Κι όμως. Ο ιστορικός μας Ιησούς, εκείνος που εκτελέστηκε από το Ρωμαϊκό κράτος τον πρώτο αιώνα, ήταν στην πραγματικότητα σκουρόχρωμος Εβραίος της Μέσης Ανατολής.
Μεγαλωμένη σε ένα παραδοσιακό χριστιανικό σπίτι, όπου παππούδες, γιαγιάδες, γονείς και συγγενείς φρόντιζαν να κοσμούν τους τοίχους με εικόνες του Ιουδαίου Ιεροκήρυκα, συνήθισα να ανακαλώ την παρουσία του ως μια ευγενική, μειλίχια και μεγαλόπνοη φιγούρα που με κοιτούσε στοργικά, με αγάπη.
Η φιγούρα αυτή ήταν πάντοτε ανοιχτόχρωμη με (μακριά συνήθως) ξανθά μαλλιά, κρυστάλλινα γαλανά μάτια και λευκή επιδερμίδα. Όμως, η φυσική περιγραφή του δεν προσδιορίζεται σε κανένα από τα τέσσερα Ευαγγέλια. Και παρόλη τη σημαντική αυτή έλλειψη από τη Βίβλο, επί αιώνες ολόκληρους η αντίληψη της πλειοψηφίας του παγκόσμιου πληθυσμού, και κυρίως εκείνου της Δύσης, περιστρέφεται ακατάπαυστα γύρω από έναν άνδρα με τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά.
Η επικράτηση και εγκαθίδρυση αυτής της αναπαράστασης είναι αποτέλεσμα χρόνιων και αναπαραγόμενων πεποιθήσεων. Οι σύγχρονες αποδόσεις (είτε σε ταινίες, είτε σε πίνακες ζωγραφικής) είναι βασισμένες σε εκείνες της Βυζαντινής περιόδου του 4ου και 6ου μ. Χ αι. που αποτέλεσαν τα πρώτα εγχειρήματα απεικόνισης του Ιησού Χριστού. Επηρεασμένοι τόσο από τις Βυζαντινές εικόνες όσο και από τη Δυτική τέχνη, οι μεγαλύτεροί μας οραματίζονται τον Μεσσία ως έναν λευκό άνδρα που οτιδήποτε παρά Εβραίο θυμίζει. Οι νεότεροι δε με το άκουσμα του ονόματος του Υιού του Θεού, συνήθως προτρέχουν στις μορφές που του απέδωσαν με τις ερμηνείες τους, ο Robert Powell στην ιστορική τηλεοπτική σειρά «Ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ» (Jesus of Nazareth), και ο Jim Caviezel στην ταινία «Τα Πάθη του Χριστού» (The Passion of the Christ). Ανταποκρίνονται όμως αυτές οι αναπαραστάσεις στην ιστορική πραγματικότητα;
Σύμφωνα με τη Joan E. Taylor, μια Βρετανίδα ιστορικό και καθηγήτρια του King’s College του Λονδίνου, πιθανότατα όχι. Αμφισβητώντας τις κυρίαρχες και συμβατικές αναπαραστάσεις, η ερευνήτρια έπειτα από ενδελεχή εξερεύνηση κατέληξε στο εύλογο συμπέρασμα ότι ο πιο αξιόπιστος τρόπος για να έχουμε μια όσο το δυνατόν πλησιέστερη στην πραγματικότητα εικόνα του Ιησού, είναι αφενός να εξετάσουμε τα αρχαιολογικά ευρήματα των ανθρώπων που ζούσαν στην Ιουδαία τον πρώτο μ. Χ αι. και αφετέρου να λάβουμε υπόψιν την εξωτερική εμφάνιση των ανθρώπων της περιοχής. Βασιζόμενοι έτσι στις μελέτες της Taylor, ο θρησκευτικός ηγέτης του πρώτου αιώνα ήταν, το πιθανότερο, ένας αδύνατος, μελαχρινός, μετρίου αναστήματος άνδρας, με κοντά, σχεδόν μαύρα, μαλλιά και σκούρα καστανά μάτια, κάτι δηλαδή εντελώς διαφορετικό από αυτό που οι περισσότεροι (θα ήθελαν να) οραματίζονται. Η ακόλουθη εικόνα, μάλιστα, αποτελεί κατά τη γνώμη της ειδικού την πιστότερη απ’ όλες τις άλλες πραγματική και φυσική μορφή του θεμελιωτή του χριστιανισμού.
Οι Άγγλο και Ιρλανδο-Αμερικανικής καταγωγής ηθοποιοί που αναφερθήκαμε νωρίτερα, είναι εμφανώς εκ διαμέτρου αντίθετοι με αυτό το ομοίωμα, καθώς τα χαρακτηριστικά τους παραπέμπουν ολοφάνερα στο Δυτικό κόσμο, επιτρέποντας στους ανθρώπους εκείνων των πολιτισμών να ταυτιστούν ευκολότερα μαζί Του. Τέτοιου είδους απεικονίσεις, όμως, που είναι λες και «σχεδιάστηκαν» με παρωπίδες, έχουν ισχυρές ‘συνέπειες’ στο θεολογικό ισχυρισμό ότι οι άνθρωποι είναι φτιαγμένοι και πλασμένοι «κατ’ εἰκόνα καὶ ὁμοίωσιν» του Θεού, μία αντίληψη η οποία υπονομεύει ρατσισμό, προκαταλήψεις και φυλετικά στερεότυπα, διότι αν ο Θεός απεικονίζεται στην πλειοψηφία ως λευκός τότε το πρότυπο, ο «προεπιλεγμένος» άνθρωπος είναι κι αυτός λευκός. Οτιδήποτε παρεκκλίνει έρχεται, συνεπώς, δεύτερο.
Το ερώτημα είναι: σε τι οφείλεται η συγκάλυψη της πραγματικής μορφής του Ιησού; Γιατί εδώ και περίπου δύο χιλιετίες, εκατοντάδες εικόνες και αγάλματα «επιβλήθηκαν», εκτοπίζοντας όποιες απεικονίσεις Του θεωρήθηκαν αντισυμβατικές;
Είναι γεγονός πως η εικόνα έχει μεγάλη δύναμη στην καθημερινότητα της ζωής μας, καθώς η εντύπωση αλλά και η επιρροή που προκαλεί στο άτομο είναι ιδιαίτερα ισχυρή. Ιδίως στην εκκλησία, η συνειδητοποίηση της δύναμης της εικόνας αναδεικνύεται σε ένα κρίσιμο πεδίο πρόσληψης και ταυτόχρονα αναφοράς του κόσμου και της ύλης. Συγκεκριμένα, η λέξη «εικόνα» προέρχεται από το ρήμα «ἔοικα» (μοιάζω) και συνδέεται με κάθε είδους ομοίωμα ή και αναπαράσταση της πραγματικότητας. Ο παράγοντας όμως που μεσολαβεί δημιουργού και εικόνας είναι ο ανθρώπινος. Είναι βασικό να μην ξεχνάμε ότι εκτιθέμεθα στο προϊόν της φαντασίας ενός ή πολλών ανθρώπων και όχι στην ίδια την πραγματικότητα. Οι εικόνες, και ειδικότερα τα είδωλα, δεν είναι πιστά αντίγραφα ή ομοιώματα της πραγματικότητας, γιατί παρεμβάλλεται ο άνθρωπος, ο δημιουργός που την αναπλάθει, την κατασκευάζει και την αναπαριστά.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ανθρώπινης διαμεσολάβησης αποτελεί η πασίγνωστη ταινία Bruce Almighty (2003) η οποία, μέσα από την Αφρο-Αμερικανική φιγούρα του Morgan Freeman, αποδίδει τη θεϊκή μορφή σκουρόχρωμη. Βάσει του K. Youngblood, σε αυτό το ποικιλόμορφο έργο κυριαρχεί «μία αίσθηση ότι στα υψηλότερα επίπεδα ύπαρξης [του ανθρώπου] υπάρχουν και οι μαύροι». Μια τέτοια απεικόνιση, προφανώς συνιστά προσπάθεια αντίκρουσης των προκαταλήψεων που περικλείουν την παρουσία των μαύρων σε κυρίαρχες θέσεις, παρόλο που αρκετοί υποστηρίζουν ότι πίσω από την επιλογή ενός έγχρωμου Θεού κρύβεται η επιθυμία να προβληθεί ο M. Freeman, παρά να εκφραστεί οποιαδήποτε θεολογική ή φυλετική άποψη.
Μια άλλη, εξαιρετικά καινοτόμα αλλά και θαρραλέα απόπειρα κατάρριψης των στερεοτύπων, είναι η επανασχεδίαση ή η «επανέκδοση» της «Δημιουργία[ς] του Αδάμ» (The Creation of Adam) η οποία κοσμεί την οροφή της Cappella Sistina (Sistine Chapel) στο Βατικανό. Η δημιουργός του πίνακα, Harmonia Rosales, οραματίστηκε εκ νέου το έργο του Μιχαήλ Αγγέλου, όπου ο Θεός δεν είναι απλά διαφορετικού χρώματος αλλά και διαφορετικού φύλου. Αναρωτώμενη για την παθητική αποδοχή της καλά-ριζωμένης ιστορικής αναπαράστασης του άνδρα Δημιουργού, η Rosales προκαλεί την κοινή γνώμη παρουσιάζοντας μια έγχρωμη γυναίκα η οποία «δίνει τον σπινθήρα της ζωής κατά τη δική της εικόνα». Την προβολή του έργου ακολούθησε φυσικά η Αποκάλυψη, καθώς ισάριθμες ή και περισσότερες των επαίνων ήταν και οι καταδίκες. Κατόρθωσε, όμως, να θίξει το μείζον πρόβλημα της αρχικής αναπαράστασης: την ολοκληρωτική απόκλιση των έγχρωμων (ανδρών και γυναικών) από τη Δημιουργία του ανθρώπου.
Εφόσον, λοιπόν, αναγνωρίζουμε την τεράστια σημασία των εθνικά και σωματικά διαφορετικών προτύπων στις πλατφόρμες του Instagram, του Facebook, και του Tik Tok, γιατί μας είναι δύσκολο να κάνουμε το ίδιο και στην πίστη; Γιατί επιτρέπουμε στις εικόνες και τις αναπαραστάσεις ενός λευκού Ιησού να κυριαρχούν και να διαιωνίζονται; Η απεικόνιση του Θεανθρώπου είναι υψίστης σημασίας, διότι μέσα από το ομοίωμα Του μπορεί κανείς να αναλογιστεί την αναπαράσταση του κόσμου μας γενικότερα, και «οτιδήποτε άλλο μας έχουν διδάξει να βλέπουμε» (H. Rosales). Ίσως τελικά δε μας έπλασε ο Θεός «κατ’ εἰκόνα καὶ κατ’ ὁμοίωσιν» Του, αλλά τον πλάσαμε εμείς κατά τη δική μας εικόνα.
Ενδεικτικές Πηγές
“‘Ο Θεός είναι μαύρη γυναίκα’. Ζωγράφος επανασχεδίασε τον πίνακα του Μικελάντζελο που κοσμεί την Καπέλα Σιστίνα και προκαλεί αντιδράσεις. Πώς υπερασπίζεται το έργο της”. Μηχανή του Χρόνου. Ανακτήθηκε από: http://www.mixanitouxronou.gr/o-theos-ine-mavri-gyneka-zografos-epanaschediase-ton-pinaka-tou-mikelantzelo-pou-kosmi-tin-kapela-sistina-ke-prokali-antidrasis-pos-yperaspizete-to-ergo-tis/
“Ζωγράφισε τον Θεό ως μαύρη γυναίκα και προκάλεσε συζήτηση”. Newsbeast. Ανακτήθηκε από: https://www.newsbeast.gr/world/arthro/2719620/zografise-ton-theo-os-mavri-gineka-ke-prokalese-sizitisi
“Μπορούν οι άνθρωποι να εικονίζουν τον Θεό;”. Φωτόδεντρο. Θεματική Ενότητα 1. Ανακτήθηκε από: http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2310/Thriskeutika_B-Gymnasiou_html-empl/index1.html
“Πώς ήταν πραγματικά το πρόσωπο του Ιησού Χριστού; Η ανατρεπτική θεωρία μιας Βρετανίδας ειδικού”. Iefimerida. Ανακτήθηκε από: https://www.iefimerida.gr/stories/prosopo-iisoy-hristoy-theoria-bretanidas-eidikoy
Freedman. Samuel G. “Mr. Freeman, You Look Divine”. The New York Times. https://www.nytimes.com/2003/06/11/movies/mr-freeman-you-look-divine.html#:~:text=The%20new%20Jim%20Carrey%20film,actor%20Morgan%20Freeman%20as%20God.
Whitaker. Robyn J. “Jesus wasn’t white: he was a brown-skinned, Middle Eastern Jew. Here’s why that matters”. Ανακτήθηκε από: https://bigthink.com/culture-religion/jesus-wasnt-white-he-was-a-brown-skinned-middle-eastern-jew-heres-why-that-matters/?
