Από την πρώτη φλόγα, στον τροχό και την πυξίδα και έπειτα αρκετά σύντομα στα διαστημικά ταξίδια και την Τεχνητή Νοημοσύνη… Είναι η ιστορία της ανθρωπότητας σε μία μόνιμη ανοδική πορεία; Η ιδέα της προόδου από τον Διαφωτισμό και έπειτα, μοιάζει αυτονόητη: κάθε γενιά ζει σε έναν καλύτερο κόσμο από την προηγούμενη και το κράμα τεχνολογίας – επιστήμης, κάνει την ζωή μας πιο εύκολη. Από την μία ψάχνουμε ένα “μήνυμα” από το διάστημα και από την άλλη δεν ακούμε τις φωνές μας πάνω στην Γη. Οι κοινωνίες βυθίζονται σε κρίσεις, που στο παρελθόν θα βαφτίζαμε παρακμές και κάπως έτσι γεννάται το ερώτημα: μήπως η πρόοδος που βιώνουμε δεν είναι ανοδική, αλλά ένας κύκλος ανάμεσα στην ακμή και την παρακμή; Η ιστορία μας διδάσκει να βλέπουμε την πορεία της ανθρωπότητας ως μια γραμμική άνοδο με μια αδιάκοπη πρόοδο, αναβαθμίζοντας συνεχώς τις παροχές μας και εξελίσσοντας την τεχνολογία θεωρούμε πως πάμε κατευθείαν σε ένα λαμπρό μέλλον. Μήπως όμως ζούμε σε μια ψευδαίσθηση και η ιστορία μας κάνει κύκλους αντί για ευθείες γραμμές και στην ουσία κατρακυλάμε αργά προς τα κάτω…; Η σιωπηλή πτώση της προόδου είναι ένας στοχασμός μελετημένος από ανθρώπους με θεωρίες ριζοσπαστικές και ίσως φανταστικές, όμως μπορεί σε κάποια σημεία να αγγίζουν την πραγματικότητα; Μερικοί επιμένουν και ψάχνουν ασταμάτητα αποδείξεις, πως η ιστορία της ανθρωπότητας κάνει κύκλους ή ακόμα μπορεί να πηγαίνει και ανάποδα. Μπορούμε σήμερα να ξαναφτιάξουμε την Μεγάλη Πυραμίδα; Όχι. Μπορούμε να μελετήσουμε την Σκοτεινή Ύλη; Ναι. Αυτό ίσως να είναι αρκετό για να βασίσει κάποιος τις φιλοσοφικές του ανησυχίες περί ιστορίας.
Κυκλικές θεωρίες περί χαμένων πολιτισμών
Η παγκόσμια μυθολογία είναι μερικές φορές ένα αδιάσειστο κομμάτι των πολιτισμών, που έχουν υπάρξει εδώ και χιλιάδες χρόνια πάνω στην Γη και μπορεί να θεωρηθεί ως ένα απομεινάρι κοινωνικού αφηγήματος. Τα κοινά σημεία -δεδομένης της απόστασης και του χρονικού χάσματος- μας διδάσκουν πως η επικοινωνία και η εξάπλωση των μύθων συνέβη όντως. Χαμένοι πολιτισμοί (μυθολογικοί και μη), βασίζονται στην ιδέα μιας θεωρίας αλληλουχίας κύκλων και όχι γραμμικής προόδου. Η θεωρία αυτή υποστηρίζεται παγκοσμίως και επί σειρά ετών από πολλούς φιλόσοφους, ερευνητές αλλά και επιστήμονες, όπου αντιλαμβάνονται πως πολιτισμοί γεννιούνται, αναπτύσσονται, φτάνουν σε ακμή, και στη συνέχεια καταρρέουν ή εξαφανίζονται. Στην συνέχεια αφήνοντας πίσω μόνο ίχνη, μύθους και θρύλους, ένας νέος πολιτισμός αναδύεται και ο κύκλος επαναλαμβάνεται ατέρμονα. Η Ατλαντίδα του Πλάτωνα, καταστράφηκε εν μια νυκτί, όμως ο πολιτισμός και η τεχνογνωσία των υπέρ -αναπτυγμένων Ατλάντιων, ταξίδεψε και διαδόθηκε. Στην Ινδουιστική κοσμολογία, οι Yuga περιγράφουν εποχές ανόδου και πτώσης του ανθρώπινου είδους σε κύκλους. Οι Μάγια και οι Αζτέκοι ανέπτυξαν δικές τους θεωρίες, πιστεύοντας ότι υπήρξαν προηγούμενες «εποχές» (ήλιοι) που καταστράφηκαν πριν από τη δική τους. Στο έπος του Γκιλγκαμές και στον Κατακλυσμό του Νώε, η ανθρωπότητα κάνει τον δικό της κύκλο και οδηγείται από την πλήρη παρακμή και καταστροφή, στην νέα μέρα που τους επιφυλάσσει η θεική παρέμβαση. Η Λεμουρία εμφανίστηκε τον 19ο αιώνα ως γεωλογική υπόθεση για μια χαμένη ήπειρο στον Ινδικό Ωκεανό, προκειμένου να εξηγηθεί η παρουσία κοινών ειδών ζώων σε Αφρική, Ινδία και Μαδαγασκάρη. Η Έλενα Μπλαβάτσκι (ιδρύτρια της Θεοσοφίας), πήρε τις επιστημονικές ενδείξεις και τις μετέτρεψε σε έναν μύθο μιας χαμένης ηπείρου που καταστράφηκε ολοσχερώς, ενώ εικάζει πως ο πολιτισμός της Λεμουρίας προϋπήρχε της Ατλαντίδας. Παραπάνω έχουμε μερικά παραδείγματα πολιτισμών που μπορούμε μέχρι και να επισκεφτούμε σήμερα, αλλά και μυθολογικών με κοινά στοιχεία. Δυστυχώς η διάδοση ψευδών πληροφοριών στις μέρες μας είναι σύνηθες φαινόμενο, αλλά η αλήθεια είναι ότι μας ιντριγκάρει το ενδεχόμενο κάποια στιγμή να έγινε ένα “reset” του πολιτισμού, μέσω καταστροφικών γεγονότων…
Ο Όσβαλντ Σπένγκλερ και η παρακμή των πολιτισμών
Ο Όσβαλντ Σπένγκλερ ήταν ένας Γερμανός φιλόσοφος και μαθηματικός που ανέπτυξε την δική του θεωρία ότι οι πολιτισμοί μοιάζουν με ζωντανούς οργανισμούς, με κύκλους γέννησης, ακμής και θανάτου. Στο εμβληματικό του έργο “Η Παρακμή της Δύσης” (Der Untergang des Abendlandes, 1918), αμφισβήτησε ανοιχτά την ιδέα πως η ιστορία κινείται γραμμικά προς την πρόοδο, ενώ στο στόχαστρο βρέθηκε ο πολιτισμός της Δύσης. Πέρα της παρομοίωσης του ανθρώπινου πολιτισμού ως ζωντανού οργανισμού, ο Σπένγκλερ έθεσε έναν προβληματισμό αρκετά επίκαιρο: η Δυτική Ευρώπη και η Βόρεια Αμερική βρίσκεται στο στάδιο όπου η τεχνολογία, η οικονομία και η γραφειοκρατία υπερισχύει της δημιουργικότητας και του πνεύματος, ορίζοντας την εποχή ως “χειμερινή παρακμή”. Η άρνησή του προς τον αιώνιο πολιτισμό, προκάλεσε μεγάλη αίσθηση παγκοσμίως και δέχτηκε σκληρή κριτική κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου για τον πεσιμισμό που τον κατέβαλε. Η άρνηση του προς την συνεχή πρόοδο της ανθρωπότητας και η ιδέα πως η δημιουργικότητα της ψυχής των ανθρώπων φθίνει, ήταν αρκετά για να μπει στο κλαμπ των “τρελών” φιλοσόφων της εποχής του. Παρόλα αυτά, ο διδάκτορας ιστορίας Σπένγκλερ είναι χιλιοδιαβασμένος και το κοινό του βρίσκει τις θεωρίες του επίκαιρες μέχρι και σήμερα. Ο Σπένγκλερ εμπνεύστηκε μελετώντας Ηράκλειτο, πως οι βασικοί πολιτισμοί είναι οχτώ στον αριθμό με διάρκεια ζωής 1.000 χρόνια έκαστος και τους παρομοιάζει με “πολιτισμικές ψυχές”. Ξεκινώντας από την αρχαία Βαβυλώνα, την Αίγυπτο, την Κίνα, την Ινδία, την Κεντρική Αμερική, τον “Απολλώνιο Πολιτισμό” της αρχαίας Ελλάδας, τον Αραβικό “Μαγικό πολιτισμό” και τον πολιτισμό της Δύσης που ξεκινάει από τον Μεσαίωνα, μέχρι και σήμερα, εμβαθύνει στα πολιτισμικά οικοσυστήματα που αναδύονται και σβήνουν.
Η σιωπηλή πτώση της προόδου: Οι μαθηματικοί κύκλοι του Αλεξάντρε Ντεουλοφέου
Βασιζόμενος στις μαθηματικές του γνώσεις, ο Ντεουλοφέου μας έδωσε την δικιά του θεωρία σχετικά με την σιωπηλή πτώση της προόδου. Ο Ισπανός Αλεξάντρε Ντεουλοφέου (1903-1978) ήταν μαθηματικός, ιστορικός και φιλόσοφος, ενώ ασχολήθηκε ενεργά και με την πολιτική. Σύμφωνα με την έρευνα του, οι πολιτισμοί αναπτύσσονται και παρακμάζουν σύμφωνα με μαθηματικούς νόμους και κύκλους διάρκειας περίπου 5.100 ετών, ενώ τα μοτίβα στην ιστορία επαναλαμβάνονται με την μορφή του τριπτύχου δημιουργικότητας – ακμής – παρακμής. Ο Καταλανός επιστήμονας προσπάθησε μέσω μαθηματικών πράξεων, να αποδείξει πως κάθε μεγάλη αυτοκρατορία διήρκησε 550 χρόνια μέχρι να “πέσει”, ενώ η ανθρωπότητα κινείται κυκλικά και όχι σε ευθεία γραμμή προόδου. Θέλησε να χρησιμοποιήσει τους αριθμούς του, προς αποτροπή αρνητικών συμβάντων (όπως πολέμων) και μάλιστα έπεσε πολύ κοντά σε ημερομηνίες, όπως αυτή της ειρηνικής διάλυσης της Σοβιετικής Ένωσης (1991), που υπολόγισε με απόκλιση 9 ετών. Ο Ντεουλοφέου χαρτογράφησε πολιτισμούς όπως της Αιγύπτου και της Μεσοποταμίας εντοπίζοντας τα ίδια μοτίβα. Οι μαθηματικοί κύκλοι αποδεικνύουν μέχρι και σήμερα, πως μεγάλοι πολιτισμοί που φαινομενικά “χάθηκαν”, στην ουσία κρύβονται πίσω από την οικονομική παρακμή στα εδάφη που κάποτε μεσουρανούσαν. Αυτό είναι ένα παράδειγμα που θα μπορούσε ίσως να ισχύει π.χ. και για την Ελλάδα και για την Αίγυπτο, βάσει των συγκυριών, των κατακτήσεων, των πολέμων και των απανωτών πληγμάτων που έχουν δεχτεί ανά τα χρόνια. Το σημαντικότερο του έργο με τίτλο «La Matemática de la Historia» (Τα Μαθηματικά της Ιστορίας, 1951) είναι ένα συνονθύλευμα μαθηματικών πράξεων και μηνυμάτων παγκόσμιας ειρήνης, αφού υποστηρίζει πως αν η ανθρωπότητα κατανοήσει αυτούς τους κύκλους, μπορεί να αποφύγει συγκρούσεις και να οδηγηθεί το 2300 σε έναν νέο κύκλο “παγκόσμιου πολιτισμού” ενωμένη. Ο προφητικός (;) Ντεουλοφέου στα Μαθηματικά της Ιστορίας κάνει επίσης λόγο για την ανάδειξη της Κινεζικής αυτοκρατορίας τον 21ο αιώνα ως παγκόσμιας υπερδύναμης, κάτι που δεν απέχει καθόλου από την σημερινή πραγματικότητα…
Η Σιλούρια Υπόθεση: Προηγμένοι πολιτισμοί πριν από εκατομμύρια χρόνια;
Το 2018 οι αστροβιολόγοι Γκάβιν Σμιτ (NASA) και Άνταμ Φρανκ (Πανεπιστήμιο του Ρότσεστερ) έθεσαν ένα πολύ τολμηρό ερώτημα που προέκυψε μέσα από έρευνα ετών: Αν υπήρξε προηγμένος βιομηχανικός πολιτισμός στη Γη πριν από εκατομμύρια χρόνια, θα μπορούσαμε να τον εντοπίσουμε σήμερα; Η Σιλούρια Υπόθεση (The Silurian Hypothesis) πήρε το όνομα της από την Σιλούρια γεωλογική περίοδο (443–419 εκατομμύρια χρόνια), αλλά και τον “Σιλούριο”, έναν φανταστικό χαρακτήρα της σειράς Doctor Who που ηγήθηκε μιας ερπετόμορφης φυλής προηγμένου πολιτισμού. Η Υπόθεση αυτή που υιοθετείται από όλο και περισσότερους ανθρώπους σήμερα, δεν ισχυρίζεται πως υπήρξε όντως ένας ανθρώπινος πολιτισμός στην Γη πριν από εκατομμύρια χρόνια, αλλά θέτει το επιστημονικό ερώτημα της αμφιβολίας για το αν είμαστε ο πρώτος τεχνολογικός πολιτισμός. Η Σιλούρια Υπόθεση βασίζεται σε τρία σημαντικά και επιστημονικά εύλογα ερωτήματα: Α) Τα βιομηχανικά ίχνη. Ένας προϋπάρχοντας πολιτισμός, δεν θα είχε αφήσει ερείπια, αλλά χημικά ίχνη (στο έδαφος και στην ατμόσφαιρα) πάνω στην Γη μετά από τόσα εκατομμύρια χρόνια, τα οποία μπορούν να ανιχνευθούν αισίως σήμερα και όπως φαίνεται τα αναζητούν αρκετοί ερευνητές. Β) Η συνεχόμενη γεωλογική αλλαγή. Η Γη αλλάζει συνεχώς μορφή, με αποτέλεσμα η διάβρωση, η κίνηση των τεκτονικών πλακών και τα γεωλογικά δρώμενα να είναι ικανά να εξαφανίσουν στοιχεία για πάντα, “καταπίνοντας” τεχνολογικά κατάλοιπα. Γ) Η σημερινή βιομηχανική εποχή. Το μόνο σίγουρο είναι πως αν εξαφανιστούμε μια μέρα από την ανθρωπότητα, σε μερικά εκατομμύρια χρόνια -αν υπάρχει νέα γενιά- θα πασχίσουν να εντοπίσουν και να κατανοήσουν τα ίχνη μας, ξεκινώντας από το μηδέν. Συνοψίζοντας, παρόλο που η διάβρωση θα καταβροχθίσει τα απομεινάρια μας, ίσως χρειαστεί να περάσουν αρκετά χρόνια μέχρι τα επόμενα όντα με ανάλογη νοημοσύνη, να αναλύσουν τα αποτυπώματα ισότοπων άνθρακα (C-12 & C-13) και ραδιενέργειας, ώστε να καταλάβουν ότι δεν βρίσκονται στην φύση, αλλά τους τα αφήσαμε κληρονομιά. Η Ανθρωπόκαινος εποχή που ζούμε σήμερα συγκρίνεται στην Σιλούρια Υπόθεση με μια πιθανή «χαμένη» εποχή άλλου πολιτισμού, ενώ ως παράδειγμα τίθεται μια υποθετική εξαφάνιση του πολιτισμού μας, που αναλογικά θα κάνει 10.000 χρόνια να καταρρεύσει πλήρως και να απομείνουν ίσως μερικά υπόγεια κτίσματα. Και μπορεί η υπόθεση αυτή είναι υπό μορφή περισσότερο προβληματισμού – παρά θεωρίας, στο σύνολο όμως η επιστημονική κοινότητα την βρίσκει αβάσιμη. Όπως τόνισε ο Σμιτ παλαιότερα σε συνέντευξη του, «Δεν λέμε ότι υπήρξαν δεινόσαυροι με εργοστάσια και αεροπλάνα. Λέμε ότι η ανθρώπινη επίδραση στη Γη ίσως μοιάζει, γεωλογικά, με κάτι που θα έκανε ένας προηγούμενος πολιτισμός – αν είχε υπάρξει.», αφήνοντας την θεωρία του ως ένα “εργαλείο” κατανόησης της μακροχρόνιας επίδρασης των πολιτισμών στη γεωλογία. Οι φανατικοί υποστηρικτές και λάτρεις συνωμοσιών έχουν περαιτέρω αναπτύξει την Σιλούρια Υπόθεση, βάζοντας στο παιχνίδι δυο σημεία κλειδιά με… ανεξήγητα φαινόμενα. Στο Ρατζαστάν της Ινδίας, υπάρχει το σημείο Glass Desert γύρω από την αρχαία πόλη Μοχέντζο Ντάρο. Στην περιοχή συναντάται ανεξήγητα υψηλή ραδιενέργεια, ενώ το έδαφος έχει υαλοποιηθεί που σημαίνει πως δέχτηκε θερμοκρασία άνω των 1500 βαθμων Κελσίου, γεγονός που συμβαίνει σε μία πυρηνική έκρηξη ή το ισχυρό χτύπημα ενός μετεωρίτη. Η λαϊκή μυθολογία μιλάει για τα “όπλα των θεών” που προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές στην αρχαία Ινδική Κοιλάδα, ενώ οι επιστήμονες σήμερα δεν μπορούν να εξηγήσουν το φαινόμενο. Στην Αφρική και συγκεκριμένα στην Γκαμπόν στην πόλη Οκλό, υπάρχει ο λεγόμενος από τους επιστήμονες “φυσικός πυρηνικός αντιδραστήρας” που λειτούργησε ανεξήγητα πριν απο 2 εκατομμύρια χρόνια, απελευθερώνοντας μεγάλα ποσοστά ουρανίου.
Ο χρόνος ως καθρέφτης της ανθρώπινης ύπαρξης, θα δείξει εάν κάποια από τις παραπάνω θεωρίες ευδοκιμούν ή όχι. Από την άλλη, η ανθρωπότητα σήμερα ίσως να έχει ανάγκη την εξερεύνηση της ιστορίας με μια ματιά βγαλμένη πιο πολύ μυθολογικά, παρά επιστημονικά. Από τον Σπένγκλερ μέχρι την Σιλούρια Υπόθεση, το κοινό σημείο είναι ένα: η αμφισβήτηση της γραμμικότητας της προόδου, που αντικαθίσταται συνήθως από κύκλους. Η σιωπηλή πτώση της προόδου, προειδοποιεί πως οι κοινωνίες έχουν ζωή και θάνατο και δεν πρόκειται για μια ευθεία γραμμή, ενώ οι μαθηματικοί τύποι μπορούν να μας προφυλάξουν (ίσως) από μια παγκόσμια σύρραξη. Ο “ψευτοαρχαιολόγος” (όπως τον αποκαλούν οι αρχαιολόγοι) Γκράχαμ Χάνκοκ θέλει ως ερευνητής να αποκαλύψει τα κενά που υπάρχουν ανάμεσα στην ιστορία μας, τονίζοντας πως ένας χαμένος, προηγμένος πολιτισμός θα μπορούσε να έχει αφήσει πίσω του “δαχτυλικά αποτυπώματα” που βρίσκονται κρυμμένα σε μύθους, αρχαιολογικά ευρήματα και ανεξήγητα μνημεία. Παρότι η ακαδημαϊκή κοινότητα αντιμετωπίζει συχνά με σκεπτικισμό τις απόψεις του, το έργο του μας προκαλεί να δούμε τον ανθρώπινο πολιτισμό όχι ως ευθύγραμμη πορεία, αλλά ως μια σειρά από κύματα δημιουργίας και καταστροφής. Στο τέλος ένα ερώτημα θα μένει πάντα ανοιχτό, κρύβοντας και ένα δείγμα αλαζονείας: είμαστε στην κορυφή της ιστορίας ή απλώς ένας κρίκος στην αλυσίδα της;
Πηγές Άρθρου:
Schmidt G. A. & Frank Α. (2018). The Silurian hypothesis: would it be possible to detect an industrial civilization in the geological record? Cambridge University Press. Ανακτήθηκε από: https://www.cambridge.org/core/journals/international-journal-of-astrobiology/article/silurian-hypothesis-would-it-be-possible-to-detect-an-industrial-civilization-in-the-geological-record/77818514AA6907750B8F4339F7C70EC6 (τελευταία πρόσβαση 23/07/2025)
Lex, L. (2022). Gabon: The Home of Ancient Nuclear Reactors. Aνακτήθηκε από www.ancient-origins.net (τελευταία πρόσβαση 23/07/2025)
Spengler, O. (2005). Η Παρακμή της Δύσης (Μετάφραση Λ. Αναγνώστου). εκδόσεις ΤΥΠΩΘΗΤΩ / ΔΑΡΔΑΝΟΣ /
Tamarit, B. (2010). The outstanding challenges of Alexandre Deulofeu and their solutions, according to Agustí Chalaux. Aνακτήθηκε από Centre d’Estudis Joan Bardina (τελευταία πρόσβαση 23/07/2025)
