Η κλωνοποίηση δεν είναι απλά ένα εξελιγμένο επιστημονικό ζήτημα αλλά έχει λάβει βιοηθικές, νομικές και θεολογικές διαστάσεις. Οπότε για να ξεκλειδώσουμε τον όρο ευκολότερα θα πρέπει να γίνει μία σφαιρική προσέγγιση του όρου από όλες τις πιθανές προσεγγίσεις. Ωστόσο σε πρώτο στάδιο θα μείνουμε στην ηθική διάσταση της κλωνοποίησης με τα πλεονεκτήμα και τα μειονεκτήματα που παρουσιάστηκαν από τις αντίστοιχες πλευρές.
Ήδη τη δεκαετία του 1960 που αναφέρθηκε για πρώτη φορά η δυνατότητα κλωνοποίησης τέθηκαν και τα πρώτα βιοηθικά, θεολογικά, ιατρικά και νομικά ερωτήματα. Φυσικά υπήρχαν και αντιρρησίες, οι οποίοι δεν πίστευαν ότι η κλωνοποίηση θα ήταν ποτέ εφικτή αφού η αναπαραγωγή μεταξύ δύο ζωντανών οργανισμών συντελείται έπειτα από την σεξουαλική συνεύρεση. Ωστόσο όλοι διαψεύστηκαν με την ανακοίνωση της πρώτης επιτυχημένης κλωνοποίησης σε θηλαστικό, του γνωστού πρόβατου με το όνομα Dolly. Μ’ αυτόν το τρόπο τέθηκαν και τα θεμέλια για την κλωνοποίηση του ανθρώπινου είδους. Θεμιτό θα ήταν να ορίσουμε ως τι ορίζεται από την επιστημονική κοινότητα κλωνοποίηση ώστε να μην υπάρχουν παρερμηνείες και αργότερα να αναφερθούμε στα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της κλωνοποίησης. Έτσι ως κλωνοποίηση ορίζεται η τεχνική «αναπαραγωγής πανομοιότυπων γονοτυπικών αντιγράφων ενός ενήλικου οργανισμού» η οποία έχει ως στόχο να δημιουργήσει εξωτερικά και γενετικά πανομοιότυπους ανθρώπους. Συγκεκριμένα υπάρχουν δύο είδη κλωνοποίησης, από την μία αυτή της «αναπαραγωγικής κλωνοποίησης» δηλαδή της δημιουργίας ανθρώπων για την αντιμετώπιση της υπογονιμότητας και της ικανοποίησης των άτεκνων ζευγαριών και από την άλλη της «θεραπευτικής κλωνοποίησης» δηλαδή για θεραπευτικούς κυρίως λόγους, δημιουργώντας ιστούς και αντιμετωπίζοντας τα κλωνοποιημένα άτομα ως αποθήκη οργάνων. Σημειωτέον μάλιστα είναι ότι η θεραπευτική κλωνοποίηση έχει περισσότερους αποδέκτες, ενώ η η αναπαραγωγική κλωνοποίηση απαγορεύεται από το Διεθνές Δίκαιο καθώς θα ελλοχεύουν αρκετοί κίνδυνοι για τις αθώες ζωές των παιδιών. Μ’ αυτόν τον τρόπο έχουν ληφθεί από το 2002 οι κατάλληλες νομικές ρυθμίσεις από την «Αμερικανική Εθνική Ακαδημία Επιστημών» ώστε να περιορίσουν την αναπαραγωγική κλωνοποίηση. Κι άλλοι διεθνείς οργανισμοί έχουν επικυρώσει την ίδια απόφαση, όπως το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 1997, η διακήρυξη της UNESCO, απόφαση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και άλλων Ευρωπαϊκών οργάνων που αφορούσαν κυρίως την προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Από τότε λοιπόν που το ζήτημα της κλωνοποίησης έλαβε μεγάλη διάσταση εξαιτίας των Μ.Μ.Ε, είχε σαν αποτέλεσμα να προβληθούν οι απόψεις έγκριτων επιστημόνων οι οποίοι είτε κατέκριναν, είτε ενέκριναν τη μέθοδο της κλωνοποίησης. Σαφώς τα μειονεκτήματα υπερισχύουν έναντι των πλεονεκτημάτων από ηθικής, θεολογικής, νομικής, ιατρικής και οποιαδήποτε άλλης άποψης. Από ηθικής άποψης όπως και να το δούμε η μέθοδος της κλωνοποίησης «προσβάλλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, υπό την έννοια ότι καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τη διαμόρφωση της προσωπικότητας ενός ατόμου» και μ’ αυτόν τον τρόπο αναιρείται το στοιχείο της τυχαιότητας και της μοναδικότητας στη δημιουργία του ανθρώπου, στοιχεία τα οποία ετεροκαθορίζουν τη διαμόρφωση της προσωπικότητας ενός ατόμου και προσδίδουν το δικαίωμα της έκπληξης στους γονείς από τα κληρονομικά γενετικά χαρακτηριστικά. Έτσι, μέσω της κλωνοποίησης το άτομο μετατρέπεται σε «κατά παραγγελία είδος» και τα γενετικά χαρακτηριστικά του-γενετικά μειονεκτήματα κατά βάση-κάθε ατόμου θα παρακάμπτονται με αποτέλεσμα να μιλάμε αργότερα για την ανάδυση μίας νέας «Άριας Φυλής.»
Βασικός ηθικός προβληματισμός της κλωνοποίησης είναι σε μεγάλο βαθμό η προσβολή που προκαλεί προς την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και κατά πόσο αναγκαία είναι η μέθοδος της κλωνοποίησης για την αναπαραγωγή του ανθρώπινου είδους. Σε μία κοινωνία που ο καθένας αποτελεί μία ξεχωριστή οντότητα ή πιο ορθά όπως έλεγε ο Φρόϋντ «Κάθε άνθρωπος αποτελεί μια μοναδική νιφάδα χιονιού» οπότε η κλωνοποίηση θα διέλυε τις διαπροσωπικές σχέσεις στην κοινωνία καθώς θα αλλοιωνόταν ο θεσμός της οικογένειας μέσω της ανεπάρκειας των συναισθημάτων και το άτομο θα έχανε την ουσία του. Επίσης, μέσω της αυτοβούλησης για την αναπαραγωγή κάποιες συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες (π.χ. ομοφυλόφιλοι, άτεκνα ζευγάρια, άγαμες μητέρες) θα υιοθετούσαν αυτήν την μέθοδο σε απελπιστική κατάσταση, χωρίς όμως να υπολογίζουν το ψυχολογικό και κοινωνικό κόστος. Εξάλλου έχει διαπιστωθεί από πειράματα ότι οι κλώνοι έχουν πιο ευάλωτο ανοσοποιητικό σύστημα καθώς διαθέτουν το ίδιο ανοσοποιητικό σύστημα με τους γενετικά δίδυμους αδελφούς τους, κάτι που τους καθιστά εκτεθειμένους σε μικρόβια και επιδημίες. Μ’ αυτόν τον τρόπο ελλοχεύει και ο κίνδυνος για τη διάδοση μεταλλαγμένων ιών και μικροβίων που θα εμφανιστούν από την αναπαραγωγική κλωνοποίηση μέσω αποτυχημένων γενετικών πειραμάτων, γεγονός παράλληλα που θα οδηγήσει στο ενδεχόμενο μαζικής παραγωγής κλώνων που θα έχει άμεσες επιπτώσεις στο μέλλον της ανθρωπότητας και τον έλεγχο της συνείδησης των κλώνων. Έτσι παρατηρούμε την ασυγκράτητη ανθρώπινη φιλοδοξία να ξεπεράσει με την επιστήμη τους νόμους της φύσης, κάτι που αποτελεί ασέβεια προς την ανθρώπινη φύση, την ηθική, ακόμη και τη θεολογία. Τέλος, ως βασικά μειονεκτήματα της αναπαραγωγικής κλωνοποίησης πρέπει να λάβουμε υπόψιν την αδυναμία κλωνοποίησης της ανθρώπινης ψυχής οπότε συμπεραίνουμε ότι είναι αδύνατη και η ολοκληρωτική παραγωγή των ανθρώπων καθώς θα υστερούν σε βασικά συστατικά όπως η μητρική στοργή, συναισθήματα και αναμνήσεις, προκαλώντας τους ψυχολογικά προβλήματα. Επιπλέον, από έρευνες σε κλωνοποιημένα πειραματόζωα παρατηρήθηκε ότι το ανοσοποιητικό σύστημα και τα ζωτικά όργανα των κλώνων είναι ανίσχυρα παρουσιάζοντας μάλιστα ανωμαλίες, πράγμα για το οποίο ευθύνεται στην εσφαλμένη αναπαραγωγική διαδικασία. Σύμφωνα με τους επιστήμονες ένας κλώνος έχει 10 φορές πιο πολλές πιθανότητες να αναπτύξει σωματικές ανωμαλίες σε σύγκριση με τα φυσιολογικά γεννημένα άτομα. Απ’ αυτό και μόνο αποδεικνύεται ότι οι κλώνοι έχουν αντιδεοντολογικό χαρακτήρα καθώς αποτελούν ξένο κομμάτι της φύσης, η οποία δεν είχε προγραμματίσει την ύπαρξη τους και προφανώς γι αυτό δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στις φυσικές συνθήκες.
Όπως και να έχει αυτό που πρέπει να φοβόμαστε περισσότερο πιστεύω είναι η πιθανή εμπορευματοποίηση των κλωνοποιημένων ανθρώπων. Στα πλαίσια πάντοτε του καπιταλισμού η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο είναι δεδομένη, οπότε κι αυτό δεν είναι απίθανο να συμβαίνει για τη συσσώρευση περισσότερων κερδών. Τέτοιες πρακτικές είναι η πώληση κυττάρων για κλωνοποίηση και η αύξηση της ζήτησης ωαρίων τα οποία σαφώς προσβάλλουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Έτσι θα πρέπει να ληφθούν σε κάθε περίπτωση ρήτρες ασφαλείας που να ορίζει ένα νομικό μέτρο παρέμβασης της κλωνοποίησης προκειμένου να μη θίγεται η ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Από την άλλη οι υπέρμαχοι της κλωνοποίησης εμφανίζονται ως επί τον πλείστον άτεκνα ζευγάρια τα οποία υιοθετούν την αναπαραγωγική κλωνοποίηση ως αποτελεσματική εναλλακτική μέθοδο για τη σύλληψη τέκνου. Βασικό τους επιχείρημα είναι ότι με την αναπαραγωγική κλωνοποίηση τα άτεκνα ζευγάρια αποφεύγουν να χρησιμοποιήσουν γενετικό υλικό από άγνωστο δότη ενώ ταυτόχρονα καλύπτουν τις «γονικές» τους ματαιοδοξίες. Επιπρόσθετα, παρουσιάζουν την αναπαραγωγική κλωνοποίηση ως δικαίωμα της αναπαραγωγικής τους ελευθερίας και όποιος τους εμποδίζει ουσιαστικά τους καταπατά τα θεμελιώδη ατομικά δικαιώματα. Όσον αφορά τη θεραπευτική κλωνοποίηση οι υπέρμαχοι της ισχυρίζονται ότι με την απαγόρευση της θεραπευτικής κλωνοποίησης ουσιαστικά μπαίνει φραγμός στην επιστήμη για να θεραπεύσει τις ανίατες ασθένειες ώστε ο άνθρωπος να επεκτείνει τη διάρκεια της ζωής. Έτσι περιορίζονται οι ασθένειες και τα άτομα μπορούν να βρίσκουν ευκολότερα κλωνοποιημένα μοσχεύματα για να αποφεύγουν την ταλαιπωρία. Τέλος, ένα αντεπιχείρημα που παρουσιάζουν είναι ότι η κλωνοποίηση δε θα αναιρέσει την μοναδικότητα του κλώνου καθώς η προσωπικότητα του κάθε ανθρώπου, έτσι και του κλώνου καθορίζεται από τα εξωτερικά ερεθίσματα που δέχεται και όχι αποκλειστικά από το γενετικό υλικό(D.N.A.). Μ’ αυτήν την συλλογιστική πορεία καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι δε θίγεται με την κλωνοποίηση η ανθρώπινη αξιοπρέπεια καθώς αν συνέβαινε κάτι τέτοιο θα ίσχυε και στους «μονογενετικούς διδύμους, εφόσον έχουν το ίδιο γονότυπο.» Ωστόσο η σύγκριση μεταξύ διδύμων και κλώνων είναι ανέφικτη καθώς είναι διαφορετικός ο τρόπος παραγωγής των διδύμων και αντίστοιχα των κλώνων.
Κλείνοντας καλό είναι να θέσουμε κάποιους ηθικούς προβληματισμούς για να αντιληφθούμε τη σοβαρότητα του συγκεκριμένου ζητήματος και κατά πόσο είναι εφικτό να εφαρμοστεί στην κοινωνία μας υπακούοντας στους νόμους της βιοηθικής. Βασική ερώτηση που μπορούμε να θέσουμε είναι κατά πόσο εύλογο και ηθικό είναι να ξεκινήσουμε από ένα κύτταρο για να φτάσουμε στο σχηματισμό ενός ζωντανού οργανισμού, χωρίς καν σεξουαλική επαφή; Οι ανθρώπινες σχέσεις έτσι καθίστανται απροσωποποιημένες, καθώς η έννοια του ανθρώπου υποβαθμίζεται και τίθεται σε αμφισβήτηση τα ατομικά δικαιώματα, με την κλωνοποίηση να αντικαθιστά την ανθρώπινη παραγωγή με την έννοια της ανθρώπινης κατασκευής. Πρέπει να εξηγήσουμε επίσης κατά πόσο είναι ηθικό να δημιουργείται ένα άτομο που θα εξυπηρετεί κάποιους ανώτερους σκοπούς στους οποίους δε θα μπορεί να έχει λόγο, έχοντας έτσι το ρόλο του μέσου. Παρόμοια διλήμματα ηθικού περιεχομένου είναι κατά πόσο θα ήταν επιτρεπτό να κλωνοποιούνται τα άτομα επιλεκτικά με βάση τα εξωτερικά τους χαρακτηριστικά με στόχο τη δημιουργία μίας Άριας φυλής στα βήματα του ευγονισμού. Τέλος, πρέπει να βάλουμε το πιο θεμελιώδες ερώτημα, δηλαδή μέχρι το που μπορεί να φτάσει η τεχνολογική πρόοδος; Θα είμαστε αρκετά ηθικοί για να μπορέσουμε να την ελέγξουμε; Το μόνο σίγουρο είναι ότι προκειμένου να αποφευχθούν τα χειρότερα θα χρειαστεί απαραίτητα μία εξειδικευμένη εκπαίδευση και ενημέρωση στους πολίτες-παιδιά για την ολιστική και ηθική διάσταση του θέματος ώστε να γνωρίζουν τα υπέρ και τα κατά.
ΠΗΓΕΣ:
Αλαχιώτης, Σ. Ν. (2004). Βιοηθική. Αναφορά στους γενετικούς και τεχνολογικούς νεωτερισμούς. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα.
Κατσιμίγκας Γ. και Καμπά Ε. (2010)Ηθική-Θεολογική και Νομική προσέγγιση της κλωνοποίησης. Νοσηλευτική. 49(4):338-346. Ανακτήθηκε από: http://www.hjn.gr/%CE%B7%CE%B8%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B8%CE%B5%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%83%CE%AD%CE%B3%CE%B3%CE%B9/
Κριάρη-Κατράνη Ι.(1994) Βιοϊατρικές εξελίξεις και συνταγματικό δίκαιο
– Συνταγματικά θέματα σχετικά με τις μεθόδους υποβοηθούμενης
αναπαραγωγής και τις εφαρμογές της Γενετικής. Εκδόσεις
Σάκκουλα, Αθήνα- Θεσσαλονίκη.
Κόϊος Ν.(2003) Η ηθική θεώρηση των τεχνικών παρεμβάσεων στο
ανθρώπινο γονιδίωμα. Εκδόσεις Σταμούλη, Αθήνα.
Βασιλόγγιανης, Φ. (2003). Ο κλώνος του ανθρώπου. Αθήνα: Σάκουλλας.
