Ο καθένας μας μπορεί να γίνει φορέας της αλλαγής, όμως όλοι μαζί μπορούμε να καταφέρουμε ότι μοιάζει αδύνατο. (Ουνγκάρι Μάτα Μαατάι)
Πόσο δύσκολο είναι να μάχεσαι ενάντια στην ίδια τη χώρα, ενάντια στην ίδια σου την οικογένεια, να υπερασπίζεις το φύλο σου, τους αδύναμους, τα δάση και τη δημοκρατία; Η Ουανγκάρι Μούτα Μαατάϊ (Wangari Muta Maathai) γνώριζε από δυσκολίες, πόνο και αγώνες. Είναι η πρώτη γυναίκα που τιμήθηκε με Νόμπελ στην Αφρική, η πρώτη γυναίκα που έγινε καθηγήτρια πανεπιστημίου στην Κένυα. Πολέμησε για τη διάσωση των δασών του πλανήτη, για τα δικαιώματα των γυναικών, για τη δημοκρατία και την ελεύθερη διεξαγωγή εκλογών.
Γεννημένη (1940) στη δασώδη περιοχή της Κένυας, η Ουανγκάρι Μούτα Μαατάι, έμαθε από μικρή ηλικία να αγαπά τη φύση. Ανήκε στη μεγαλύτερη σε μέγεθος φυλή, την Kikuyu. Την περίοδο εκείνη, η Κένυα βρισκόταν υπό τον έλεγχο των Βρετανών. Αν και οι γυναίκες ήταν σε υποδεέστερη θέση σε σχέση με τους άνδρες, στη χώρα της, είχε την τύχη να πάει σε Καθολικό σχολείο, όπου βαπτίστηκε με το όνομα Μαρία Ζοζεφίνα. Φιλομαθής και εργατική, η Μαατάι, ήταν πάντα ανάμεσα στους καλύτερους μαθητές. Μετά την αποφοίτηση της, οι ευνοϊκές πολιτικές συγκυρίες τη βοήθησαν να συνεχίσει τις σπουδές της στη Δύση στο αντικείμενο της Βιολογίας, στο οποίο απέκτησε μεταπτυχιακό τίτλο. Όσο βρισκόταν στο εξωτερικό η Μαατάι είχε την ευκαιρία να ενημερωθεί σε ότι αφορούσε τη μόλυνση του περιβάλλοντος και την οικολογία.
Η Μαατάι επέστρεψε στην πατρίδα της, όντας επιτυχημένη επιστήμονας, για να προσφέρει τις υπηρεσίες της. Απέκτησε θέση στο πανεπιστήμιο του Ναϊρόμπι ως καθηγήτρια ζωολογίας. Εκεί διαπιστώνει, πως τα όνειρά της δεν χωρούσαν σε μια κοινωνία όπου επικρατούσε ο νόμος του δυνατού, τα οικονομικά συμφέροντα, η αδιαφορία και η αδικία. Οι συνάδελφοί της δεν την αποδέχονται και χάνει τη θέση της. Αναζητά εργασία και ο Γερμανός καθηγητής Χόφμαν, της προσφέρει θέση στο κτηνιατρικό τμήμα της Ιατρικής Πανεπιστημιακής Σχολής και της συμπαραστέκεται στις δυσκολίες που αντιμετωπίζει καθώς, εκτός της ανδροκρατούμενης ακαδημαϊκής κοινότητας, θα αρχίσει να δέχεται και τα βέλη του πολιτικού κατεστημένου. Ο καθηγητής Χόφμαν, την προτρέπει να συνεχίσει τις σπουδές της στη Γερμανία και, το 1971, η Μαατάι είναι η πρώτη γυναίκα στην Ανατολική Αφρική που κατέχει διδακτορικό δίπλωμα. Παράλληλα με τις σπουδές της παντρεύεται τον Μουάνγκι Ματάι, αποκτά το πρώτο της παιδί ενώ ο σύζυγός της αποφασίζει να πολιτευτεί.
Το 1977 βρίσκει τη Μαατάι αναπληρώτρια πανεπιστημιακή καθηγήτρια· θέση που για πρώτη φορά κατέχει γυναίκα. Η Μαατάι δεν έμεινε ούτε ασυγκίνητη ούτε αμέτοχη στα όσα συνέβαιναν στο λαό και στην ίδια τη χώρα της. Τα δάση αποψιλώνονταν και στη θέση τους εμφανίζονταν φυτείες καφέ, οι Κενυάτες πεινούσαν, η φύση καταστρεφόταν, η άγρια πανίδα εξαφανιζόταν και η δημοκρατία ήταν ανύπαρκτη. Αποφασίζει να παλέψει. Αναζητώντας λύση στα πολλαπλά προβλήματα που ταλάνιζαν την κοινωνία ξεκίνησε, την ίδια χρονιά, εκστρατεία υπέρ της δεντροφύτευσης. Ίδρυσε το Κίνημα Πράσινης Ζώνης. Πρόκειται για μια γυναικεία, Μη Κυβερνητική Οργάνωση, που βοηθά το περιβάλλον και τις γυναίκες. Το Κίνημα πραγματοποίησε το μεγαλύτερο πρόγραμμα δεντροφύτευσης στην Αφρική, αξιοποιώντας διεθνείς περιβαλλοντικούς πόρους. Μέσα από την ευφυή, απλή και εφικτή λύση που εφάρμοσε, η Μαατάι προσπάθησε να προωθήσει την αναδάσωση της Κένυας, τη βιοποικιλότητα, τη δημιουργία θέσεων εργασίας για τις γυναίκες και την αλλαγή της θέσης τους στη συνείδηση της κοινωνίας. Αποτέλεσμα των προσπαθειών της ήταν η προστασία του περιβάλλοντος, η καταπολέμηση της φτώχειας και της ανέχειας. Ταυτόχρονα, ενθαρρύνοντας τις γυναίκες να φυτεύουν δέντρα με αμοιβή, εξασφάλισε εκτός από εργασία, φαγητό, καύσιμη ύλη, καταφύγιο και τις έδωσε τη δυνατότητα να πάρουν πίσω τη γη τους. Μετά από αυτή τη δράση της, η Μαατάι, απέκτησε το όνομα Μάμα Μίτι, δηλαδή μητέρα των δέντρων.
Στην προσωπική της ζωή η Μαατάι δεν υπήρξε ιδιαίτερα τυχερή. Εμπλέκεται σε δικαστική διαμάχη με τον πρώην σύζυγό της όταν του ζητά διαζύγιο. Η απόφαση βγαίνει υπέρ του αλλά η Μαατάι καταγγέλλει το δικαστή για διαφθορά με αποτέλεσμα να καταδικαστεί σε εξάμηνη φυλάκιση από όπου την γλυτώνουν οι γυναίκες του Ναϊρόμπι που καταθέτουν υπέρ της στο δικαστήριο. Ο πρώην σύζυγός της συνεχίζει τη δικαστική της δίωξη απαιτώντας να αλλάξει επίθετο και τότε εκείνη προσθέτει ένα δεύτερο «α» στο επώνυμο της δημιουργώντας ένα καινούριο όνομα για τον εαυτό της. Λόγω της δεινής οικονομικής κατάστασης, όμως, στην οποία έχει περιέλθει, αναγκάζεται να αποχωριστεί τα τρία παιδιά της και να τα δώσει στον πατέρα τους για να τα μεγαλώσει.
Πέρα από τον ακτιβισμό η Μαατάι ανέπτυξε και πολιτική δράση, στρέφοντας τη μήνη του προέδρου του απολυταρχικού καθεστώτος της Κένυας, Αράπ Μόι, εναντίον της, ο οποίος δεν σταμάτησε να την κατατρέχει και να υποσκάπτει κάθε της προσπάθεια. Όταν η Μαατάι εκλέγεται πρόεδρος του συμβουλίου των γυναικών, το ταμείο εξαφανίζεται μαζί με τη απελθούσα πρόεδρο. Αποφασίζει να θέσει υποψηφιότητα για το κοινοβούλιο και της αφαιρούν το δικαίωμα λόγω του ασυμβίβαστου καθώς υποστηρίζουν πως έχει πανεπιστημιακή έδρα την οποία, όταν η Μαατάι ζητά πίσω, αρνούνται να της τη δώσουν. Όταν μαθαίνει ότι η κυβέρνηση πρόκειται να καταστρέψει μια πολύ μεγάλη δασική έκταση για να δημιουργήσει στη θέση της εμπορικό κέντρο εξαντλεί κάθε μορφή διαμαρτυρίας ενημερώνοντας την παγκόσμια κοινότητα. Καταφέρνει να στρέψει την προσοχή στην Κένυα. Για τη δράση της, η Μαατάι, φυλακίζεται και βασανίζεται ενώ το όνομά της θα βρεθεί σε λίστα υποψήφιων προς δολοφονία ατόμων με δημοκρατικά φρονήματα. Ο Μόι την χαρακτηρίζει «τρελή» και επικίνδυνη για τη δημόσια τάξη και ασφάλεια. Η Διεθνής Αμνηστία παρεμβαίνει για να την απελευθερώσει. Η Μαατάι δεν σταματά τη δράση της. Απαιτεί αλλαγή του εκλογικού συστήματος του 1992, που στόχο είχε την διατήρηση των κυβερνώντων στην εξουσία. Πέρασαν πολλά χρόνια αγώνων, συλλήψεων, φυλακίσεων ώσπου η Μαατάι να επιτύχει το στόχο της. Το κόμμα, στο οποίο συμμετείχε ως υποψήφια, κατέκτησε το 98% των ψηφοφόρων και η ίδια έγινε Υπουργός Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων (2002).
Η Μαατάι υπήρξε ένας ζεστός, σεμνός, γεμάτος χαρίσματα και αξίες άνθρωπος. Η αναγνώριση της προσφοράς της έγινε από πολλούς διεθνείς οργανισμούς και κέρδισε τον σεβασμό και την εκτίμηση όχι μόνο των ανθρώπων της χώρας της αλλά και της παγκόσμιας κοινότητας. Όταν έφτασε στα 64 της χρόνια (2004) της απονεμήθηκε το Νόμπελ Ειρήνης «για τη συμβολή της στην προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης, της δημοκρατίας και της ειρήνης». Έγραψε ένα αυτογραφικό βιβλίο με τον τίτλο Αλύγιστη στο οποίο αφηγείται τη ζωή της ως χωρισμένης μητέρας τριών παιδιών, ενεργής περιβαλλοντολόγου, φεμινίστριας και πολιτικής ακτιβίστριας. Η Μαατάι έφυγε από τη ζωή (2011) αφήνοντας πίσω της περισσότερα από 30 εκατομμύρια δέντρα και πλούσιο έργο ως κληρονομιά στις επόμενες γενιές προκειμένου να τύχουν μιας καλύτερης ζωής. Το Κίνημα Πράσινης Ζώνης συνεχίζει τη δράση της.
Η μεγάλη αξία βρίσκεται στα μικρά πράγματα που κάνει ο κάθε πολίτης. Αυτά είναι που θα φέρουν την αλλαγή. Η δική μου πράξη είναι να φυτεύω δέντρα. (Ουανγκάρι Μαατάι)
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Νικολαΐδου Δ., Παναγιωτίδου Γ. (2009). 50 γυναίκες που άλλαξαν τον κόσμο. Αθήνα: Αρχέτυπο/Μεταεκδοτική Α.Ε.
Διαδίκτυο
Η μαχητική οικολόγος Ουανγκάρι Μαθάι πήρε Νόμπελ Ειρήνης. Ανακτήθηκε από: oikologos.gr
