Κλεισθένης: ο θεμελιωτής της Δημοκρατίας
Ο Κλεισθένης ήταν γιός του Αλκμεωνίδου και έζησε τον 6ο αι. π.Χ. Όσο υπήρχε στην Αθήνα το τυραννικό πολίτευµα ζούσε εξόριστος. Εξορίστηκε τρεις φορές για τις πολιτικές του πεποιθήσεις και μετά το τέλος της τυραννίδας των Πεισιστρατιδών επέστρεψε στην Αθήνα, όταν λίγο πριν το θάνατό του ο Πεισίστρατος, επέτρεψε να επιστρέψουν στην Αθήνα οι εξόριστοι πολιτικοί του αντίπαλοι. Τελικά, κατάφερε το 508 π.Χ. να επικρατήσει επί του μεγάλου του πολιτικού αντιπάλου, του Ισαγόρα, και με σύμμαχο τη λαϊκή βούληση προχώρησε δυναμικά στην υλοποίηση των ρηξικέλευθων πολιτικών του μεταρρυθμίσεων.
Στο πολιτειακό σύστημα του Κλεισθένη πρυτάνευαν οι αρχές του σεβασμού των προσωπικών ελευθεριών και της «ισηγορίας» και της «ισονομίας» μεταξύ των Αθηναίων πολιτών που έθεσαν τα θεμέλια της Αθηναϊκής Δημοκρατίας.
Οι 10 φυλές της αρχαίας Αθήνας
Το πρώτο πράγμα που έκανε ο Κλεισθένης ήταν να διαιρέσει την Αττική σε τρία μέρη:
- στη Μεσογαία (ενδοχώρα όπου επικρατούσαν οι αγρότες)
- στα Παράλια (παραλιακές περιοχές όπου επικρατούσαν οι έμποροι) και
- στο Άστυ (ο αστικός κλοιός γύρω από την Αθήνα και τον Πειραιά όπου επικράτησαν οι ευγενείς).
Επίσης, χώρισε την περιοχή της Αττικής σε δέκα (10) δήμους, αλλάζοντας έτσι τις καθιερωμένες δομές εξουσίας. Οι τέσσερις (4), λοιπόν, παλαιές ιωνικές φυλές (Αἰγικορεῖς, Όπλίτες, Γελέοντες, Αργαδείς) αντικαταστάθηκαν με δέκα (10) τεχνητές φυλές, δηλαδή περιφέρειες, εντός της Αττικής, οι οποίες διαιρούσαν χωροταξικά τον ευρύτερο πληθυσμό. Αυτές ήταν:
1) Ἐρεχθηΐς, (ονομάστηκε από τον Ερεχθέα, βασιλιά της Αθήνας που είχε θυσιάσει μία από τις κόρες του για να σώσει την πόλη. Είχε νικήσει σε μάχη τον βασιλιά των Θρακών Εύμολπο και αργότερα σκοτώθηκε από τον Ποσειδώνα, ο οποίος οργίσθηκε για τον θάνατο του παιδιού του και τον χτύπησε με την τρίαινά του. Στη συνέχεια λατρεύτηκε στην Ακρόπολη, όπου χτίστηκε το περίφημο Ερέχθειο προς τιμήν του. Η φυλή είχε 14 δήμους).
2) Αἰγηΐς, (ονομάστηκε από τον Αιγέα, από τον πρώτο βασιλιά της Αθήνας και πατέρα του Θησέα. Η φυλή είχε 21 δήμους).
3) Πανδιονίς, (ονομάστηκε από τον θρυλικό βασιλιά Πανδίονα, είχε δύο κόρες, την Πρόκνη και Φιλομήλα. Είχε 11 δήμους).
4) Λεοντίς, (ονομάστηκε από τον Λέοντα, γιο του Ορφέα που είχε τρεις κόρες που τις θυσίασε για να σωθεί η πόλη σύμφωνα με χρησμό του Απόλλωνα. Ήταν μια φυλή με 20 δήμους).
5) Ἀκαμαντίς, (ονομάστηκε από τον Ακάμα, γιο του βασιλιά της Αθήνας Θησέα. Ο Περικλής ήταν μέλος της φυλής που είχε 13 δήμους).
6) Οἰνηΐς, (ονομάστηκε από τον μυθικό Οινέα, βασιλιά της Καλυδώνας που εισήγαγε την οινοποίηση στην Αιτωλία, και πιθανώς και από τον γιο του Διόνυσου. Αποτελούνταν από 14 δήμους).
7) Κεκροπίς, (ονομάστηκε από τον Κέκροπα, βασιλιά της Αθήνας. Είχε 11 δήμους).
8) Ἱπποθοντίς, (ονομάστηκε από τον Ιπποθόωντα, νόθο γιο του θεού Ποσειδώνα και της Αλόπης. Είχε 17 δήμους).
9) Αἰαντίς, (ονομάστηκε από τον Αίαντα τον Τελαμώνιο. Είχε 6 δήμους).
10) Ἀντιοχίς, (ονομάστηκε από τον Αντίοχο, γιο του Ηρακλή. Είχε 13 δήμους).
Κάθε μία από τις 10 φυλές πήρε το όνομά της από τοπικούς ήρωες και εξέχουσες προσωπικότητες, η επιλογή και επικύρωση των οποίων έγινε από το μαντείο των Δελφών και αποκαλούνταν «επώνυμοι». Κάθε ήρωας αντιπροσωπευόταν από ένα χάλκινο άγαλμα στο Μνημείο των Επωνύμων Ηρώων στην Αθηναϊκή Αγορά απέναντι από το Μητρώο. Το μνημείο έπαιξε σημαντικό ρόλο στην πολιτική ζωή της Αθήνας, λειτουργώντας ως πίνακας ανακοινώσεων και τόπος συγκέντρωσης για τη συζήτηση θεμάτων που αφορούσαν τον δήμο.
Τα αγάλματα παρίσταναν τους 10 μυθικούς ήρωες από τους οποίους πήρε το όνομά της κάθε μια από τις 10 φυλές των Αθηναίων
Τριττύες
Επιπλέον, κάθε μία φυλή χωρίστηκε σε 3 υποκατηγορίες ή τριττύες, δηλαδή διοικητικές υποδιαιρέσεις. Ο Κλεισθένης, αν και αύξησε τον αριθμό των φυλών από 4 σε 10, διατήρησε τον αριθμό των τριττύων ανά φυλή, δηλαδή 3 ανά φυλή. Η κάθε τριττύς αντιστοιχούσε σε μια από τις 3 περιοχές που είχε χωριστεί η Αττική:
Ο ρόλος των τριττύων ήταν διττός: στρατιωτικός και πολιτικός. Αρχικά, στο στρατιωτικό σκέλος, στόχευε στη στρατολόγηση ανδρών κατά τη διάρκεια πολέμων με τέτοιο τρόπο, ώστε η κάθε περιοχή να μην εξαντλεί το ανθρώπινο δυναμικό της. Θα διατηρούσε, έτσι, έναν συγκεκριμένο αριθμό ανδρών πίσω στην Αττική, προορισμένο για ζωτικής σημασίας ασχολίες, όπως η γεωργία και η κτηνοτροφία. Στο πολιτικό κομμάτι, η τριττύς λειτουργούσε ως παράγοντας σταθεροποίησης. Με την συμπερίληψη ομάδων ανθρώπων διαφορετικών περιοχών στην ίδια φυλή, εξαλειφόταν ο τοπικισμός και η κατηγοριοποίηση του πληθυσμού με βάση τον τόπο διαβίωσης. Έτσι, ο πληθυσμός ο οποίος ζούσε στα βουνά δεν θα ένιωθε μειονεκτικά ή δεν θα είχε να χωρίσει κάτι με αυτούς που ζούσαν στα παράλια, καθώς θα αποτελούσαν μέρος της ίδιας φυλής, με το συγκεκριμένο σύστημα να εξασφαλίζει ίση εκπροσώπηση για όλους.
Τα θεμέλια της δημοκρατίας
Με το νέο σύστημα του Κλεισθένη καταργήθηκαν οι θεσμοί των «γενών» και των «φυλών» που αποτελούσαν τη βάση της κοινωνικής διαίρεσης. Έτσι, η νέα πολιτειακή δομή βασιζόταν αποκλειστικά στην τοπογραφία και υπονόμευε τη δύναμη της παλιάς αριστοκρατίας. Για πρώτη φορά, λοιπόν, όλοι οι πολίτες είχαν ίσα πολιτικά δικαιώματα. Συνεπώς, έπαψαν να παίζουν πρωτεύοντα ρόλο στην πολιτική ζωή της Αθήνας η συγγένεια, το εισόδημα και η καταγωγή. Τα μέλη της φυλής έπρεπε να έχουν κοινή μόνο την ιδιότητα του πολίτη, η οποία θα αποτελούσε τη βάση της μεταξύ τους αλληλεγγύης και το πλαίσιο ανταγωνισμού και άμιλλας ανάμεσά τους. Ο στόχος, επομένως, ήταν να ενταχθούν οι κάτοικοι της Αττικής σε μια νέα κατηγοριοποίηση και να αποκτήσουν μια νέα ταυτότητα, ένα νέο αίσθημα του «ἡμεῖς» και του «ἀνήκειν». Αυτό θα τους απομάκρυνε από τις παλιές κατηγοριοποιήσεις και διακρίσεις που προκαλούσαν διενέξεις. Με τον τρόπο αυτό ο Κλεισθένης ήθελε να αντικαταστήσει και να εξαλείψει οποιοδήποτε αριστοκρατικό κατάλοιπο από την αθηναϊκή κοινωνία. Με τον τρόπο αυτό όλες οι κοινωνικές τάξεις (αγρότες, έμποροι και ευγενείς) είχαν την ίδια ισχύ. Κάθε χρόνο από κάθε φυλή εκλέγονταν 50 βουλευτές και έτσι τα μέλη της Βουλής από 400 αυξήθηκαν σε 500. Οι 50 βουλευτές της κάθε φυλής «πρυτάνευαν» (κυβερνούσαν) για το ένα δέκατο (1/10) του έτους (το αττικό έτος το αποτελούσαν 12 σεληνιακοί μήνες και 354 ημέρες), δηλαδή για 35 ή 36 ημέρες.
Με το μέτρο αυτό ο Κλεισθένης «έδωσε την πολιτεία στον λαό», όπως έγραψε αργότερα ο Αριστοτέλης. Μετά την καθιέρωση και εφαρμογή των μέτρων του ο Κλεισθένης εξαφανίστηκε από την πολιτική ζωή της Αθήνας. Το τέλος του είναι αμφίβολο καθώς οι πηγές δεν αναφέρουν τίποτα σχετικά. Παρόλα αυτά, το έργο και η προσφορά του στην πόλη της Αθήνας υπήρξε ανεκτίμητο. Οι μεταρρυθμίσεις που εισήγαγε και οι πολιτικές πρωτοπορίες οι οποίες εφαρμόστηκαν προετοίμασαν το έδαφος για την επικράτηση και τελικά τη διαιώνιση του σπουδαιότερου πολιτικού συστήματος που υπήρξε ποτέ, της Δημοκρατίας.
Πηγές:
«The 10 Tribes of Ancient Athens» Ανακτήθηκε από: https://greekreporter.com (τελευταία πρόσβαση στις 16/3/2024)
«Κλεισθένης ο Αθηναίος: ο θεμελιωτής της Δημοκρατίας» Ανακτήθηκε από: https://kleisthenis.org (τελευταία πρόσβαση στις 16/3/2024)
https://el.wikipedia.org (τελευταία πρόσβαση στις 16/3/2024)
«Το μεταρρυθμιστικό έργο του Κλεισθένη: Ο πρόδρομος της δημοκρατίας» Ανακτήθηκε από: https://www.offlinepost.gr (τελευταία πρόσβαση στις 16/3/2024)
https://istoriagymlk.weebly.com (τελευταία πρόσβαση στις 16/3/2024)
