«Πέρα από τη λογική»
Ο ιδιότυπος ρεαλισμός του Καζιμίρ Μαλέβιτς απαρνήθηκε τα οπτικά ερεθίσματα και στράφηκε στον αισθητικό υποκειμενισμό. Το 1915, ο κυβοφουτουριστής ποιητής Αλεξέι Κρουτσένιχ δημοσιεύει το έργο του «Ζαουμνάγια Γκνίγκα», το οποίο εικονογραφεί ο καλλιτέχνης και η σύζυγος του Όλγα Ροζάνοβα. Η «υπερορθολογική» φραστική «απογύμνωση» των λέξεων από τις γλωσσολογικές συμβάσεις, στόχευε στην άρση της λογικής και την ανάδειξη του συνειρμού. Συνεπώς, οποιοσδήποτε παρακολουθούσε τη δράση του ποιητή δεν εξεπλάγην. Αναντίρρητα το Υπερορθολογικό Βιμπλίο στοχεύει στην ανάπτυξη της συνειρμικής και αισθητικής αντίληψης και ερμηνείας. (σκόπιμο σφάλμα: βιμπλίο αντί βιβλίο, καθώς ο νεολογισμός γκίνγκα αποτελεί παραμόρφωση της λέξης κνίγκα, η οποία σημαίνει βιβλίο).
Η συσπείρωση της ρωσικής πρωτοπορίας προσπερνά το στάδιο του «νεοπριμιτιβισμού» και περνά την όχθη πέρα από τη λογική (Ζαούμ). Ωστόσο, η δημιουργία του εξωφύλλου του «Ζαουμνάγια Γκνίγκα» αποτελεί ίσως έναν προάγγελο της επερχόμενης τέχνης του Ντανταϊσμού. Ειδικότερα, το εξώφυλλο κοσμεί ένα κολάζ, το οποίο αποτελείται από ένα κομμένο χαρτί σε σχήμα καρδιάς και ένα κουμπί. Εκτός από το όνομα της Ροζάνοβα και το συζύγου της, το εξώφυλλο κοσμείται και από το όνομα του μαθητευόμενου ζαούμ ποιητή με το ψευδώνυμο Αλιάγκροφ.
Η έννοια της καθαρής τέχνης
Ύστερα από μια μακρά ενασχόληση του ίδιου του Μαλέβιτς με τις πολύπλοκες πτυχές του ονειρικού Συμβολισμού και τους στροβιλισμούς του Ιμπρεσιονισμού, αποφασίζει να δημιουργήσει ένα είδος ζαούμ ζωγραφικής. Η πρώτη απόπειρα απόδοσης μιας ζαούμ καλλιτεχνικής έκφρασης, αποδίδει το έργο «Αγελάδα και βιολί». Τα γεωμετρικά χρωματικά επίπεδα δημιουργούν μια αλληλουχία, καθώς το ρεαλιστικό προφίλ της αγελάδας δεσπόζει πάνω στην εικόνα ενός βιολιού μεγαλύτερης κλίμακας. Σαφώς θα μπορούσε να παραλληλιστεί με μια τεχνοτροπία κολάζ του συνθετικού κυβισμού, όμως δεν ήταν επαρκής αυτός ο άξονας του «υπερορθολογισμού». Σημαντική επιδίωξη του ίδιου Μαλέβιτς δεν ήταν άλλη απ’ το να απελευθερώσει τα δεσμά της ερμηνείας και της εικαστικής μίμησης. Μια απόπειρα εικονογραφικής γλώσσας αποτελεί το έργο «Πολεμιστής της πρώτης μεραρχίας». Η ονοματολογική επιγραφή θα μπορούσε να θεωρηθεί ως readymade, εφόσον τα αντικείμενα υπαγορεύονται λέξη προς λέξη. Η σύσταση αποτελεί την ανάμιξη ολόκληρων αντικειμένων όπως ένα θερμόμετρο ή ένα γραμματόσημο.
«Έκθεση 0.10»
Η «τελευταία φουτουριστική έκθεση έργων ζωγραφικής» εξέθεσε το πρώτο γωνιακό αντι-ανάγλυφο, το οποίο έμελλε να καθορίσει τον «βαθμό μηδέν» της τέχνης. Η έκθεση «0.10» τον Δεκέμβριο του 1915 στο Πέτρογκραντ αποτελεί τη γενέθλια στιγμή του Σουπρεματισμού. Δέκα καλλιτέχνες, μεταξύ των οποίων ήταν ο Μαλέβιτς και ο Βλαντιμίρ Τάτλιν, προσπαθούσαν να καθορίσουν τον ανεπίδεκτο χαρακτήρα της ζωγραφικής και της γλυπτικής. Συνεπώς επήλθε η θεμελίωση μιας επίπεδης και οριοθετημένης θεώρησης της ζωγραφικής. Τόσο ποιότητα των υφών και των επιφανειών όσο και η προτίμηση του Μαλέβιτς στην «καθαρότητα» του τετράγωνου οδηγούν τη ζωγραφική στο απόλυτο ελάχιστο. Επομένως η μορφή του τετράγωνου ταυτίστηκε απόλυτα με τη λατινική της έννοια του πλαισίου. Καθοριστικής σημασίας, ανάμεσα στην ταύτιση του πίνακα και του πλαισίου, ήταν το «Μαύρο τετράγωνο» του Μαλέβιτς. Ο πίνακας είχε στηθεί ως αερικό πάνω από τους υπόλοιπους πίνακες, ενώ παρωδεί την τοποθέτηση εικόνων στα παραδοσιακά ρωσικά σπίτια.
Ωστόσο, οι «Μαύροι σταυροί» του καλλιτέχνη και τα Τέσσερα τετράγωνα πρόκειται για μη συνθέσεις οι οποίες στόχευαν στις ευρετηριακές διαμορφώσεις. Αυτές οι «μη συνθέσεις» αποκτούν το προνόμιο της εσωτερικής ζωής και αυτονομίας για τα σημάδια τα οποία θα φιλοτεχνηθούν πάνω στην επιφάνεια. Σημασία αποκτά περισσότερο η διαίσθηση και λιγότερη η οφθαλμική τέρψη.
Η ιδιότητα της αυτονομίας με το χρώμα
Ο αναλυτικός τρόπος σκέψης του αναλυτικού κυβισμού λειτούργησε καταλυτικά στη θεώρηση της αυτονομίας του χρώματος για τον Μαλέβιτς. Επομένως διαπίστωσε ότι το χρώμα δεν θα μπορούσε ποτέ να «απομονωθεί» και να κυριαρχήσει τον καμβά, εάν δεν απελευθερωνόταν από τον καθορισμό του θέματος. Δίπλα στο «Μαύρο Τετράγωνο» κυριαρχεί η επιβλητική μη σύνθεση «Κόκκινο Τετράγωνο». Ο πίνακας αποδίδει μια ειρωνική Ζαούμ δημιουργία με τίτλο Αγρότισσα: Σουπρεματισμός. Ωστόσο, ορθογώνια ποικίλων διαστάσεων και χρωμάτων κοσμούσαν τους υπόλοιπους πίνακες. Το λευκό φόντο του πίνακα με τις καλλιτεχνικές χρωματικές πανδαισίες αποτελεί έμπνευση του «εναέριου Σουπρεματισμού». Τα χρωματικά αιωρούμενα ορθογώνια συνυπάρχουν «το ένα δίπλα στο άλλο» καθιστώντας την μοναδικότητα τους σε μια μορφή συνέχειας. Αναντίρρητα η επιλογή των χρωμάτων δεν είναι τυχαία. Μέσω του κατακερματισμού και το αίσθημα ανεξαρτησίας του συνόλου, εμποδίζεται κάθε αντιληπτική οργάνωση των σχημάτων και εναρμονισμού.
Πηγές:
Συλλογικό Έργο (2007). Η τέχνη από το 1900: Μοντερνισμός, Αντιμοντερνισμός, μεταμοντερνισμός. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Επίκεντρο
