεντρική θέση και στην μετεμφυλιακή Ελλάδα. Το να είσαι εθνικόφρων και νομιμόφρων, ήταν χαρακτηριστικά αυτής της κοινωνίας μεταπολεμικά. Το καθεστώς εκμεταλλεύτηκε αυτή την πραγματικότητα και την οδήγησε στα άκρα. Αυτός είναι και ο λόγος, που η αίσθηση γελοιοποίησης που προσέδωσαν οι Συνταγματάρχες στην εθνικοφροσύνη και τον ελληνοχριστιανισμό, σήμανε και το τέλος μιας εποχής που αυτά τα στοιχεία αποτελούσαν χαρακτηριστικά γνωρίσματα πολίτη με υγιή φρονήματα.
Η πτώση της βασιλείας, ο Μάης του ’68 και το Πολυτεχνείο
Μέσα σε συνθήκες πολιτικής «τρομοκρατίας», κοινωνικής αστάθειας και εθνικού διχασμού, η στάση του τότε Βασιλιά έμοιαζε παθητική και αμέτοχη από τα κοινά. Μια εικόνα που υπογείως υπονοούσε, ότι ο τέως Βασιλιάς επιθυμούσε το πραξικόπημα εξυπηρετώντας ταυτόχρονα και τα δικά του συμφέροντα. Όπως, την ανανέωση της παραμονής του στην εξουσία. Η αλήθεια είναι όμως πως, ο βασιλιάς αναλώθηκε μέσα στις εξελίξεις. Και στάθηκε ανεπαρκής και απροετοίμαστος, στην χειραγώγηση του δικτατορικού καθεστώτος. Επιχειρώντας ένα αποτυχημένο αντί-πραξικόπημα, το οποίο ήταν και το κύκνειο άσμα του σε ότι αφορά την παρέμβασή του στα πολιτικά δρώμενα της Ελλάδας. Γεγονός που οδήγησε στην παραίτηση και το τέλος της βασιλείας.
Ο ταραχώδης Μάης και το Πολυτεχνείο
Ο Μάης του ’68 αποτέλεσε σημείο αναφοράς για την ανατροπή των εξελίξεων. Την εποχή που στην Ευρώπη και την Αμερική κοινωνικά κινήματα αναταράσσουν τα λιμνάζοντα νερά του κοινωνικοπολιτικού γίγνεσθαι, με κεντρική την παρουσία της φοιτητικής νεολαίας, η Ελλάδα έχει μόλις βυθιστεί στο σκοτάδι του αυταρχισμού. Οι ζυμώσεις ωστόσο, της κοινωνίας δεν σταματούν και οι διασυνδέσεις με το εξωτερικό δεν διακόπτονται. Παρόλο το δυσμενές κλίμα. Η ελληνική φοιτητική νεολαία, αρχίζει σταδιακά την αντίσταση, διακηρύσσοντας την αναγκαιότητα της ελευθερίας και της δημοκρατίας. Με σημείο αναφοράς το Πολυτεχνείο.
Η γενιά των «Λαμπράκηδων» διαδήλωσε και συγκρούστηκε με το μετεμφυλιακό κράτος. Η Χούντα ακολουθώντας το καθεστώς βίας, επιβάλλεται με τα τανκς. Τρεις άνθρωποι δολοφονούνται στις τρεις πρώτες μέρες και στη συνέχεια 6.000 άνθρωποι εκτοπίζονται στη Γυάρο. Αρκετοί από αυτούς τους ανθρώπους, φυλακίστηκαν και βασανίστηκαν. Μια γενιά που, ειδικά τα τρία πρώτα χρόνια, γνώρισε την αλόγιστη βία του καθεστώτος και αγωνίστηκε για την δημοκρατία και την ελευθερία όλων των πολιτών.
Η καχεκτική δημοκρατία και το τέλος μιας εποχής
Η ιστορία ενός λαού, ενός έθνους δεν είναι πάντοτε ομαλή. Και ορισμένες φορές, χρειάζονται αγώνες και σκληρές θυσίες για να αποκατασταθεί η ελευθερία και η δημοκρατία, που όλοι δικαιούμαστε. Το πραξικόπημα των Συνταγματαρχών, ξέσπασε σε μια μετεμφυλιακή Ελλάδα με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Αλλά και σε μια κοινωνία λαβωμένη από συνεχή λαϊκά ξεσπάσματα. Η επτάχρονη αυτή δικτατορία είναι ένα μεγάλο, αλλά και ταυτόχρονα μικρό διάστημα. Που σηματοδότησε το τέλος ενός ολόκληρου κόσμου. Ενός κόσμου που δεν θέλει να αλλάξει και ο οποίος αποτυγχάνει να σταματήσει τη ροή των γεγονότων. Την ανάγκη της ανθρώπινης υπόστασης για ανεξαρτησία.
Τονίζοντας πως, η έλλειψη κοινωνικής συνοχής και συνεννόησης, οι λανθασμένες πολιτικές αποφάσεις, το αδύναμα συγκροτημένο πολιτικό σύστημα και κοινωνικοπολιτικός διχασμός σε ζητήματα ανάκαμψης και εξέλιξης, αποτελούν χρόνιες παθογένειες. Παθογένειες της ελληνικής ροπής στις αυτοκαταστροφικές τάσεις. Που εκφράζονται μέχρι και σήμερα, προσαρμοσμένες στις επιταγές και τα προβλήματα της σύγχρονης πολιτικής και κοινωνικής πραγματικότητας.
Πηγές:
Ενδεικτική βιβλιογραφία:
- «Ελληνική πολιτική ζωή: Εικοστός αιώνας» (Από την προ-Βενιζελική περίοδο στην μετά-Παπανδρεϊκή εποχή) Διαμαντόπουλος Σ. Θανάσης,
- «Η καχεκτική Δημοκρατία κόμματα και εκλογές 1946-1967» Νικολακόπουλος Ηλίας
«Η καχεκτική δημοκρατία και οι άβουλοι πολιτικοί ταγοί της», Αναρτήθηκε από: https://ekyklos.gr (Τελευταία πρόσβαση 25-5-19)
«Από την καχεκτική Δημοκρατία στη Χούντα των Συνταγματαρχών», Αναρτήθηκε από:https://www.news247.gr (Τελευταία πρόσβαση 25-5-19)
