Το τείχος του Βερολίνου ή το τείχος της «ντροπής»
Το τείχος του Βερολίνου (Berliner Mauer στα Γερμανικά) αποτελεί την ιστορική, εσωτερική συνοριογραμμή της Γερμανίας, διαχωρίζοντας το ανατολικό με το δυτικό Βερολίνο για παραπάνω από 28 χρόνια. Αποτελώντας ταυτόχρονα, το σημαντικότερο σύμβολο μιας Ευρώπης διχοτομημένης από το σιδηρούν παραπέτασμα. Το «τείχος της ντροπής» όπως αποκαλούσαν οι Γερμανοί της δύσης, είναι κάτι παραπάνω από ένα απλό τείχος. Πρόκειται για μια σύνθετη στρατιωτική κατασκευή η οποία περιείχε δύο τείχη ύψους 3,6 μέτρων. Με ένα διάδρομο περιπολίας, 302 παρατηρητήρια και συστήματα συναγερμού, 14.000 φύλακες, 600 σκυλιά και καλωδιακά σίδηρο-πλέγματα. Ένας αδιευκρίνιστος αριθμός ατόμων υπήρξαν θύματα προσπαθειών διάβασης του τείχους, καθώς οι Ανατολικό-Γερμανοί συνοριοφύλακες και οι Σοβιετικοί στρατιώτες δεν δίσταζαν να πυροβολήσουν τους φυγάδες.
Πέρα όμως από το μέγεθος και τα αυστηρά μέτρα επιτήρησης του τείχους, βρίσκεται και μια άκρως έντονη ιδεολογική και πολιτική ιστορία, που στιγμάτισε την πορεία της Γερμανίας προς την διασφάλιση της δημοκρατίας και την εσωτερική ομαλοποίηση. Η πτώση του τείχους, σηματοδότησε το τέλος ενός χρόνιου αγώνα εξάλειψης όλων εκείνων των σκιών, που «στοίχειωναν» την Γερμανική ιστορία από το σκοτεινό παρελθόν της.
Η αρχή της ιστορίας: Η πρώιμη κατασκευή του τείχους (1945-1961)
Η κατοχική Γερμανία μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου
Η ανέγερση του τείχους, δεν αποτέλεσε ένα ξαφνικό και απρόσμενο γεγονός για τα γερμανικά δεδομένα. Αντίθετα, ήταν μια αναμενόμενη απόρροια των δυσμενών κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών πρακτικών που ακολουθήθηκαν, μετά και την λήξη του Β’ παγκοσμίου Πολέμου.
Όταν τελείωσε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος το 1945, η ηττημένη Γερμανία χωρίστηκε σε τέσσερις ζώνες κατοχής, τη διοίκηση των οποίων ανέλαβαν οι νικήτριες δυνάμεις: Οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Γαλλία, η Μεγάλη Βρετανία και Σοβιετική Ένωση. Με ανάλογο τρόπο χωρίστηκε και το Βερολίνο. Το Βερολίνο που αποτελούσε και την πρωτεύουσα του Γ΄ Ράιχ, βρισκόταν αρχικά στο σύνολό του, υπό την κατοχή και τον έλεγχο του Κόκκινου Στρατού. Έπρεπε λοιπόν, να διαμοιραστεί σε τέσσερα τμήματα μεταξύ των τεσσάρων συμμαχικών δυνάμεων. Οι Σοβιετικοί παραχώρησαν τότε στους Δυτικούς, τις δυτικές συνοικίες της πόλης, οι οποίες βρέθηκαν με αυτό τον τρόπο πλήρως απομονωμένες, από τη λοιπή Γερμανική επικράτεια. Αντιλαμβανόμαστε σε αυτό το σημείο πως, η θέση και η σημασία του Βερολίνου το κατέστησαν ως ένα από τα μεγαλύτερα διακυβεύματα του ψυχρού πολέμου, ο οποίος ξεκίνησε με την λήξη των εχθροπραξιών.
Το Βερολίνο βρισκόταν μέσα στη ζώνη επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης, γεγονός που δημιούργησε πολλά από τα προβλήματα που ακολούθησαν. Το Μάρτιο του 1948 οι Δυτικές δυνάμεις αποφάσισαν να ενώσουν τους τομείς που έλεγχαν και να δημιουργήσουν τη Δυτική Γερμανία. Το ίδιο έπραξαν και με το Βερολίνο. Οι Σοβιετικοί αντέδρασαν με τον χερσαίο αποκλεισμό των Δυτικών τομέων της πόλης στις 24 Ιουνίου 1948. Οι Δυτικοί Σύμμαχοι άρχισαν να εφοδιάζουν το Δυτικό Βερολίνο μόνο μέσω αέρος, με τις περίφημες αερογέφυρες.
Στις 30 Νοεμβρίου του ίδιου έτους στο Ανατολικό Βερολίνο, εγκαταστάθηκε μια ξεχωριστή δημοτική αρχή, με αποτέλεσμα τον ολοκληρωτικό χωρισμό του Βερολίνου σε Ανατολικό και Δυτικό. Το 1949 τα γερμανικά εδάφη που κατείχε η Σοβιετική Ένωση αποτέλεσαν ίδια κρατική οντότητα, με την ονομασία «Λαϊκή Δημοκρατική της Γερμανίας ή Ανατολική Γερμανία». Μετά τον χωρισμό της Γερμανίας σε Ανατολική και Δυτική, η επικοινωνία ανάμεσα στα δύο τμήματα του Βερολίνου έγινε εξαιρετικά δύσκολη. Έως αδύνατη θα λέγαμε.
Η διχοτομημένη Γερμανία
Η συνεργασία μεταξύ των τεσσάρων κατοχικών δυνάμεων της Γερμανίας, έλαβε τέλος το 1948. Όταν η Σοβιετική Ένωση ανέστειλε την συμμετοχή της στο Συμμαχικό Συμβούλιο Ελέγχου και στη Διασυμμαχική Διοίκηση, στις 19 Μαρτίου 1948. Οι Σοβιετικοί ξεκίνησαν από εκείνη την στιγμή, παρενόχληση των επικοινωνιών των πολιτών του Δυτικού Βερολίνου, με απώτερο πιθανό στόχο, την εξώθηση τους στην εγκατάλειψη της πρώην πρωτεύουσας του Ράιχ. Από τις 24 Ιουνίου 1948 έως τις 12 Μαΐου 1949, ο Στάλιν έθεσε σε εφαρμογή τον αποκλεισμό του Βερολίνου. Όλες οι εδαφικές και υδάτινες διελεύσεις μεταξύ Δυτικού Βερολίνου και Δυτικής Γερμανίας ανεστάλησαν. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε την πρώτη μεγάλη κρίση μεταξύ της Σοβιετικής Ένωσης και των Δυτικών. Χάρη σε μία μεγάλη αερογέφυρα που οργανώθηκε υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Πολιτειών, το Δυτικό Βερολίνο επέζησε του αποκλεισμού.
Το 1949, δημιουργήθηκε η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανία (Ο.Δ.Γ), εντός της trizone, η οποία αποτελούνταν από τις γαλλικές, βρετανικές και γερμανικές ζώνες, την οποία ακολούθησε λίγο καιρό αργότερα και η ίδρυση, της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας (Λ.Δ.Γ) εντός της ζώνης του σοβιετικού έλεγχου. Η ίδρυση των δύο αυτών Κρατών, παγίωσε την πολιτική διαίρεση του Βερολίνου. Ξεκινώντας τότε και από τις δύο πλευρές, η ασφάλιση και το κλείσιμο των συνόρων μεταξύ των δύο Κρατών. Τελωνειακοί υπάλληλοι και αποσπασμένοι στρατιώτες τοποθετήθηκαν στη φύλαξη των συνόρων, πραγματοποιώντας περιπολίες μεταξύ της Λ.Δ.Γ και της Ο.Δ.Γ, ενώ ισχυρά πλέγματα εγκαταστάθηκαν λίγο καιρό αργότερα από την πλευρά της Λ.Δ.Γ.
Το «τελεσίγραφο του Χρουστσόφ»
Από νομικής άποψης, το Βερολίνο διατήρησε το καταστατικό αποστρατικοποιημένης πόλης (απουσία Γερμανών στρατιωτών), η οποία ήταν μοιρασμένη σε τέσσερα τμήματα. Ενώ ήταν ανεξάρτητη των δύο κρατών που αποτελούσαν η Ο.Δ.Γ και η Λ.Δ.Γ. Στην πραγματικότητα, η ανεξαρτησία αυτή σε πρακτικό επίπεδο ήταν ιδιαιτέρως περιορισμένη. Όντως, το καταστατικό του Δυτικού Βερολίνου ήταν ανάλογο αυτού ενός Land, με εκπροσώπους δίχως το δικαίωμα ψήφου στο Bundestag, ενώ το Ανατολικό Βερολίνο κατέστη, κατά παράβαση του καταστατικού του, πρωτεύουσα της Λ.Δ.Γ. Η πόλη παρέμεινε, ωστόσο, το μοναδικό σημείο όπου οι Γερμανοί πολίτες της Ανατολικής και Δυτικής Γερμανίας μπορούσαν να επικοινωνούν μεταξύ τους.
Στις 27 Νοεμβρίου 1958, η Ε.Σ.Σ.Δ επιχείρησε έναν νέο χτύπημα με το «τελεσίγραφο του Χρουστσόφ» το οποίο πρότεινε την αποχώρηση των δυτικών στρατευμάτων εντός έξι μηνών, ώστε το Βερολίνο να καταστεί μια αποστρατιωτικοποιημένη «ελεύθερη πόλη». Οι δυτικοί σύμμαχοι αρνήθηκαν να συμφωνήσουν σε αυτή τη πράξη.
Η ανέγερση του τείχους του Βερολίνου
Τα αίτια
Από τη δημιουργία της Λ.Δ.Γ το 1949, άρχισε να παρατηρείται ένα ολοένα και αυξανόμενο κύμα φυγής προς την Ο.Δ.Γ. Ειδικότερα στο Βερολίνο. Η αστική συνοριογραμμή ήταν με μεγαλύτερη δυσκολία ελέγξιμη, σε αντίθεση με τις αγροτικές περιοχές, οι οποίες ήταν ήδη υπό έντονο κλοιό επιτήρησης. Περίπου 2,6 και 3,6 εκατομμύρια Γερμανοί, διέφυγαν της Λ.Δ.Γ μέσω του Βερολίνου. Το διάστημα μεταξύ, του 1949 και του 1961, στερώντας με αυτό τον τρόπο στην χώρα το εργατικό δυναμικό της, την στιγμή της ανακατασκευής της. Δείχνοντας παράλληλα στον κόσμο, την μικρή πίστη των πολιτών στο κομμουνιστικό καθεστώς.
Αρχικά, η φυγή δεν παρουσίαζε ιδιαίτερες δυσκολίες, καθώς, έως και τον Αύγουστο του 1961, αρκούσε να πάρει κανείς το μετρό ή τον βερολινέζικο σιδηρόδρομο για να περάσει από την Ανατολή στη Δύση. Κάτι που έκαναν σε καθημερινή βάση αρκετοί Βερολινέζοι για να πάνε στον χώρο εργασίας τους. Οι Γερμανοί αποκαλούσαν τη φυγή αυτή από την κομμουνιστική Λ.Δ.Γ προς την καπιταλιστική Ο.Δ.Γ: «Ψήφος μέσω των ποδιών».
Κατά τη διάρκεια των δύο πρώτων εβδομάδων του Αυγούστου του 1961, εν μέσω οργιωδών φημών, περισσότεροι από 47.000 Ανατολικοί Γερμανοί πολίτες διέφυγαν στην Δυτική Γερμανία μέσω του Βερολίνου. Επιπλέον, το Δυτικό Βερολίνο έπαιξε τον ρόλο πύλης εισόδου προς τη Δύση για αριθμό Τσέχων και Πολωνών, καθώς το κύμα φυγάδων που αφορούσε κυρίως τις νεότερες ηλικιακές κατηγορίες, άρχισε να αποτελεί ένα μείζον οικονομικό ζήτημα, θέτοντας σε κίνδυνο την ίδια την ύπαρξη της Λ.Δ.Γ.
Στις 4 Αυγούστου του 1961, με διάταγμα που εκδόθηκε, υποχρέωνε όσους εργάζονταν στην άλλη πλευρά των συνόρων να καταγραφούν και να πληρώνουν τα ενοίκια τους σε γερμανικά μάρκα (νόμισμα της Ο.Δ.Γ). Προτού ακόμη ξεκινήσει η κατασκευή του Τείχους, η αστυνομία της Λ.Δ.Γ είχε θέσει υπό εντατική παρακολούθηση στα σημεία πρόσβασης στο Δυτικό Βερολίνο αυτούς τους οποίους χαρακτήριζε ως λαθρεμπόρους ή λιποτάκτες της Δημοκρατίας.
Η αποκορύφωση
Όπως συμβαίνει σε όλα τα κομμουνιστικά κράτη, έτσι και στην Λ.Δ.Γ, επιβλήθηκε μία σχεδιασμένη οικονομία από την Μόσχα. Το επταετές σχέδιο του 1959 με 1965 απέτυχε εξαρχής. Η βιομηχανική παραγωγή αυξήθηκε με ρυθμούς αργότερους του αναμενόμενου. Πράγματι οι επενδύσεις ήταν ανεπαρκείς. Η κολεκτιβοποίηση των αγροτικών γαιών προκάλεσε μια μείωση της παραγωγής και έλλειψη τροφίμων. Οι μισθοί αυξήθηκαν γρηγορότερα του αναμενόμενου εξαιτίας της έλλειψης εργατικών χεριών, κάτι που προκλήθηκε σε μεγάλο βαθμό από τη φυγή των νέων προς τη Δύση. Ένα σημαντικό λαθρεμπόριο συναλλαγμάτων και εμπορευμάτων, επιβλαβές για την ανατολικογερμανική οικονομία, περνούσε μέσω του Βερολίνου. Η Λ.Δ.Γ, βρισκόταν το 1961 στο χείλος της οικονομικής και κοινωνικής κατάρρευσης.
Μέσα σε τέτοιες συνθήκες πολιτικής-κοινωνικής-κρατικής αστάθειας και διχασμού, στις 12 Αυγούστου το υπουργικό συμβούλιο της Ανατολικής Γερμανίας υιοθέτησε πραγματικά σχετική απόφαση να κλείσουν τα σύνορα γύρω από τους δυτικούς τομείς του Βερολίνου. Την αυγή της 13ης Αυγούστου χιλιάδες άνδρες του στρατού και της πολιτοφυλακής του ανατολικογερμανικού καθεστώτος, χώρισαν με αγκαθωτά συρματοπλέγματα τους δύο τομείς της πόλης, που μέχρι τότε επικοινωνούσαν ελεύθερα.
Μία εβδομάδα αργότερα, τα συρματοπλέγματα άρχισαν να αντικαθίστανται από προκατασκευασμένα τμήματα τσιμεντένιων τοίχων, δημιουργώντας έτσι, το γνωστό Τείχος του Βερολίνου. Για τριάντα ολόκληρα χρόνια θα ήταν το σύμβολο της αποτυχίας ενός καθεστώτος. Κύριος λόγος της κατασκευής του, ήταν όχι η προστασία από εξωτερική επιβουλή, αλλά ή αποτροπή μαζικής φυγής των κατοίκων του, αποτελώντας ταυτόχρονα το σύμβολο διαίρεσης της Ευρώπης, αλλά και δραματικό σύμβολο ελευθερίας, αφού πολλοί Ανατολικοί Γερμανοί δολοφονήθηκαν από τους μεθοριακούς φρουρούς της Ανατολικής Γερμανίας, σε μια προσπάθεια να διαφύγουν στο Δυτικό Βερολίνο.
Οι Δυτικοί διαμαρτυρήθηκαν έντονα, αλλά καθώς τα περιοριστικά μέτρα αφορούσαν μόνο τους Ανατολικούς Γερμανούς και οι Σοβιετικοί φρόντιζαν να μη θιχτούν τα δικαιώματα των δυτικών δυνάμεων, οι αντιδράσεις τους περιορίστηκαν σε προφορικά ή γραπτά διαβήματα.
Η ένταση αυξήθηκε κατακόρυφα, όταν στις 31 Αυγούστου 1961 η Σοβιετική Ένωση προέβη σε δήλωση, ότι θα επαναληφθούν οι δοκιμές πυρηνικών όπλων για να μπορεί να φτάσει το όπλο της τιμωρίας στην ίδια τη φωλιά του επιδρομέα.
1989
Μετά την επίσκεψη του Σοβιετικού ηγέτη Μιχαήλ Γκορμπατσώφ στη Δυτική Γερμανία το 1989, η Ουγγαρία άνοιξε τα σύνορά της με την Αυστρία. Αυτό επέτρεπε τους Ανατολικούς Γερμανούς να διαφύγουν προς τη δύση. Εν τω μεταξύ οι διαμαρτυρίες και οι πορείες κατά της κυβέρνησης πλήθαιναν και τελικά στις 9 Νοεμβρίου 1989 οι περιορισμοί για τη διέλευση των συνόρων τερματίστηκαν. Από τότε τα περισσότερα κομμάτια του τείχους αποσυναρμολογήθηκαν. Το πιο διάσημο κομμάτι είναι μήκους 1326 μέτρων, βρίσκεται κατά μήκος της Muhlenstrasse και είναι διακοσμημένο με 106 τοιχογραφίες.
Η μεγάλη πτώση του τείχους του Βερολίνου
Η κυβέρνηση της Ανατολικής Γερμανίας αιφνιδιασμένη από τις εξελίξεις αποφάσισε να ανοίξει κι αυτή τα σύνορα της χώρας με τη Δύση στις 9 Νοεμβρίου 1989. Μετά την εξέλιξη αυτή, το Τείχος που χώριζε το Βερολίνο για 28 χρόνια δεν είχε λόγο ύπαρξης και άρχισε να κατεδαφίζεται πάραυτα, με πρωτοβουλία των Βερολινέζων. Ένα χρόνο αργότερα, στις 3 Οκτωβρίου 1990 η Γερμανία επανενώθηκε.
Στη διάρκεια των 28 χρόνων της ύπαρξης του Τείχους, τουλάχιστον 136 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους προσπαθώντας να διαφύγουν στη Δύση. Το πρώτο θύμα υπήρξε η 58 άχρονη νοσοκόμα Ίντα Ζίκμαν, η οποία σκοτώθηκε στις 22 Αυγούστου 1961 στην προσπάθειά της να διαφύγει στο Δυτικό Βερολίνο, όπου ζούσε η αδελφή της. Τελευταίος χρονολογικά στη μακάβρια λίστα ήταν ο 33 άχρονος άνεργος ηλεκτρολόγος Βίνφριντ Φρόιντενμπεργκ, ο οποίος κατάφερε μ’ ένα αυτοσχέδιο αερόστατο να περάσει στο Δυτικό Βερολίνο. Αλλά δεν τα κατάφερε, καθώς το αερόστατο έπεσε και συνετρίβη, με αποτέλεσμα να βρει ακαριαίο θάνατο (στις 29 Αυγούστου 1989).
Σήμερα
Σήμερα, λίγα κομμάτια του Τείχους έχουν απομείνει, αφού το μεγαλύτερο μέρος του έχει κατεδαφιστεί. Τρία μόνο τμήματα μένουν ακόμα όρθια. Ένα μήκους 80 μέτρων, τμήμα του «πρώτου Τείχους» στο σημείο που βρίσκονταν τα αρχηγεία της Γκεστάπο. Ένα μακρύτερο τμήμα του δεύτερου τείχους, κατά μήκος του ποταμού Σπρέε, κοντά στη γέφυρα Oberbaumbrücke, γνωστό σήμερα ως «East Side Gallery», και ένα τρίτο τμήμα στην Bernauer Straße, το οποίο μετατράπηκε σε μνημείο το 1999. Ακόμη, κάποια άλλα μικρότερα τμήματα και λίγα φυλάκια βρίσκονται διασκορπισμένα στην πόλη του Βερολίνου. Όλα τα κομμάτια του τείχους έχουν υποστεί αλλοιώσεις κυρίως από τουρίστες οι οποίοι αφαιρούσαν υλικό από το τείχος για να το κρατήσουν ως σουβενίρ ή να το πουλήσουν. Μέχρι και σήμερα υπάρχουν καταστήματα σουβενίρ στο Βερολίνο τα οποία πουλάνε μικρά κομμάτια από το τείχος με ή χωρίς πιστοποιητικό αυθεντικότητας.
Το ανατολικό μέρος του τείχους είναι σήμερα καλυμμένο από γκράφιτι τα οποία δεν υπήρχαν, όταν το Τείχος φρουρούταν από οπλισμένους στρατιώτες της Ανατολικής Γερμανίας. Το 1990, 118 καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο κλήθηκαν να διακοσμήσουν τα τμήματα του Τείχους που δεν είχαν καταστραφεί.
Το 2008, ενόψει της επετείου των 20 ετών από την πτώση του Τείχους, ξεκίνησε ένα πολυδάπανο σχέδιο για την αποκατάσταση των τοιχογραφιών αυτών. Με τη συμμετοχή 118 καλλιτεχνών, που δημιούργησαν τα έργα. Σε πολλά τουριστικά σημεία της πόλης, ο Δήμος έχει τοποθετήσει πέτρινες πλάκες κατά μήκος της διαδρομής του Τείχους. Και μεταλλικές επιγραφές που αναγράφουν: “Berliner Mauer 1961-1989”.
Με την πτώση του τείχους, κατάφερε να επέλθει η λήξη των εχθροπραξιών. Να δοθεί ένα μεγάλο τέλος σε ένα αυταρχικό καθεστώς, που βίαια διαχώρισε και διέσπασε τους πολίτες και το κράτος, εξασφαλίζοντας την ομοιογένεια και την ομόνοια του γερμανικού κράτους, σε συνθήκες εκδημοκρατισμού, σεβασμού και ισότητας των δικαιωμάτων όλων των ατόμων και πολιτών.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο αυτό:
«Το Τείχος του Βερολίνου», Αναρτήθηκε από: https://el.wikipedia.org/wiki (Τελευταία πρόσβαση: 09-04-19)
«Αφιερώματα: Το Τείχος του Βερολίνου» , Αναρτήθηκε από: https://www.sansimera.gr (Τελευταία πρόσβαση: 09-04-19)
« Τείχος του Βερολίνου: Γιατί χτίστηκε και γιατί γκρεμίστηκε σαν σήμερα το 1989», Αναρτήθηκε από: https://www.amanivoice-chios.gr (Τελευταία πρόσβαση: 09-04-19)
