Τον Δεκέμβριο του 1821 οι πρωταγωνιστές της επανάστασης και ο λαός των απελευθερωμένων περιοχών ήταν πλέον βέβαιοι πως η ψήφιση ενός συντάγματος ήταν μία αναπόφευκτη υπόθεση. Για τον λόγο αυτό έπρεπε να ξεκινήσουν οι προετοιμασίες για την πρώτη εθνοσυνέλευση, η οποία θα οδηγούσε σε αυτό το αποτέλεσμα. Η Α΄ Εθνοσυνέλευση ή η Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, όπως ονομάστηκε, έλαβε χώρα επιτυχώς μεταξύ 20 Δεκεμβρίου 1821 και 15 Ιανουαρίου 1822. Η Εθνοσυνέλευση αυτή οδήγησε στη ψήφιση του πρώτου συντάγματος της επαναστατικής περιόδου. Το Σύνταγμα της Επιδαύρου σήμερα μπορεί να συνιστά γεγονός, τότε όμως μέχρι και την τελευταία στιγμή, ο χρόνος, ο τόπος διεξαγωγής, το περιεχόμενο αλλά και οι συμμετέχοντες της Εθνοσυνέλευσης μόνο ως δεδομένα δε θα έπρεπε να θεωρηθούν.
Η “πολύπαθη” οργάνωση της Εθνοσυνέλευσης Α΄
Την περίοδο εκείνη, οι δυνάμεις των εξεγερμένων Ελλήνων διακατέχονταν από εσωτερικές συγκρούσεις σε τέτοιο σημείο, ώστε να επηρεάσουν σε τεράστιο βαθμό τη διαδικασία της Εθνοσυνέλευσης. Η έντονη πάλη που επικρατούσε για την ηγεμονία μεταξύ της μερίδας των παραδοσιακών Πελοποννήσιων προκρίτων και της μερίδας των οπλαρχηγών, οι οποίοι ήταν ακόλουθοι του Δημήτριου Υψηλάντη ήταν αρκετή, ώστε η διεξαγωγή, αλλά και το αποτέλεσμα της Εθνοσυνέλευσης να θεωρούνται ασαφή. Τέτοιου είδους συγκρούσεις υπήρχαν και στη Στερεά Ελλάδα μεταξύ της ομάδας των “στρατιωτικών” και της ομάδας των “πολιτικών”. Ακόμη και σε ένα τεταμένο κλίμα όπως αυτό, ο Υψηλάντης γνώριζε και τόνιζε τη σημασία της διεξαγωγής της Εθνοσυνέλευσης, με αποτέλεσμα, βέβαια, να δεχτεί ακόμη περισσότερα βέλη από την αντίπαλη πλευρά, και συγκεκριμένα από τον Μαυροκορδάτο.
Εκτός αυτού, ακόμη και όταν κατέστη σαφής η αναγκαιότητα της διεξαγωγής της Εθνοσυνέλευσης, τα προβλήματα δε σταμάτησαν εκεί. Ζητήματα υπό διαρκή διαπραγμάτευση ήταν ο τρόπος διεξαγωγής των ψηφοφοριών εκλογής των αντιπροσώπων, καθώς επίσης και το μέρος διεξαγωγής της Εθνοσυνέλευσης. Όσον αφορά στο μέρος, η αρχική σκέψη αφορούσε την προσφάτως απελευθερωμένη Τρίπολη. Εν τέλει, η επιλογή ήταν το Άργος. Την τελευταία στιγμή όμως οι εργασίες της Εθνοσυνέλευσης μεταφέρονται στην παραθαλάσσια Πιάδα (Νέα Επίδαυρος) με την αιτιολογία πως βρισκόταν πιο μακριά από τους τόπους συγκρούσεων με τους Οθωμανούς. Εκτός αυτής της αιτίας όμως, το σημείο αυτό προσέφερε και ευκολότερη διαφυγή μέσω θαλάσσης για τους ιδιαίτερα ανήσυχους Πελοποννήσιους προκρίτους.
Τα προβλήματα όμως για το Σύνταγμα της Επιδαύρου δε σταματούν εδώ. Η συγκέντρωση του απαραίτητου αριθμού των αντιπροσώπων, προκειμένου να ξεκινήσουν οι διαδικασίες της εθνοσυνέλευσης καθυστέρησε σε τέτοιο βαθμό, ώστε η διέλευση των πρώτων έλαβε χώρα τον Οκτώβριο, ενώ των τελευταίων στα μέσα του Δεκεμβρίου. Επιπλέον, ένα ζήτημα, το οποίο προκάλεσε έντονες διαμάχες, ήταν η εκλογή παραστατών. Οι “παραστάτες” της εθνοσυνέλευσης θα έπρεπε να εκλεγούν δημοκρατικά μέσα από τοπικές εκλογές και συνελεύσεις των περιφερειακών διοικητικών σωμάτων, που λειτουργούσαν στις απελευθερωμένες επικράτειες. Στις περισσότερες περιπτώσεις όμως οι “παραστάτες” δεν αντιπροσώπευαν τους πραγματικούς συσχετισμούς δύναμης. Ένα τρανταχτό παράδειγμα συνιστά ο Δημήτριος Υψηλάντης, ο οποίος και δεν ήταν εκλεγμένος πληρεξούσιος. Επομένως, ήταν απών από την Εθνοσυνέλευση Α΄, όπως επίσης αξίζει να αναφέρουμε την απουσία και του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και του Οδυσσέα Ανδρούτσου.
Η υπογραφή του Συντάγματος
Μπορεί η απόφαση και η διεξαγωγή της Εθνοσυνέλευσης Α΄ να πέρασε από σαράντα κύματα, εντούτοις πραγματοποιήθηκε και κατόρθωσε να ολοκληρωθεί. Οι οπλαρχηγοί της Πελοποννήσου υπέγραψαν τα πρακτικά της πρόσφατης συνέλευσης της Πελοποννησιακής Γερουσίας μόλις στις 27 Δεκεμβρίου, δηλαδή μία μόλις εβδομάδα ύστερα από την τυπική έναρξη των εργασιών της εθνοσυνέλευσης. Μπορεί το παρασκήνιο να ήταν αρκετό, η πρώτη ημέρα του νέου χρόνου όμως βρήκε τις απελευθερωμένες περιοχές της Ελλάδος να έχουν το δικό τους ενιαίο “Οργανισμό Προσωρινής Διοικήσεως”. Με το κείμενο αυτό, διακηρύττονταν στον υπόλοιπο κόσμο η “πολιτική ύπαρξη και ανεξαρτησία ” του ελληνικού έθνους. Το Σύνταγμα της Επιδαύρου ήταν πλέον γεγονός.
Το Σύνταγμα της Επιδαύρου χάριζε κύρος στην προσπάθεια των Ελλήνων και ήταν πλήρως εναρμονισμένο με τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Επίσης, διακρινόταν για την προοδευτικότητά του. Απέρριπτε τη μονοπρόσωπη εκπροσώπηση και τη συγκέντρωση των εξουσιών σε ένα πρόσωπο, ενώ με τη σειρά του προωθούσε την πολυαρχία (αβασίλευτη, κοινοβουλευτική δημοκρατία) καθώς επίσης και τη διάκριση των εξουσιών (βουλευτικό, εκτελεστικό και ανεξάρτητο δικαστικό σώμα). Το Σύνταγμα της Επιδαύρου άντλησε την επιρροή του από τις ιδέες του Διαφωτισμού, αλλά και από τα συντάγματα των ΗΠΑ και της Γαλλίας. Ταυτόχρονα επηρεάστηκε και από την εσωτερική άσκηση της ισορροπίας μεταξύ των ποικίλων πολιτικών και κοινωνικών ομαδοποιήσεων. Οι προαναφερθείσες επιρροές οδήγησαν σε ένα πρωτοποριακό για τα δεδομένα της Ελλάδος αποτέλεσμα, το οποίο δεν ήταν άλλο από την ύπαρξη του πρώτου συντάγματος του αγώνα.
Πηγές:
Βουλή των Ελλήνων. Ανακτήθηκε από https://www.hellenicparliament.gr/UserFiles/f3c70a23-7696-49db-9148-f24dce6a27c8/syn06.pdf (τελευταία πρόσβαση: 13/06/24).
Χατζής, Α. (2019). Το πρώτο ελληνικό Σύνταγμα. Ανακτήθηκε από https://www.kathimerini.gr/opinion/1058100/to-proto-elliniko-syntagma/ (τελευταία πρόσβαση: 13/06/24).
2024. Σαν σήμερα ψηφίζεται το πρώτο Ελληνικό Σύνταγμα – Το Προσωρινό Πολίτευμα της Ελλάδος. Ανακτήθηκε από https://left.gr/news/san-simera-psifizetai-proto-elliniko-syntagma-prosorino-politeyma-tis-ellados (τελευταία πρόσβαση: 13/06/24).
Λυντέρης, Χ. (2022). Διακόσια χρόνια από το πρώτο Σύνταγμα της Ελλάδας. Ανακτήθηκε από https://www.huffingtonpost.gr/entry/diakosia-chronia-apo-to-proto-sentayma-tes-elladas_gr_61cc6559e4b0c7d8b8a06c59 (τελευταία πρόσβαση: 13/06/24).
