Η Μήλος είναι ένα από τα ομορφότερα νησιά των Κυκλάδων και αποτελεί πόλο έλξης των τουριστών κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες. Το νησί είναι γνωστό για τις μοναδικές παραλίες του που ξεπερνούν τις 90 και τους φιλόξενους ανθρώπους της. Από αρχαιολογικής άποψης βέβαια, οι κατακόμβες της Μήλου αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα ανασκαφικά ευρήματα που αξίζει κανείς να επισκεφτεί.
Που βρίσκονται οι Κατακόμβες;
Οι Κατακόμβες είναι το πρώτο μεγάλο κοινοτικό υπόγειο νεκροταφείο των πρώτων χριστιανικών χρόνων στη Μήλο. Βρίσκονται νοτιοδυτικά του οικισμού της Τρυπητής, στην ευρύτερη περιοχή της αρχαίας πόλης και τα ερείπιά της εκτείνονται μέχρι τον παραθαλάσσιο οικισμό Κλήμα. Στην περιοχή, εκτός από τις Κατακόμβες υπάρχουν επιπλέον μικρότερα υπόγεια νεκροταφεία του ίδιου τύπου.
Η ανακάλυψή τους
Οι Κατακόμβες της Μήλου ήταν γνωστές στους ντόπιους κατοίκους ως «Ελληνική Σπηλιά» και αποτελούσαν χώρο λατρείας πέρα από κοιμητήρια. Παρόλα’ αυτά, μετά τους σεισμούς του 6ου αιώνα μ.Χ., όλα θάφτηκαν κάτω από τεράστιους όγκους. Μόλις το 1844, ο αρχαιολόγος Ludwig Ross, επιχείρησε την πρώτη ανασκαφή θεωρώντας ότι θα έβρισκε τις Κατακόμβες άθικτες. Δυστυχώς αποδείχτηκε ότι είχαν υποστεί αρκετές συλήσεις. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1878, τις επισκέφτηκε ο Γάλλος αρχαιολόγος Ch. Bayet και το 1907 ο Γεώργιος Λαμπάκης. Ωστόσο, η συστηματική τους έρευνα πραγματοποιήθηκε από τον Γεώργιο Σωτηρίου, το 1928.
Πώς ήταν οι κατακόμβες
Η μελέτη του Σωτηρίου αρχικά απέδειξε πως η μορφή των Κατακομβών ήταν τρεις μεγάλες ανεξάρτητες υπόγειες στοές (Α,Β,Γ) λαξευμένες στον πορώδη ηφαιστειακό βράχο που η κάθε μια συνδεόταν με άλλες μικρότερες. Πλέον αποτελούν σύμπλεγμα, καθώς οι τρεις κεντρικές στοές συγκοινωνούν μεταξύ τους με νεότερες διανοίξεις που κατασκευάστηκαν τον 20ο αι. Το σύμπλεγμα συμπληρώνει ένας οικογενειακός νεκρικός θάλαμος (cubiculum).
Το συνολικό μήκος των στοών είναι περίπου 200μ., ενώ το πλάτος ποικίλλει από 1 έως 5μ. και το ύψος από 1,6 έως 2,5μ. Στα τοιχώματα έχουν λαξευτεί δύο τύποι τάφων, τα αρκοσόλια (τοξωτοί) και οι loculi (οριζόντιοι τάφοι) ενώ στο δάπεδο έχουν λαξευτεί λακκοειδείς τάφοι. Μερικά από τα αρκοσόλια φέρουν στη στεφάνη χρωματικό διάκοσμο και στο τύμπανο σπαράγματα επιγραφών ή κόγχη για την τοποθέτηση κτερισμάτων και λυχναριών, ή ακόμη και για την ταφή βρεφών.
Η Κατακόμβη Β
Η σημερινή είσοδος βρίσκεται στην αίθουσα της Κατακόμβης Β. Στη δεξιά πλευρά της αίθουσας σώζεται το μοναδικό ακέραιο αρκοσόλιο και τα σπαράγματα της σημαντικής επιγραφής «Των Πρεσβυτέρων», γραμμένης με κεφαλαία κόκκινα γράμματα σε ορθογώνιο γραπτό πλαίσιο. Στο μέσο της αίθουσας έχει λαξευτεί μεμονωμένος υπέργειος τάφος σε σχήμα σαρκοφάγου, ο λεγόμενος «τάφος του μάρτυρα». Ο τάφος αυτός πιθανότατα να χρησιμοποιήθηκε ως αγία Τράπεζα, καθώς πάνω από τον τάφο υπήρχε κιβώριο, ίχνη των κιονοκράνων του οποίου εντόπισε ο Γ. Σωτηρίου το 1928.
Η κατακόμβη Α
Στα δυτικά της κατακόμβης Β, βρίσκεται η δεύτερη επισκέψιμη αίθουσα, της κατακόμβης Α. Στη βόρεια πλευρά έχουν λαξευτεί αρκοσόλια κατά ζεύγη, πιθανότατα ως οικογενειακοί τάφοι. Στα ανατολικά της κατακόμβης Β βρίσκονται ένας οικογενειακός τάφος και η κατακόμβη Γ, που δεν είναι επισκέψιμα. Το νότιο τμήμα της κατακόμβης Γ έχει καταρρεύσει και οι δύο διάδρομοι επικοινωνούν μεταξύ τους με τεχνητό διάδρομο. Στα δυτικά της κατακόμβης Α αποκαλύφθηκε αίθουσα («αίθουσα Bayet») με την είσοδό της να βρίσκεται στα ΒΔ. Στα τοιχώματά της ανοίγονται εννέα αρκοσόλια και δύο cubicula.
Η ανασκαφική έρευνα του 2007 -2009
Η έρευνα που πραγματοποιήθηκε τα έτη 2007-2009, έφερε στο φως το νότιο τμήμα των αιθουσών της Κατακόμβης Α και Β σε μήκος 15μ. Η οροφή τους έχει σχεδόν εξ ολοκλήρου καταπέσει, διατηρούνται όμως τα τοιχώματά τους με εννέα αρκοσόλια και τέσσερα loculi. Οι δύο αίθουσες ενώνονταν μεταξύ τους με εγκάρσιο διάκοσμο, γεγονός που ανατρέπει τη θεωρία του Σωτηρίου περί ανεξάρτητων κατακομβών. Εκτός από τα αρκοσόλια αποκαλύφθηκαν δύο κτιστοί τάφοι, μια μαρμάρινη σαρκοφάγος και 33 λακκοειδείς τάφοι. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν συλημένοι ή διαταραγμένοι ενώ σήμερα κανένας δεν είναι ορατός, διότι καλύφθηκαν για λόγους προστασίας.
Κτερίσματα
Το γεγονός πως οι τάφοι βρέθηκαν συλημένοι, συνδέεται με την εύρεση ελάχιστων κτερισμάτων. Λίγοι μόνο τάφοι έδωσαν αξιόλογα κτερίσματα, όπως περίαπτα, γυάλινα μυροδοχεία και γυάλινες χάντρες. Βρέθηκαν επίσης ένα μετάλλινο δαχτυλίδι, χάλκινα και σιδερένια καρφιά, λυχνάρια και ίχνη καύσης. Ακόμη, εντοπίστηκαν αντικείμενα καθημερινής χρήσης, όπως μαγειρικά σκεύη, οινοχόες, πινάκια καθώς και οστά ζώων και ψαριών που δηλώνουν την τέλεση νεκρόδειπνων και άλλων τελετουργιών στη μνήμη των νεκρών.
Οι Κατακόμβες είναι επισκέψιμες για το κοινό ενώ όσοι δεν έχουν την δυνατότητα να βρεθούν δια ζώσης, μπορούν να απολαύσουν virtual tours μέσω της επίσημης ιστοσελίδας τους.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για αυτό το άρθρο
Κατακόμβες της Μήλου. Ανακτήθηκε από https://www.e-kyklades.gr/showroom/tourism/CATACOMBS-MILOS?lang=el (τελευταία πρόσβαση 9.8.21)
Τσελέντη – Παπαδοπούλου Ν. (2012). Κατακόμβες στην Τρυπητή Μήλου. Ανακτήθηκε από http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=834 (τελευταία πρόσβαση 9.8.21)
