Η 8η Αυγούστου χαρακτηρίστηκε ως “Ημέρα υπέρβασης γης” για το 2016. Ο χαρακτηρισμός αυτός (αλλιώς Earth Overshoot Day) ορίζει την ημέρα κατά την οποία η κατανάλωση πηγών και πόρων της γης από την ανθρωπότητα ξεπερνάει αριθμητικά την δυνατότητα της γης να αναπαράγει αυτούς τους πόρους μέσα στο έτος. Η αρχή αυτής της υπερκατανάλωσης πόρων έγινε κατά την δεκαετία του ’70 και σύμφωνα με το Global Footprint Network, οι απαιτήσεις μας για ανανεώσιμες οικολογικές πηγές και υπηρεσίες αντιστοιχούν πλέον σε μιάμιση γη. Κοινώς η γη μας είναι πλεόν ανεπαρκής να καλύψει τις απαιτήσεις μας σε ενέργεια, όποια μορφή κι αν έχει αυτή.
Βιολόγοι και κλιματολόγοι μας διαβεβαιώνουν ότι η γη έχει πλέον ακόμα μια χιλιετία ζωής να διανύσει, αν όχι λιγότερο. Σαφώς ο φάυλος κύκλος της υπερκατανάλωσης, των εκπομπών άνθρακα και εν γένει του βιασμού του περιβάλλοντος γύρω μας (από εμάς) κάνει το επιστημονικό αυτό “σενάριο” του τέλους της γης να αυξάνει εκθετικά. Αν αναλογιστεί κανείς ότι από την “έκρηξη” της βιομηχανικής επανάστασης και έπειτα ο άνθρωπος χρησιμοποιήσε την γη και τους πόρους της μέσα σε έναν αιώνα όπως δεν την είχε χρησιμοποιήσει ποτέ ξανά για χιλιετίες, θα αντιληφθεί πιο απλά ότι όσα μας λένε οι επιστήμονες φαίνονται και στα μάτια μας όντως ρεαλιστικά.
Βέβαια, σε αυτή την “έκρηξη” της βιομηχανίας και σε ό,τι ακολούθησε χρωστάμε και την τεχνολογική άνθηση που ακολούθησε, αλλά εδώ προκύπτει το εξής ερώτημα: η τεχνολογική άνθηση υπηρετεί όντως την ανθρωπότητα; Δυσκολευόμαστε να απαντήσουμε εύκολα, αλλά ακόμα και στις περιπτώσεις όπου η απάντηση είναι θετική, μήπως η κυριαρχία μας αυτή επί της φυσικής εξέλιξης της γης οδήγησε για πρώτη φορά σε μια ανώμαλη συμβίωση του ανθρώπου με την φύση; Καυχηθήκαμε ότι είμαστε όλο και πιο κοντά στο να νικήσουμε το θάνατο, ότι τιθασεύσαμε τον χωροχρόνο κι όχι ο χωροχρόνος πλέον εμάς, ότι είμαστε ικανοί, ότι μπορούμε να γίνουμε υπεράνθρωποι, ότι δεν μας εξουσιάζει πλέον η φύση.
Και εν μέρει, αυτό είναι όντως ένα κατόρθωμα της ανθρωπότητας. Εν μέρει, και με πολλές θεωρητικές προυποθέσεις. Από τη μια η φύση, περίτρανα μας υπενθυμίζει συνεχώς ότι είμαστε αναπόσπαστο κομμάτι της κι από την άλλη εμείς ουρλιάζουμε για επιβίωση, συνέχεια, ζωή, ακόμα κι εκεί που μας υποδυκνείεται με μαθηματικούς υπολογισμούς πως δεν θα επιβιώσουμε. Και χτίζουμε καταφύγια και τρέχουμε να ξεφύγουμε τελικά από το αναπόφευκτο που είναι το τέλος, ο θάνατος. Κι αυτή η..παράλογη ανισότητα είναι η πλέον φυσιολογική, γιατί αυτή ήταν και είναι η κινητήρια δύναμη του ανθρώπου, η ανάγκη για εξέλιξη.
Αν λοιπόν πούμε ότι πλέον ο άνθρωπος θέλει και μπορεί να κυριαρχήσει εντελώς επί της φύσης και να αντιστρέψει την ανάγκη του να εξαρτάται από αυτήν, αυτό οδηγεί αυτόματα στην ανάγκη της πλήρους απόσχισης του από την φύση. Όπως είδαμε, δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή ρεαλιστικός τρόπος να επιβιώσει το ανθρώπινο είδος στη γη μακροχρόνια πλέον (αλλιώς θα καταλήξουμε να κάνουμε τη γη – κι εμάς μαζί – όσο αστείο κι αν ακούγεται, όπως έκανε ο Σάρουμαν το Άιζενγκαρντ…). Και σ’ αυτό το σημείο έρχονται πολλοί αστροφυσικοί να μας υπενθυμήσουν πως μια ανοιχτή στην ανθρωπότητα πόρτα επιβίωσης είναι η μετοίκιση. Σε κάποιο άλλο περιβάλλον. Μάλιστα, τα δύο τελευταία χρόνια έχει ξεκινήσει μια ενθουσιώδης καμπάνια γύρω από την μετοίκισή μας στον Άρη, που αυτή τη στιγμή πληροί συνολικά τις περισσότερες προυποθέσεις(;) για να “κατοικηθεί”, είναι δηλαδή ο -σχετικα πάντα- φιλικότερος προς τον άνθρωπο (από περιβαλλοντικής πλευράς) και πλησιέστερος στην γη, μαζί.
Γιατί η μετοίκιση είναι μια πολύ μεγάλη και δύσκολη ιστορία, που μέχρι πρότινος βρισκόταν ξεκάθαρα στην σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας, αλλά τώρα που τα κάναμε όλα χάλια στη γη, είναι πλέον το μόνο πιθανό και αναπόφευκτο σενάριο.
Όταν περίπου πριν ενάμιση χρόνο άρχισα να παρακολουθώ με πολύ ενδιαφέρον το Mars One, το περίφημο πρότζεκτ που πρόκειται να στείλει το 2026 τους πρώτους κατοίκους στον Άρη (για το οποίο η επιστημονική κοινότητα είναι πολύ επιφυλακτική και διχασμένη – ήταν τότε που έβγαινε και η ταινία The Martian και η NASA θα έκανε μια πολύ σημαντική ανακοίνωση για τον Άρη, και γενικότερα it was all about Mars), το πρώτο πράγμα που αναρωτιόμουν ήταν το “πώς;” Και το “πώς;” είναι μια ερώτηση στην οποία η τεχνολογία έχει σχεδόν πάντα απάντηση αλλά όχι πάντα. Ακόμα κι αν ξεπεράσουμε το πρόβλημα των πόρων οι οποίοι απαιτούνται για να επιτευχθεί κάτι τόσο μεγάλο (για όλα τελικά χρειάζονται απλά φυσικοί πόροι…), θα έρθουμε αντιμέτωποι όπως μας υπενθυμίζουν ο Σταμάτης Κριμιζής και ο γνωστός μας Neil deGrasse Tyson με θεμελιώδη προβλήματα όπως αυτό της ακτινοβολίας στον Αρη και πολλά άλλα αντίστοιχα, για να μην αναφερθούμε στους ένα σωρό βέβαια αστάθμητους παράγοντες.
Ο ρεαλισμός της υπερενθουσιώδους αυτής κατάστασης με την μετοίκιση στον Άρη (ή οπουδήποτε αλλού) κλπ δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι πρέπει να πάψει να μας απασχολεί το ζήτημα. Ίσα ίσα, όπως ο Stephen Hawking επισημαίνει, πρέπει να συνεχίσουμε να εξερευνούμε το διάστημα για χάρη της ανθρωπότητας. (Για να σας απογοητεύσω βέβαια λίγο πάλι, οι επιστήμονες επί του παρόντος μας λένε πως υπάρχουν περίπου 4,5 δις κατοικίσιμων πλανητών στον γαλαξία αλλά η απόσταση στην οποία θα βρίσκαμε τον κοντινότερο κατοικίσιμο πλανήτη υπολογόζεται περίπου τουλάχιστον 13 έτη φωτός μακριά από τη γη). Τον Αύγουστο που μας πέρασε, εκτός από την ημέρα υπέρβασης γης είχαμε και την ανακάλυψη ενός εξωπλανήτη (έτσι ονομάζονται οι πλανήτες που βρίσκονται σε άλλα ηλιακά συστήματα), τον Proxima B του Κενταύρου ο οποίος βρίσκεται μόνο 4,2 έτη φωτός μακριά από τη γη και γι’αυτό δίνει ενδεχομένως την δυνατότητα να εξερευνηθεί με ρομπότ, κάποια στιγμή, αν και θεωρείται μη κατοικίσημος.
Από μια πιο …τραγική σκοπιά (με την έννοια της αρχαίας τραγωδίας) όλα αυτά φαίνονται σαν μια απέλπιδη αναζήτηση αυτού του κάτι (ακόμα κι αν αυτό είναι νερό σε έναν πλανήτη αιώνες μακριά από ‘δω) που θα μας δώσει το έναυσμα για νέα ελπίδα, έστω και ελάχιστη… Καλούμαστε λοιπόν να διαχειριστούμε μια απτή πραγματικότητα εδώ, και παράλληλα τρέφουμε μια πιθανή ελπίδα για μια ουτοπία που επιτέλους θα λύσει το πρόβλημα που εμείς δημιουργήσαμε, εκεί έξω. Ψάχνουμε ένα μέρος. Νέο, φρέσκο, ζωντανό και όχι θνήσκον. Αλλά τελικά, και να το βρούμε, δε θα μας φτάσει. Δε θα αρκεστούμε ούτε σε έναν νέο και κατοικήσιμο πλανήτη, ούτε σε μια γη που θα ξαναγεννιόταν απ’την αρχή. Και θα κληθούμε να κάνουμε την ίδια συζήτηση πάλι σε χίλια χρόνια από τώρα, σε όποιον πλανήτη και να βρισκόμαστε και σε χίλια χρόνια μετά. Γιατί αναπτυσσόμαστε, καταστρέφουμε, εξελισσόμαστε, καταναλώνουμε, εξερευνούμε και ούτω καθ’εξής. Άρα το πρόβλημα δεν είναι χωροταξικό, έτσι είναι η ακόρεστη φύση μας.
Η συνεχής ανάγκη για ελπίδα είναι πράγματι τόσο ελπιδοφόρα και παρήγορη, όσο όμως, επενδύουμε σε εξωπλανητικές εξερευνήσεις αλλά δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα σταθερό και δίκαιο οικονομικό σύστημα, για όλους τους ανθρώπους, όσο οι μετοικίσεις αλλού αφορούν κάποιους, ή κάποιες ελίτ, ενώ ταυτόχρονα επιτρέπουμε να υπάρχουν άνθρωποι που ζουν πολύ κάτω από τα όρια της αθλιότητας, τουλάχιστον ας ντραπούμε κι ας μη τολμούμε να μιλάμε για ανακαλύψεις κι επιτεύγματα, γιατί εμείς, η σύγχρονη κοινωνία, αποτύγχαμε ως άνθρωποι, στο βασικότερο στοιχείο που μας χαρακτηρίζει, την ανθρωπιά. Και βάζοντάς τα όλα κάτω απ’ αυτό το πρίσμα, όλα τα άλλα στο τέλος φαίνονται μικρά κι αστεία…
Για κάποιον ιδιαίτερο λόγο, μου φαίνεται τόσο όμορφο που οι πιθανότητες μας να λερώσουμε έστω κι έναν ακόμα πλανήτη από τον μαγευτικό ουρανό, είναι απειροελάχιστες…
