Πόσες και πόσες παραδόσεις και δοξασίες μπορούμε να ανακαλύψουμε πίσω από την ημέρα του Θερινού Ηλιοστασίου ή αλλιώς ηλιοτρόπιο ή λιτρόπι. Πόσα παγανιστικά στοιχεία και πόσα έθιμα για μία ημέρα μα τόσο σημαντική που κυριαρχεί από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα σε όλες τις χώρες του κόσμου. Και πόσα ακόμα μπορεί να είναι ανεξερεύνητα για όλους. Το Θερινό Ηλιοστάσιο το έχουν συνδέσει με θρησκευτικές τελετές, με τη μαντεία, με τη γονιμότητα και τον έρωτα, με τη συγκομιδή και την καλλιέργεια της γης ακόμα και με κυνήγι μαγισσών.
Η αστρονομική πλευρά
21 Ιουνίου 2023 είχαμε τη μεγαλύτερη ημέρα του χρόνου, το Θερινό Ηλιοστάσιο, αλλά και την επίσημη έναρξη του καλοκαιριού. Από αυτήν την ημερομηνία οι ημέρες αρχίζουν σταδιακά να μικραίνουν μέχρι τον Αύγουστο που εκεί θα είναι ακόμα πιο φανερό για το βόρειο ημισφαίριο στο οποίο ανήκει και η χώρα μας. Ενώ για το νότιο ημισφαίριο συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο και γι’ αυτό λέγεται Χειμερινό Ηλιοστάσιο. Αιτία γι’ αυτό είναι η κλίση που παρουσιάζει η ακτίνα της Γης και είναι 23,5 μοιρών. Λόγω αυτής της κλίσης το βόρειο ημισφαίριο γέρνει προς τον Ήλιο κατά την περίοδο άνοιξη με φθινόπωρο. Επιπλέον λόγω αυτής της τροχιάς της Γης γύρω από τον Ήλιο έχουμε την εαρινή ισημερία (20 ή 21 Μαρτίου), το Θερινό Ηλιοστάσιο (20 ή 21 Ιουνίου), τη φθινοπωρινή ισημερία (22 ή 23 Σεπτεμβρίου) και το Χειμερινό Ηλιοστάσιο (21 ή 22 Δεκεμβρίου) όπως επίσης και τις τέσσερις εποχές του χρόνου για το βόρειο ημισφαίριο και το ακριβώς αντίθετο για το νότιο. Συγχρόνως την ημέα αυτή ο Ήλιος μπαίνει στο ζώδιο του Καρκίνου.
Η ετυμολογία του Θερινού Ηλιοστασίου
Η λέξη Ηλιοστάσιο ετυμολογικά προέρχεται από δύο λέξεις: ήλιος και στάση διότι ο Ήλιος τις ημέρες εκείνες λίγο πριν το Θερινό Ηλιοστάσιο μειώνει την τροχιά του στα βόρεια ή νότια μέχρι και την ημέρα που θα είναι το Θερινό Ηλιοστάσιο.
Παραδόσεις και έθιμα
Στην ελληνική παράδοση του Θερινού Ηλιοστασίου
Οι άνθρωποι από τα αρχαία χρόνια λάτρευαν τον ήλιο και του έδιναν θεϊκή υπόσταση και δυνάμεις. Τον ανέφεραν σαν ζωοδότρα και γενεσιουργό δύναμη άλλοτε τον λάτρευαν σαν θεό και άλλοτε σαν βασιλιά και προς τιμήν του διοργάνωναν διάφορες λατρευτικές τελετές και γιορτές. Μία δοξασία θέλει το Θερινό Ηλιοστάσιο να γιορτάζουν τη συγκομιδή και τις καλλιέργειες και να τελούν γάμους οι πιο εύποροι οικονομικά.
Στην αρχαία Αθήνα από την ημέρα του Θερινού Ηλιοστάσιου μέχρι τις 23 Ιουλίου λάτρευαν τον θεό Απόλλωνα, τον θεό των τεχνών και της μαντείας. Στο διάστημα αυτό γίνονταν οι Ολυμπιακοί Αγώνες κάθε τέσσερα χρόνια. Στο διάστημα του Θερινού Ηλιοστασίου είχαμε και την άνοδο της Περσεφόνης στον πάνω κόσμο, στον κόσμο των ζωντανών, στο πλευρό της μητέρας της, θεάς Δήμητρας. Δεν είναι τυχαίο και το γεγονός πως το Θερινό Ηλιοστάσιο συνδέεται και με τη συγκομιδή και την καλλιέργεια. Η ημέρα αυτή συνδέεται και με τον έρωτα. Οι νέοι πηδούσαν πάνω από τις φωτιές για να εξαγνίσουν κάθε κακό και έδιναν όρκους αγάπης.
Επιπροσθέτως την ημέρα του Θερινού Ηλιοστασίου είναι και η ημέρα γιορτής για τη σύλληψη του Ιωάννη του Προδρόμου. Για αυτό και ο Ιούνιος λέγεται και αγιογιανίτης. Την παραμονή του Αϊ – Γιαννιού στα χωριά στήνουν μια γιορτή και ανάβουν φωτιές με σκοπό να απομακρύνουν κάθε κακό. Μία άλλη δοξασία ονομάζει τον Αϊ – Γιάννη αλλιώς και «Ριζικάρη» γιατί θεωρούσαν πως έφερνε τύχη. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο έπερεπε την παραμονή όλο το νοικοκυριό να ήταν τακτοποιημένο.
Στην ξένη παράδοση του Θερινού Ηλιοστασίου
Στα αρχαία χρόνια στη Γερμανία γιόρταζαν την ημέρα του Θερινού Ηλιοστασίου την ένωση του Ουρανού με τη Γη και την πλήρη αρμονία του κόσμου. Έτσι άναβαν φωτιές και ξόρκιζαν το κακό. Στη Σουηδία θεωρούσαν την ημέρα του Θερινού Ηλιοστασίου ως ημέρα γονιμότητας. Στη Δανία έδιναν μαγικές διαστάσεις στην ημέρα αυτή καθώς θεωρούσαν πως ανήμερα μπορούσαν να θεραπεύσουν με βότανα άλλους ανθρώπους. Στη Νορβηγία πάλι έδιναν στην ημέρα αυτή μία διάσταση διαφορετική καθώς σύναπταν γάμους μεταξύ ενηλίκων και ανηλίκων.
Εν τέλει όποια ερμηνεία και αν δώσει κανείς στην ημέρα αυτή το Θερινό Ηλιοστάσιο είναι μία ημέρα γιορτής, χαράς και αισιοδοξίας. Είτε το δούμε από φιλοσοφική σκοπιά είτε το δούμε πρακτικά μιας και είναι η μεγαλύτερη ημέρα του χρόνου και είναι μέσα στο καλοκαίρι.
Πηγές:
- «Θερινό ηλιοστάσιο: Από σήμερα και επίσημα καλοκαίρι», 21 Ιουνίου 2023, https://www.protothema.gr/environment/article/1384286/therino-iliostasio-apo-simera-kai-episima-kalokairi/
- Γιώτα Χουλιάρα, Αρθρογράφος, Δημοσιογράφος – Συγγραφέας, «21/6 το Θερινό Ηλιοστάσιο: Από την μυθολογία στο σήμερα», 21 Ιουνίου 2019, https://www.huffingtonpost.gr/entry/therino-eliostasio-apo-ten-metholoyia-sto-semera_gr_5d0c9e50e4b07ae90d9b504f
- Πρωτοπρεσβύτερος Βασίλειος Γεωργόπουλος, Αναπληρωτής Καθηγητής Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ, «Τα Ηλιοστάσια. Η παγανιστική και απόκρυφιστική χρήση τους», 13 Ιανουαρίου 2023, https://www.pemptousia.gr/2023/01/ta-iliostasia-i-paganistiki-ke-apokrifistiki-chrisi-tous/
