Λογοκρίνοντας τις σχολικές βιβλιοθήκες
Ένας άνεμος λογοκρισίας σαρώνει τις Ηνωμένες Πολιτείες, ένας άνεμος που δυναμώνει χρόνο το χρόνο. Το 2022 2.571 τίτλοι βιβλίων μπήκαν στο στόχαστρο σε μια προσπάθεια να απομακρυνθούν από σχολικές βιβλιοθήκες. Μια κίνηση που αφορά 32 πολιτείες, 5.000 σχολεία και 4 εκατομμύρια μαθητές. Έτσι, το 2022 κινδύνευσαν να απαγορευτούν περισσότερα βιβλία από ότι το 2021, 2020 και 2019 μαζί.
Το 2020 σημαδεύτηκε από την καραντίνα λόγω της επιδημίας COVID-19. Μεταξύ άλλων συνεπειών, ήταν η τηλεκπαίδευση εκατομμυρίων παιδιών κάθε βαθμίδας, παράλληλα μάλιστα με την τηλεργασία των γονιών. Έτσι, για πρώτη φορά ίσως οι γονείς είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν τι πραγματικά διδάσκονται τα παιδιά τους στο σχολείο και τι διαβάζουν. Για πολλούς γονείς αυτό που ανακάλυψαν δεν ήταν ευχάριστο -καθόλου.
Έτσι γεννήθηκε η οργάνωση Moms for Liberty (Μαμάδες για τη Ελευθερία). Η απαγόρευση βιβλίων στις ΗΠΑ δεν ήταν ο αρχικός στόχος αυτής της μαμαδο-ομάδας. Αρχικά αντέδρασαν στο υγειονομικό πρωτόκολλο των σχολείων σχετικά με την COVID-19 (μάσκες, εμβολιασμός). Σειρά είχαν αργότερα βιβλία όπου εκπροσωπούνται ιστορικά περιθωριοποιημένες φωνές, όπως αυτές της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας ή μειονοτικών και εθνοτικών ομάδων.
Ωστόσο, η απαγόρευση βιβλίων στις ΗΠΑ δε βασίζεται μόνο στις επιδιώξεις μερικών μαμάδων. Διάφορες συντηρητικές οργανώσεις -που συνδέονται άλλοτε λιγότερο κι άλλοτε περισσότερο με την λεγόμενη alt-right-όπως οι “Συντηρητικοί για την καλή Κυβέρνηση” (Conservatives for Good Goverment),αποπειρώνται και συχνά καταφέρνουν να απαγορεύσουν συγκεκριμένα βιβλία. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, πως η συγκεκριμένη επιτροπή έχει έδρα τη Φλόριντα, μια πολιτεία με βαρύ παρελθόν απαγορεύσεων στο χώρο της εκπαίδευσης, ιδιαίτερα μάλιστα και μετά την άνοδο στον κυβερνητικό θώκο του Ρον ΝτεΣάντις. Πρόσφατα η Φλόριντα είχε απασχολήσει τα διεθνή μέσα με την απόλυση εκπαιδευτικού, επειδή -στα πλαίσια ενός μαθήματος Ιστορίας της τέχνης- είχε δείξει στα παιδιά το γυμνό άγαλμα του Δαβίδ δια χειρός Μιχαήλ Άγγελου.
Λογοκρισία από τη γέννηση του έθνους
Η απαγόρευση βιβλίων στις ΗΠΑ είναι μια πρακτική μακραίωνη. Μαρτυρείται ήδη από τα πρώτα αποικιακά χρόνια. Έτσι, το πρώτο βιβλίο απαγορεύτηκε το 1637. Επρόκειτο για το βιβλίο “New English Canaan” του Τόμας Μόρτον, ένα τρίτομο έργο, όπου ο Μόρτον περιέγραφε τους ιθαγενείς και τον πλούτο του Νέου Κόσμου, ενώ στηλίτευε τους Πουριτανούς, κατηγορώντας τους πως ¨ενδιαφέρονταν περισσότερο για τη θρησκεία, παρά για την ανθρωπότητα”. Η κριτική του προκάλεσε το μένος της πουριτανικής κοινότητας, κι έτσι το βιβλίο απαγορεύτηκε. Σύμφωνα με την παράδοση είναι το πρώτο απαγορευμένο βιβλίο στην Αμερική.
Αγαπημένα θέματα λογοκριτών
Μπορεί η απαγόρευση βιβλίων στις ΗΠΑ να έχει σταθερή παρουσία, οι λόγοι όμως που οδηγούν ένα βιβλίο μακριά από τα ράφια είναι διαφορετικοί από εποχή σε εποχή.
Έτσι, τα πρώτα αποικιακά χρόνια περιεχόμενο που διαφωνούσε ή αμφισβητούσε τις θρησκευτικές πεποιθήσεις της κυρίαρχης ομάδας απαγορευόταν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το βιβλίο “The Meritorious Price of Our Redemption”, γραμμένο από έναν έμπορο γουναρικών, τον William Pynchon (1650). Στο ολιγοσέλιδο αυτό φυλλάδιο ο Pynchon υποστήριξε πως οι χριστιανοί που τηρούν το νόμο του Θεού στη Γη, θα κερδίσουν την Ουράνια Βασιλεία. Οι Πουριτανοί Καλβινιστές, όμως, διακήρυσσαν ότι η σωτηρία ήταν προνόμιο μιας προκαθορισμένης ομάδας. Οργισμένοι οι Πουριτανοί κήρυξαν τον Pynchon αιρετικό και έκαψαν τα βιβλία του. Πρόκειται για την πρώτη πυρά βιβλίων σε έδαφος αμερικανικό. Σήμερα σώζονται μόλις 4 αντίτυπα από το βιβλίο αυτό.
Το πρώτο βιβλίο που απαγορεύτηκε σε εθνικό επίπεδο είναι “Η καλύβα του μπάρμπα-Θωμά” της Χάριετ Μπήτσερ Στόου. Το βιβλίο εκδόθηκε το 1852 και προκάλεσε αίσθηση με τη ρεαλιστική, ειλικρινή και καθόλου ωραιοποιημένη απεικόνιση του θεσμού της δουλείας. Οι αντιδράσεις ήταν θυελλώδεις. Ιδιαίτερα στον αμερικανικό Νότο, όπου βάση της οικονομίας ήταν οι βαμβακοφυτείες και στηριζόταν σχεδόν αποκλειστικά στην εργασία των μαύρων δούλων. Άνθρωποι που απλά είχαν το βιβλίο στην κατοχή τους φυλακίστηκαν, ενώ ένας βιβλιοπώλης στην Αλαμπάμα αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πόλη του. Το βιβλίο αυτό θεωρείται ένα από τα πιο επιδραστικά στην αμερικανική ιστορία, με μερικούς ιστορικούς να αποφαίνονται ότι η πένα της Στόου ίσως καθόρισε το αποτέλεσμα του εμφυλίου πολέμου.
Η απαγόρευση βιβλίων στις ΗΠΑ, ωστόσο, κρύβει πολλές εκπλήξεις. Έτσι, “Η καλύβα του μπάρμπα-Θωμά” πέρασε νέες περιπέτειες πρόσφατα, όταν θεωρήθηκε πως η απεικόνιση της μαύρης φυλής είναι ρατσιστική και μειωτική. Απαγορεύτηκε εκ νέου. Όχι από τους δουλοκτήτες αυτή τη φορά. Μα από τους απογόνους των σκλάβων.
Αισχρότητα και αντι-πορνογραφικός αγώνας
Λίγα χρόνια μετά τον αμερικανικό εμφύλιο ένας ηθικολόγος πολιτικός, ο Antony Comstock, έπεισε το Κογκρέσο να ψηφίσει έναν νόμο που απαγόρευσε τη διανομή πορνογραφικού υλικού. Ωστόσο, ο όρος “πορνογραφικός” ήταν αρκετά ασαφής και γενικός. Έτσι, από το ραντάρ των λογοκριτών δεν ξέφευγαν ιατρικά εγχειρίδια ανατομίας, φυλλάδια που μιλούσαν για την αναπαραγωγή και την αντισύλληψη, οτιδήποτε γραμμένο από τον Όσκαρ Γουάιλντ, ακόμη και “Οι ιστορίες του Κάντερμπουρι” θεωρήθηκαν τολμηρές και απαγορεύτηκαν!
Η νομοθετική πράξη του Comstock οδήγησε σε απαγόρευση κλασικών βιβλίων στις ΗΠΑ, όπως το “Δεκαήμερο” του Βοκκάκιου. Μα και σύγχρονοι της εποχής συγγραφείς δεν γλίτωσαν, όπως ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ ή ο Γουίλλιαμ Φώκνερ. Δεν έλλειψαν, επίσης, οι συλλήψεις, όπως αυτή της Margaret Sanger, η οποία τότε έγραφε μια στήλη σεξουαλικής αγωγής σε εφημερίδα.
Πρωτοπόρος στην απαγόρευση βιβλίων στις ΗΠΑ υπήρξε η Βοστώνη. Μάλιστα, η πόλη ήταν τόσο διάσημη για τις απαγορεύσεις βιβλίων τη δεκαετία του 1920 που οι συγγραφείς επιδίωκαν να εκδοθούν τα βιβλία τους πρώτα στην πόλη αυτή, προσδοκώντας πως η απαγόρευση εκεί θα έφερνε δημοσιότητα και άρα πωλήσεις στην υπόλοιπη χώρα.
Σταδιακά οι απαγορεύσεις άρχισαν να φθίνουν. Τις δεκαετίες 1960 και 1970 παρατηρήθηκε μια θεαματική πτώση των βιβλίων που θεωρούνταν επικίνδυνα ή μιαρά. Ως την εκλογή του Ρόναλντ Ρήγκαν στο Προεδρικό αξίωμα.
Τα νέα πεδία μαχών: οι σχολικές βιβλιοθήκες
Ο Ρόναλντ Ρήγκαν δε συνέχισε το κυνήγι της αισχρότητας που ξεκίνησε ο Comstock. Ωστόσο, η εκλογή Ρήγκαν σηματοδότησε μια αλματώδη αύξηση στις απαγορεύσεις βιβλίων στις ΗΠΑ. Αυτή τη φορά δεν ήταν τα βιβλιοπωλεία τόσο, μα οι σχολικές βιβλιοθήκες.
Στα τέλη του εικοστού και στις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα οι -ολοένα και πληθυνόμενες- φωνές που ζητούν απαγόρευση βιβλίων βρίσκουν όλο και συχνότερα ευήκοα ώτα. Είναι γονείς, πολιτικοί και ακτιβιστές που θεωρούν το περιεχόμενο κάποιων βιβλίων ακατάλληλο ή και επικίνδυνο για παιδιά συγκεκριμένης ηλικίας και συλλήβδην. Απομακρύνονται έτσι από τις σχολικές βιβλιοθήκες και τα αναλυτικά προγράμματα αριστουργήματα της αμερικανικής και παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Αγαπημένος στόχος των βιβλιομάχων είναι βιβλία με θέμα το φύλο, τη σεξουαλικότητα, τη φυλή. Βιβλία που μιλούν για ιστορικά τραύματα, όπως το Ολοκαύτωμα ή η δουλεία. Έτσι, απομακρύνθηκαν από τα σχολεία το “Maus” του Art Spiegelman που μιλά για το Ολοκαύτωμα και το “Πορφυρό χρώμα”, με ηρωίδα μια νεαρή αφροαμερικανή. Από τη λίστα των απαγορεύσεων δε λείπουν δυστοπικά μυθιστορήματα, όπως το “1984” του G.R. Orwell και “The Handmaid’s Tale” της Margaret Atwood.
Φαίνεται, ωστόσο, πως η σεξουαλικότητα και το φύλο είναι τα δύο θέματα που προσέλκυσαν το μένος των ενορχηστρωτών της απαγόρευσης βιβλίων.
Σύμφωνα με την Αμερικάνικη Ένωση Βιβλιοθηκών το βιβλίο που προκάλεσε τις περισσότερες αντιδράσεις μέσα στο 2022 είναι το “Gender Queer” της Maia Gobabe, βιβλίο με αυτοβιογραφικά στοιχεία για ένα μη-δυαδικό άτομο. Στη δεύτερη θέση της λίστας βρίσκουμε ακόμη ένα βιβλία σχετικό με τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα, το “All boys aren΄t blue” του George M. Johnson. Η πρώτη τριάδα κλείνει με το βιβλίο της βραβευμένης με Νόμπελ Τόνι Μόρισον, “Γαλάζια μάτια”.
Ωστόσο, οι απαγορεύσεις των βιβλίων δεν προέρχονται μόνο από τα δεξιά, συντηρητικά στρώματα. Τα τελευταία χρόνια πληθαίνουν οι φωνές αριστερών ακτιβιστών που ζητούν την απαγόρευση βιβλίων παλαιότερων εποχών, λόγω του τρόπου που παρουσιάζονται ορισμένες φυλετικές ομάδες. Έτσι, δε γλίτωσε ούτε ένα από τα κορυφαία βιβλία όλων των εποχών, το βιβλίο ‘To kill a Mocking Bird” της Harper Lee. Ένα βιβλίο στο παρελθόν κυνηγημένο από ρατσιστές, τώρα βάλλεται από προοδευτικούς ακτιβιστές που θεωρούν ότι παρουσιάζει μια εικόνα της μαύρης φυλής υποτιμητική, ενώ αντίθετα ο λευκός προβάλλεται ως “σωτήρας”.
Απαγόρευση βιβλίων στις ΗΠΑ: τα αναχώματα
1982. Στην Έκθεση Βιβλίου της Καλιφόρνια οι εκθέτες τοποθετούν στην είσοδο τεράστια, μεταλλικά κλουβιά. Κλειδωμένα μέσα βρίσκονται 500 απαγορευμένα βιβλία, με την ένδειξη
Κάποιοι άνθρωποι θεωρούν αυτά τα βιβλία επικίνδυνα.
Η εγκατάσταση έκανε αίσθηση στους επισκέπτες και γέννησε την ιδέα της “Εβδομάδας Απαγορευμένων Βιβλίων”. Μια βδομάδα αφιερωμένη στα απαγορευμένα βιβλία με εκδηλώσεις, διαγωνισμούς συγγραφής και φυσικά ανάγνωσης απαγορευμένων βιβλίων. Το 2023 η Εβδομάδα Απαγορευμένων Βιβλίων (Banned Books Week) θα είναι η πρώτη εβδομάδα του Οκτωβρίου (1-7/10/2023).
Ακόμη ένα ελπιδοφόρο μήνυμα έρχεται από το Ιλινόις. Ο κυβερνήτης της πολιτείας Ρόμπερτ Πρίτσκερ, υπέγραψε σε μια βιβλιοθήκη του Σικάγο έναν ιστορικό νόμο. Από την 1η Ιανουαρίου 2024 τίθεται σε ισχύ ο νόμος που δεν επιτρέπει στις δημόσιες βιβλιοθήκες να απομακρύνουν από τα ράφια τους βιβλία , επειδή αποδοκιμάζουν το περιεχόμενό τους.
90 χρόνια μετά το “Ολοκαύτωμα των βιβλίων” από τους Ναζί κι ακόμη φαίνεται πως τα βιβλία τα διαφορετικά, που μιλούν την αλήθεια των συγγραφέων τους δεν είναι ασφαλή. Κάνοντας το λόγια του ποιητή ακόμη επίκαιρα.
Το κάψιμο των βιβλίων
(…) Αφού διαταγή έβγαλε το καθεστώς να καούνε
Σε δημόσιες πλατείες τα βιβλία που
Περικλείουν ιδέες ανατρεπτικές,
Κι από παντού κεντρίζανε τα βόδια
Να σέρνουν κάρα ολόκληρα
Με βιβλία για την πυρά, ένας εξορισμένος
Ποιητής, ένας από τους καλύτερους,
Διαβάζοντας τον κατάλογο των βιβλίων,
Με φρίκη διέκρινε πως τα δικά του
Τα είχαν ξεχάσει. Χίμηξε στο γραφείο του
Με τις φτερούγες της οργής, κι έγραψε στους τυράννους ένα γράμμα :
«Κάψτε με!» έγραφε με πένα ακράτητη, «κάψτε με!
Μ’ αφήσατε έξω! Δεν μπορείτε να μου το κάνετε αυτό εμένα!
Την αλήθεια δεν έγραφα πάντα στα βιβλία μου; Και τώρα
Μου φερνόσαστε σα να ’μαι ψεύτης. Σας διατάζω τώρα :
Κάψτε με!»Μπ. Μπρέχτ
Πηγές:
Alter, A. & Harris, E. (2022). Book Ban Efforts Spread Across the U.S. The New York Times. Ανακτήθηκε από: www.nytimes.com (τελευταία πρόσβαση: 03/07/2023)
Blakemore, E. (2023). The history of book bans- and their changing targets- in the U.S. National Geographic. Ανακτήθηκε από: www.nationalgeographic.com (τελευταία πρόσβαση: 04/07/2023)
Brandy, A. (2016). The History (and Present) of Banning Books in America. Literary Hub. Ανακτήθηκε από: www.lihub.com (τελευταία πρόσβαση: 03/07/2023)
Bush, A. (2020). The little-known history of banned books in the United States. Reading Parthners. Ανακτήθηκε από: www.readingparthners.org (τελευταία πρόσβαση: 04/03/2023)
Curcic, D. (2023). Banned Books Statistics. wordsrated. Ανακτήθηκε από: www.wordsrated.com (τελευταία πρόσβαση: 03/07/2023)
Degman, A. (2023). Illinois becomes the first state in the U.S. to ban book bans. npr. Ανακτήθηκε από: www.npr.org (τελευταία πρόσβαση: 04/07/2023)
Mathis, J. (2022). A history of book banning in America. The Week. Ανακτήθηκε από: www.theweek.com (τελευταία πρόσβαση: 04/07/2023)
Καβατζικλής, Δ. (2021). Το πρώτο απαγορευμένο βιβλίο της Αμερικής. Lifo. Ανακτήθηκε από: www.lifo.gr (τελευταία πρόσβαση: 04/07/2023).
Κοσιάρης, Α. (2022). ΗΠΑ: Οργανωμένη “επιδημία” απαγόρευσης βιβλίων στις σχολικές αίθουσες. Infowar. Ανακτήθηκε από: www.info-war.gr (τελευταία πρόσβαση: 04/07/2023)
Πρίφτη, Κ. (2022). Απαγορεύσεις βιβλίων ξανά στην Αμερική. Η “μαύρη λίστα” και οι σύγχρονοι λογοκριτές. Huffingtonpost. Ανακτήθηκε από: www.huffingtonpost.gr (τελευταία πρόσβαση: 03/07/2023)
ΗΠΑ: Εντατικές προσπάθειες απαγόρευσης βιβλίων. Antivirus. Ανακτήθηκε από: www.avmag.gr (τελευταία πρόσβαση: 04/07/2023)
ΗΠΑ: Περισσότερα από 1.500 βιβλία απαγορεύτηκαν σε λιγότερους από 9 μήνες. Newpost. Ανακτήθηκε από: www.newpost.gr (τελευταία πρόσβαση: 04/07/2023)
