Η εσωτερική πνευματική αποδόμηση των μοντερνιστών παίρνει «σάρκα» ως Readymade. Η βιομηχανοποιημένη Ευρώπη περνά στο στάδιο της αυτοκριτικής. Η ελπιδοφόρα έλευση στα «σκαριά» του 20ου αιώνα έμοιαζε, ίσως, σαν ένα ταξίδι στο μέλλον για τους κατοίκους των μεγαλύτερων αστικών κέντρων της Γηραιάς ηπείρου. Αναμφίβολα η όλο και αυξανόμενη εμπορευματοποίηση όσο και ο άκαμπτος χάλυβας των σιδηροδρόμων διαμόρφωσαν τη συνειδησιακή αντίληψη των καλλιτεχνών.
Πράγματι, όπως έγραψε ο εκφραστής της Ρωσικής Πρωτοπορίας Βλαντιμίρ Τάτλιν: « Τα υλικά, ο όγκος και η κατασκευή έγιναν αποδεκτά ως οι βάσεις μας». Το 1914, κατά τη διάρκεια επίσκεψης του στο Παρίσι, ο Τάτλιν γνωρίζει τη κυβιστική τέχνη του Πάμπλο Πικάσο. Η έμπνευση από τις κυβιστικές δημιουργίες του Πικάσο οδηγούν τον καλλιτέχνη ώστε να δημιουργήσει τα δικά του ανάγλυφα Readymade. Την άνοιξη του 1912, ο εκφραστής του ντανταϊσμού, Μαρσέλ Ντυσάν αποσύρει από το Σαλόνι των Ανεξάρτητων τον κυβιστικό πίνακα του «Γυμνό που κατεβαίνει τη σκάλα αριθ. 2». Η απόρριψη και η γνωριμία του δανδή «αρνητή» με τον εύπορο Πικαμπιά υποδαύλισαν την αποστροφή του καλλιτέχνη απέναντι στη ζωγραφική. Ωστόσο, οι ρήξεις οι οποίες πυροδότησαν τη δημιουργία των Readymade δεν είναι τόσο οριστικές, όσο συχνά φαίνεται.
Ειδικότερα το Readymade, ίσως σε μεγαλύτερο βαθμό από τις άλλες μορφές τέχνης, αναδεικνύει τη δαιδαλώδη σχέση μεταξύ τέχνης και αγοράς. Η αισθητική και καλλιτεχνική αξία η οποία δίνεται σε ένα αντικείμενο, ακόμη και μαζικής παραγωγής, μπορεί να διογκώσει την αξία του σε προϊόν τέχνης. Η αγορά και η πώληση αυτών των έργων, ουδεμία διαφορά έχει με την εμπορική προώθηση οποιουδήποτε άλλου είδους πολυτελείας.
Η έμφαση της απόλυτης υλικότητας
Ο Βλαντιμίρ Τάτλιν γεννήθηκε στο Χάρκοβο της Ουκρανίας το 1885. Η κυβοφουτουριστική καλλιτεχνική του δράση και το ένστικτο του για τα χειροποίητα υλικά στιγμάτισαν εμφανώς τη μετέπειτα πορεία του. Πράγματι, η καλλιτεχνική του διαμόρφωση αποτελεί απόρροια μιας αισθητικής συγχορδίας των παιδικών του χρόνων. Η μητέρα του ήταν ποιήτρια και ο πατέρας του ειδικός στους αμερικανικούς σιδηροδρόμους. Επομένως, ο λυρισμός του καλλιτέχνη συγχέει τις «άψυχες» βιομηχανικές πρώτες ύλες με την αφηγηματική του διάθεση. Ωστόσο, η γνωριμία του Readymade με τον Τάτλιν κατέχει μια πιο παραδοσιακή διάσταση. Οι θρησκευτικές ρωσικές εικόνες με τον χρυσοποίκιλτο διάκοσμο, τα ευλαβικά μεταλλικά φωτοστέφανα και τα τα σφυρήλατα ένθετα προτρέπουν σε μια υπερβατική αναζήτηση, μέσω της υλικότητας τους. Αντιθέτως, η Επιλογή υλικών: σίδερο, στόκος, γυαλί, άσφαλτος κατευθύνει τον θεατή στην απόλυτη πραγματικότητα του υλικού κόσμου.
Αναντίρρητα, η Επιλογή έχει μια ατέρμονη επιδεικτική διάθεση. Η κατασκευή Readymade αναφέρει και επιβάλει τα υλικά της στον θεατή, ύστερα του επιτρέπει να διακρίνει τις ενυπάρχουσες ιδιότητες της μορφής. Το σίδερο, ο στόκος, το γυαλί και η άσφαλτος συνυπάρχουν ως αυτούσιες και εξέχουσες οντότητες.
Η Κρήνη του κ. Richard Mutt
Ο Μαρσέλ Ντυσάν γεννήθηκε το καλοκαίρι του 1887 στη Νορμανδία. Ο Ντυσάν αποφάσισε να αποκόψει τις πατρογονικές εξαρτημένες ανάγκες του οφθαλμού να συνδέει, ίσως ψυχαναγκαστικά, το θέμα με τον καμβά και την ύλη. Συνεπώς, έθεσε ο ίδιος ερωτήματα στον αισθητικό πυρήνα της τέχνης. Λοιπόν, τι είναι τέχνη; Εντωμεταξύ πως γνωρίζουμε ότι είναι τέχνη; Ακόμη, υπάρχει «καλή» και «κακή» τέχνη; Τελικά ποιος αποφασίζει τι είναι τέχνη;
Το πλέον διαβόητο Readymade του Ντυσάν είναι ένα ουρητήριο με το όνομα «Κρήνη». Το πορσελάνινο Readymade περίτεχνα συνέλλεξε όλα τα προκλητικά ερωτήματα των άλλων Readymade και τα παρέπεμψε στην τουαλέτα. Ο Ντυσάν επέλεξε τη λεκάνη από ένα εκθετήριο στη Νέα Υόρκη της εταιρίας J.L. Mott Iron Work. Ακολούθως την περιέστρεψε κατά 90 μοίρες και έπειτα την υπέγραψε ως Richard Mutt. Αφού την τοποθέτησε προσεκτικά σε ένα βάθρο ήταν έτοιμος να την υποβάλει στην Αμερικανική Ένωση Ανεξάρτητων Καλλιτεχνών ως έκθεμα για την πρώτη του έκθεση τον Απρίλιο 1917. Το Readymade του άγνωστου R. Mutt απορρίφθηκε αμέσως από την επιτροπή, στην οποία ο ίδιος ο Μαρσέλ Ντυσάν βρισκόταν ως πρόεδρος! Ύστερα, το τεύχος Μαΐου του περιοδικού The Blind Man φιλοξένησε σε μια από τις στήλες του την ανατρεπτική «υπόθεση του Richard Mutt». Το Readymade κατέκλυσαν πλήθος χαρακτηρισμών που το καθιστούσαν ανήθικο, χυδαίο και ανάρμοστη επιλογή.
Σαφέστατα, η «Κρήνη» αποτέλεσε πράξη ταξικής κατακερμάτισης και αστικού ριζοσπαστισμού. Η τέχνη, μάλλον για πρώτη φορά, συνδυάζει μια αδιάλλακτη οπτική αδιαφορία με μια απουσία καλλιτεχνικής ενσυνάισθησης συνάμα. Επομένως η έννοια του Readymade καθορίζει καταλυτικά την εξουσία του καλλιτέχνη απέναντι στο δημιούργημα του. Πλέον η «μη χρηστικότητα» και η ονοματοδοσία των υλικών αποτελούν εφάμιλλα εικαστικά προϊόντα τέχνης.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:
Συλλογικό Έργο (2007). Η τέχνη από το 1900: Μοντερνισμός, Αντιμοντερνισμός, μεταμοντερνισμός. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Επίκεντρο
– Αλ. Χαραλαμπίδης(1993). Η Τέχνη του 20ου αιώνα, Τόμος ΙΙ. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις University Studio Press,
