Υπάρχει παιδί που δεν απολαμβάνει το παιχνίδι στη φύση; Αναμφίβολα, οι δραστηριότητες στην ύπαιθρο χαρίζουν στιγμές ανεμελιάς και χαλάρωσης. Φανταστείτε τα παιδιά να είχαν την ευκαιρία αντί να διδάσκονται τα μαθήματά τους σε μία σχολική τάξη, να το κάνανε στην ύπαιθρο. Και όμως γίνεται! Τα λεγόμενα “σχολεία του δάσους” (Forest Schools) δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στη βιωματική μάθηση (learning by doing), το ελεύθερο παιχνίδι, την κατά βούληση μάθηση και την επαφή με τη φύση.
Τα σχολεία του δάσους στηρίζονται σε μία Σκανδιναβική προσέγγιση η οποία αναπτύχθηκε την δεκαετία του ’50 και η οποία υποστηρίζει ότι η ολόπλευρη ανάπτυξη του παιδιού μπορεί να πραγματωθεί μέσω της αλληλεπίδρασης με το φυσικό περιβάλλον (Forest Pedagogy). Για το λόγο αυτό, η επαφή των παιδιών με τη φύση θα πρέπει να γίνεται από αρκετά πρώιμη ηλικία. Είναι γεγονός ότι τα περισσότερα σχολεία του δάσους απευθύνονται σε μαθητές προσχολικής ηλικίας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η παιδαγωγική αυτή μέθοδος μπορεί να εφαρμοστεί μόνο στις εν λόγω ηλικίες.
Όπως μαρτυράει και το όνομά τους, τα σχολεία του δάσους λαμβάνουν χώρα στην ύπαιθρο, μακριά από το αυστηρά δομημένο και περιοριστικό περιβάλλον της τάξης. Τα παιδιά έχουν την ευκαιρία να συμμετέχουν σε δραστηριότητες μέσα από τις οποίες παρατηρούν και ανακαλύπτουν το φυσικό περιβάλλον, επικοινωνούν με τους συνομηλίκους τους, εμπλέκονται σε ομαδικές εργασίες, αναζητούν τρόπους επίλυσης προβλημάτων, χρησιμοποιούν την κριτική τους σκέψη και φυσικά διασκεδάζουν παίζοντας. Όπως γίνεται αντιληπτό, κεντρικής σημασίας σε αυτά τα σχολεία είναι το παιχνίδι στο φυσικό περιβάλλον, καθώς μέσω αυτού τα παιδιά αναπτύσσονται πνευματικά και σωματικά, αποκτούν νέες εμπειρίες και επιτυγχάνουν μαθησιακούς στόχους. Μάλιστα τα παιδιά ενθαρρύνονται να επιλέγουν δραστηριότητες με βάση τα ενδιαφέροντά και τις προτιμήσεις τους, γεγονός που μαρτυρά τον μαθητοκεντρικό χαρακτήρα της προσέγγισης αυτής. Έτσι, καθώς οι δραστηριότητες έχουν ιδιαίτερο νόημα και αξία για τα παιδιά, οι μαθητές εμφανίζουν ισχυρότερα εσωτερικά κίνητρα για μάθηση, γεγονός που οδηγεί σε μεγαλύτερη εμπλοκή και μαθησιακή επιτυχία.
Η παιδαγωγική του δάσους δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην ανακαλυπτική – διερευνητική μάθηση σύμφωνα με την οποία τα παιδιά δέχονται ερεθίσματα από το φυσικό περιβάλλον, χρησιμοποιούν τις αισθήσεις τους και κατανοούν καλύτερα τον κόσμο γύρω τους με εμπειρικό τρόπο. Η διαδικασία αυτή τους επιτρέπει να διερωτώνται, να εκφράζουν ελεύθερα απορίες, να αναζητούν λύσεις και απαντήσεις μέσα από το παιχνίδι και την αλληλεπίδραση με τους συνομήλικους τους και το φυσικό περιβάλλον.
Η παιδαγωγική του δάσους προσφέρει πολλαπλά οφέλη στα παιδιά καθώς τα βοηθάει να αναπτύξουν νέες δεξιότητες και να αποκτήσουν μοναδικές εμπειρίες στο φυσικό περιβάλλον. Ας δούμε πιο αναλυτικά με ποιον τρόπο τα παιδιά επωφελούνται από αυτήν την παιδαγωγική μέθοδο που τα φέρνει πιο κοντά στη φύση.
- Ευκαιρίες κοινωνικοποίησης
Τα σχολεία του δάσους προωθούν την ομαδοσυνεργατική μάθηση και την κοινωνικοποίηση των παιδιών. Οι μαθητές αλληλεπιδρούν μεταξύ τους μέσω της συμμετοχής τους σε ποικίλες δραστηριότητες όπου συνεργάζονται αρμονικά για την επίτευξη ενός κοινού στόχου, μαθαίνουν να συμπεριφέρονται στα πλαίσια μίας ομάδας, να σέβονται διαφορετικές απόψεις και να αναπτύσσουν ηγετικές ικανότητες. Το φυσικό περιβάλλον λοιπόν ενθαρρύνει μαθητές με δυσκολίες κοινωνικοποίησης να εμπλακούν σε ομαδικές δραστηριότητες, να επικοινωνήσουν και να εκφράσουν την άποψή τους, κάτι που πιθανότατα να δίσταζαν να κάνουν εντός της σχολικής τάξης. Άλλωστε υπέρ της συνεργατικής μάθησης τάσσεται και η θεωρία του κοινωνικού κονστρουκτιβισμού σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος δομεί τη νέα γνώση μέσω της αλληλεπίδρασης με άλλους.
- Ενίσχυση αυτοπεποίθησης
Η παιδαγωγική του δάσους, επιπλέον, ενισχύει την αυτοπεποίθηση των παιδιών. Μέσω του παιχνιδιού οι μαθητές γνωρίζουν καλύτερα τον εαυτό τους και τα όριά τους, μαθαίνουν να στηρίζονται στις δυνάμεις τους, να αξιολογούν καταστάσεις και να λαμβάνουν ανάλογες αποφάσεις. Οι δεξιότητες αυτές είναι ωφέλιμες όχι μόνο για την ακαδημαϊκή τους επιτυχία, αλλά και για την καθημερινή τους ζωή. Μάλιστα είναι γεγονός ότι αρκετοί μαθητές με χαμηλότερες επιδόσεις διστάζουν να συμμετέχουν στο μάθημα όταν αυτό διεξάγεται εντός της τάξης φοβούμενοι μήπως κάνουν κάποιο λάθος και έρθουν αντιμέτωποι με την κριτική των συμμαθητών τους. Αντίθετα, οι ίδιοι μαθητές μόλις βρεθούν στο φυσικό περιβάλλον, μακριά από το βαθμοθηρικό περιβάλλον της τάξης, νιώθουν μεγαλύτερη ελευθερία και εκδηλώνουν μεγαλύτερο ενθουσιασμό και επιθυμία για μάθηση και ενεργητική συμμετοχή στη μαθησιακή διαδικασία. Επίσης έχουν την ευκαιρία να αναδείξουν δεξιότητες που διαθέτουν και οι οποίες δεν αναδεικνύονται πάντοτε στα πλαίσια μίας τυπικής σχολικής τάξης. Η εκπαίδευση λοιπόν στο φυσικό περιβάλλον παρέχει περισσότερες ευκαιρίες για πειραματισμό, επιτρέπει στους μαθητές να παίρνουν περισσότερα ρίσκα, να κάνουν λάθη, να πιστεύουν στον εαυτό τους και τελικά να αποκτούν μία θετική αυτοαντίληψη και αυτοεικόνα.
- Ανάπτυξη περιβαλλοντικής συνείδησης
Φυσικά μέσω της μεθόδου αυτής οι μαθητές έρχονται σε επαφή με την περιβαλλοντική εκπαίδευση και αναπτύσσουν περιβαλλοντική συνείδηση. Μαθαίνουν να σέβονται και να αγαπάνε τη φύση, να προστατεύουν την πανίδα και την χλωρίδα, ενώ ταυτόχρονα κατανοούν καλύτερα τους κινδύνους που διατρέχει το φυσικό περιβάλλον εξαιτίας της ανθρώπινης παρέμβασης. Συνεπώς, ενισχύεται η κριτική ικανότητα των μαθητών σε σχέση με οικολογικά ζητήματα και η ευαισθητοποίηση τους σχετικά με την προστασία του πλανήτη.
- Σωματική ανάπτυξη – Νοητική ανάπτυξη – Ευεξία
Έρευνες έχουν δείξει ότι τα παιδιά που περνούν περισσότερο χρόνο στη φύση παρουσιάζουν καλύτερη εγκεφαλική λειτουργία, εμφανίζουν λιγότερο στρες, έχουν καλύτερη διάθεση, επιδεικνύουν μεγαλύτερη συγκέντρωση, χρησιμοποιούν περισσότερο τη φαντασία και τη δημιουργικότητά τους και διαχειρίζονται καλύτερα τον θυμό τους. Επιπλέον, οι δραστηριότητες στη φύση, όπως το μάζεμα κλαδιών, το παιχνίδι με το χώμα και τη λάσπη ή το σκαρφάλωμα στα δέντρα συμβάλλουν σαφώς στην σωματική ανάπτυξη των παιδιών, στη μυική τους ενδυνάμωση, στην ανάπτυξη της λεπτής και αδρής κινητικότητας και στη βελτίωση της ισορροπίας.
Ως εκ τούτου, η παράδοση μαθημάτων στο εξωτερικό περιβάλλον μπορεί να εμπλουτίσει τη μάθηση και να ενισχύσει τη συμμετοχή των μαθητών στη μαθησιακή διαδικασία, να διευρύνει την ανάπτυξη ποικίλων δεξιοτήτων και να καταστήσει τη μάθηση μία διαδραστική και ευχάριστη εμπειρία.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:
Turtle, C., Convery, I., & Convery, K. (2015). Forest schools and environmental attitudes: A case study of children aged 8–11 years. Cogent Education, 2(1), 1100103.
