Η διπολική διαταραχή-ή αλλιώς μανιοκατάθλιψη- είναι μια ψυχική νόσος που αφορά περίπου το 1-2% του γενικού πληθυσμού, χωρίς να διαχωρίζει φύλα, και εκδηλώνεται συνήθως στη νεαρή ενήλικη ζωή. Ενώ δεν είναι γνωστά τα ακριβή αίτια της νόσου, με τον βιολογικό παράγοντα ωστόσο να επικρατεί, έχει παρατηρηθεί πως σε μεγάλο βαθμό υπάρχει κληρονομικότητα με την ασθένεια να κάνει κύκλους μέσα στα μέλη της ίδιας οικογένειας. Παρόλα αυτά, σημαντικό ρόλο ως προς την εκδήλωση και την πορεία της νόσου φαίνεται να παίζουν κοινωνικοψυχολογικοί παράγοντες και το περιβάλλον του ατόμου.
Η διάγνωση γίνεται συχνότερα σε ενήλικες, αν και τα τελευταία χρόνια με την πληροφόρηση και τη φροντίδα που υπάρχει, έχουν αρχίσει να γίνονται διαγνώσεις και κατά την εφηβεία, ενώ έχουν διαγνωστεί περιστατικά ακόμη και από την πρώτη παιδική ηλικία, κάτι πολύ σημαντικό, καθώς η έγκαιρη διάγνωση μπορεί να συνεισφέρει πολύ θετικά στην πορεία και στην αντιμετώπιση της νόσου.
Στην ουσία, η διπολική διαταραχή αποτελεί διαταραχή της διάθεσης, η οποία χαρακτηρίζεται από την εναλλαγή επεισοδίων κατάθλιψης και μανίας, επηρεάζοντας σε σημαντικό βαθμό τη λειτουργικότητα του ατόμου σε καίριους τομείς της ζωής του, από την εργασία και τις διαπροσωπικές σχέσεις εώς και την ίδια την αυτοφροντίδα του.
Η ασθένεια μοιράζεται σε δύο πόλους: την μανία (παθολογική ευφορία) και την κατάθλιψη (παθολογική θλίψη), με τον ασθενή να παρουσιάζει τουλάχιστον ένα επεισόδιο μανίας στη ζωή του. Συνηθέστερα, τα επεισόδια μανίας είτε ισοδυναμούν με εκείνα της κατάθλιψης, είτε υπερέχει το ένας είδος έναντι του άλλου.
Η ίδια η διαταραχή διαχωρίζεται σε δυο τύπους: τον τύπου 1, με το άτομο να έχει εκδηλώσει τουλάχιστον ένα, έστω και μοναδικό, επεισόδιο μανίας, και τύπου 2, με το άτομο να εκδηλώνει επεισόδιο/α υπομανίας- δηλαδή ήπιας μορφής μανίας-και κυρίως καταθλιπτικών επεισοδίων.
Όσον αφορά στη διάγνωση της νόσου, γίνεται από ειδικευμένο ειδικό ψυχικής υγείας (ψυχίατρο ή κλινικό ψυχολόγο), μόνο εφόσον το άτομο έχει εκδηλώσει τουλάχιστον ένα μανιακό επεισόδιο, ώστε να διαχωριστεί από την κατάθλιψη, και πρώτα απ’όλα πρέπει να αποκλειστεί η συσχέτιση των κλινικών συμπτωμάτων με συμπτώματα που οφείλονται σε χρήση τοξικών ουσιών/αλκοόλ, άλλη ψυχιατρική διαταραχή ή σωματική νόσο. Η διάγνωση προκύπτει έπειτα από λήψη πλήρους ιστορικού και μετά από ενδελεχή παρατήρηση του ατόμου.
Συνήθως, τα χαρακτηριστικά του μανιακού επεισοδίου πρέπει να διαρκέσουν έστω μια εβδομάδα και να περιλαμβάνουν:
- εξαιρετικά ευερέθιστη διάθεση με επιθετικές τάσεις,
- παρορμητικότητα, απουσία κριτικής σκέψης που οδηγεί σε κακές αποφάσεις,
- διάσπαση προσοχής και συνεχή εναλλαγή θεμάτων, χωρίς να μπορεί να εστιάσει την προσοχή και τη σκέψη του σε ένα αντικείμενο/δραστηριότητα/θέμα,
- γρήγορη ομιλία με έντονη τάση φλυαρίας,
- ελλειπή ύπνο και λίγη ανάγκη για αυτόν,
- υπερβολικά δείγματα αυτοπεποίθησης με τάσεις μεγαλοπρέπειας, αίσθημα μεγαλείου σε σχέση με τον εαυτό του, την αποδοχή τρίτων,τις ικανότητες του, την καταγωγή του,
- υπερβολική ενεργητικότητα, έντονη δραστηριότητα και προσήλωση σε απλές, καθημερινές ασχολίες.
Τα επεισόδια υπομανίας διαφέρουν σημαντικά σε ένταση (είναι ηπιότερη η κλινική τους εικόνα), με το άτομο να παραμένει σχετικά λειτουργικό και να μην υπάρχει ανάγκη νοσηλείας του, ενώ διαφέρουν και σε διάρκεια, (περίπου τέσσερις ημέρες).
Τα συμπτώματα των επεισοδίων κατάθλιψης δεν διαφέρουν σημαντικά σε κάτι από εκείνα ενός ατόμου που νοσεί από μείζονα καταθλιπτική διαταραχή, αν και διαφέρουν πιθανότατα ως ένα βαθμό ως προς τους μηχανισμούς παθογένεσής τους, καθώς η αιτία της διπολικής κατάθλιψης ανευρίσκεται κυρίως σε βιολογικό παράγοντα, ενώ της μονοπολικής σε ψυχοκοινωνικούς παράγοντες, και συνεπώς διαφέρει και η θεραπευτική προσέγγιση.
Συνοδεύονται, λοιπόν, από:
- ευερέθιστη, πεσμένη διάθεση με καταθλιπτικές εκδηλώσεις και δυσκολία συγκέντρωσης,
- έντονη ανάγκη για ύπνο-πιο σπάνια μείωση, έντονο αίσθημα κόπωσης, έλλειψη ενέργειας,
- απώλεια όρεξης/κιλών ή αύξηση λήψης τροφής/υπερφαγία
- επίμονη κατάθλιψη,
- απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες, ασχολίες, διαπροσωπικές σχέσεις,
- απώλεια σεξουαλικής διάθεσης,
- αίσθημα μειωμένης αυτοπεποίθησης, πως είναι υποδεέστερος,
- αδυναμία συγκέντρωσης/ολοκλήρωσης δραστηριοτήτων,
- σκέψεις θανάτου, σχέδια αυτοκτονίας.
Το μεγαλύτερο ερώτημα που προκύπτει και βασανίζει ακόμη και τα πάσχοντα άτομα είναι η επικινδυνότητα των διπολικών ατόμων. Ευτυχώς, οι προκαταλήψεις και οι ψευδείς πληροφορίες σχετικά με την ασθένεια μοιάζουν να αποτελούν παρελθόν, με τα σύγχρονα μέσα ενημέρωσης να συνεισφέρουν αρκετά. Η επικινδυνότητα κατά τη διάρκεια επεισοδίου κατάθλιψης αφορά το ίδιο το άτομο, με κύρια εκδήλωση την αυτοκτονικότητα. Κατά τη διάρκεια μανιακού επεισοδίου, το άτομο μπορεί να είναι εν δυνάμει επικίνδυνο τόσο για τον εαυτό του όσο και για τους άλλους, κυρίως λόγω της απώλειας ελέγχου συναισθημάτων και κριτικής σκέψης, με το άτομο να οδηγείται σε παράτολμες αποφάσεις ή επικίνδυνες συμπεριφορές.
Θα προκαλούσε εντύπωση, ίσως, η λίστα των διάσημων μουσικών, ζωγράφων, συγγραφέων, πολιτικών, που πάσχουν/έπασχαν-ή εικάζεται- από διπολική διαταραχή, αλλά είναι σημαντικό να ειπωθεί, καθώς ενδυναμώνει τους ασθενείς, καταρρίπτει τα στερεότυπα και πολεμάει την προκατάληψη: οι Kurt Cobain, Virginia Woolf, Vincent van Gogh, Cameron Diaz, Robin Williams, Jim Carrey, Marlon Brando, Sting, Nina Simone, Winston Churcill, Jimi Hendrix, Edgar Allan Poe, Sylvia Plath, Ludwig van Beethoven, Tim Burton, είναι μόλις κάποια από τα πιο ενδεικτικά ονόματα.
Δεν υπάρχει ακόμη θεραπεία για την διπολική διαταραχή, υπάρχουν, όμως, ενδεδειγμένες ψυχοφαρμακευτικές αγωγές αντιμετώπισης των συμπτωμάτων της και σταθεροποίησης διάθεσης, σε συνδυασμό με ψυχοθεραπευτική αγωγή-με κύρια κατεύθυνση την συμπεριφορική. Το άτομο πρέπει να βρίσκεται σε συνεχή λήψη θεραπείας, ακόμη και κατά την «νορμάλ» περίοδο όπου η συμπεριφορά του παρουσιάζει φυσιολογικές διακυμάνσεις, καθώς η διπολική διαταραχή τείνει να παρουσιάζει συχνές υποτροπιάσεις, που μπορεί να αποβούν τραυματικές για τον εγκέφαλο, αλλοιώνοντας μέρη του και συμβάλλοντας αρνητικά στην πορεία της ασθένειας.
Οι προτεινόμενες θεραπείες δίνουν πολύ καλά αποτελέσματα, βοηθώντας το άτομο να παραμένει λειτουργικό και να μπορεί να ανταπεξέλθει με επιτυχία στην καθημερινότητα του, να εργάζεται, να διατηρεί διαπροσωπικές σχέσεις, να δημιουργεί.
