Αποτελεί κοινή πεποίθηση ότι η μνήμη λειτουργεί σαν ένας υπολογιστής, συγκρατώντας οποιαδήποτε πληροφορία λαμβάνει από το περιβάλλον, ή σαν μια φωτογραφική μηχανή, ικανή να αποτυπώνει κάθε γεγονός με όλες του τις λεπτομέρειες. Εδώ προκύπτουν, όμως, παραδείγματα και αντιρρήσεις από την καθημερινή ζωή που απορρίπτουν αυτήν την πεποίθηση. Παραδείγματος χάριν: ζείτε μια εμπειρία με έναν φίλο σας και χρόνια αργότερα συζητάτε γι’ αυτή την εμπειρία που περάσατε μαζί. Γιατί πολλές φορές συμβαίνει να θυμάστε τελείως διαφορετικά πράγματα ενώ ζήσατε τα ίδια ακριβώς γεγονότα; Μήπως ο ανθρώπινος νους τελικά δεν προσομοιάζει σε φωτογραφική μηχανή;
Ο ανθρώπινος νους, όπως ένας υπολογιστής, «τρέχει» τρεις διαδικασίες που σχετίζονται με τη μνήμη: την κωδικοποίηση μιας πληροφορίας ώστε να μπορεί να αποθηκευτεί, την αποθήκευση της και την ανάσυρση, όπου ουσιαστικά ανακαλείται η αποθηκευμένη πληροφορία. Ωστόσο, τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά στον άνθρωπο καθώς η μνήμη είναι πιο πολύπλοκη, χωρίζεται σε υπο-τύπους και υπόκειται σε προκαταλήψεις και σφάλματα. Τέτοια, μεταξύ άλλων, μπορεί να είναι «σχήματα» με τα οποία γεμίζουμε τα κενά στις αναμνήσεις μας. Για παράδειγμα, βλέπεις μια άδεια βιβλιοθήκη σε ένα δωμάτιο και αργότερα, όταν ανακαλείς την ανάμνηση, θυμάσαι και βιβλία πάνω της, απλά και μόνο επειδή αυτό περιμένεις πως θα έχει μια βιβλιοθήκη.
Πολλές φορές, επίσης, παραπλανητικές ερωτήσεις μπορούν να αλλοιώσουν μια ανάμνηση ή ακόμα πιο εντυπωσιακό, να «φυτέψουν» αναμνήσεις για γεγονότα που δεν συνέβησαν ποτέ! Αυτό εγείρει εύλογα πολλούς προβληματισμούς, όπως τι γίνεται στην περίπτωση που κάποιος καλείται να καταθέσει ως αυτόπτης μάρτυρας στο δικαστήριο; Διότι αυτή είναι η συνθήκη όπου η φωτογραφική μνήμη στον άνθρωπο θα ήταν χρήσιμη και επιβεβλημένη. Κι όμως, οι έρευνες δείχνουν ότι ο τρόπος που θα κάνεις μια ερώτηση σε κάποιον ή θα τον ανακρίνεις, μπορεί να επηρεάσει την ανάμνηση. Για παράδειγμα, αν ρωτήσεις κάποιον «Είδες κάποιον άντρα;» μπορεί να σου πει όχι. Αλλά αν τον ρωτήσεις «Είδες τι φορούσε αυτός ο άντρας;», τον βάζεις αμέσως στη διαδικασία να σκεφτεί ότι πράγματι υπήρχε άντρας σε ένα γεγονός.
Φυσικά, το να μην είναι οι αναμνήσεις σαν φωτογραφίες δεν είναι απαραίτητα κακό, όπως υποστηρίζει και ο Heffner. Ο άνθρωπος συγκρατεί μακροπρόθεσμα πληροφορίες που έχουν νόημα γι’ αυτόν. Φανταστείτε να θυμόσασταν την οποιαδήποτε λεπτομέρεια οποιασδήποτε κατάστασης συνεχώς. Ο εγκέφαλος θα «υπερφορτωνόταν» από ανούσιες λεπτομέρειες και θα δυσκολευόσασταν να διακρίνετε χρήσιμες σημαντικές πληροφορίες. Επιπλέον, οι πληροφορίες δεν χάνονται πάντα από τη μνήμη, αλλά μπορεί να καταπιέζονται ή να υπάρχουν αλλά να μην έχουμε πρόσβαση σε αυτές για λόγους που εξυπηρετούν την ευημερία μας, όπως, για παράδειγμα, το να «ξεχνάμε» ένα δυσάρεστο συμβάν.
Τελικά, η ανθρώπινη μνήμη δεν λειτουργεί σαν φωτογραφική μνήμη- η ανακατασκευή μιας ανάμνησης υπόκειται σε αλλοιώσεις, σφάλματα και επιδράσεις. Οι «ελλείψεις» αυτές όμως λειτουργούν μάλλον προς όφελός μας, παρά κατά μας!
Προτεινόμενη βιβλιογραφία:
Heffner, C. (2016). Chapter 6: section 2: memory and forgetting. AllPsych. http://allpsych.com/psychology101/memory/
Laney, C., & Loftus, E. (2016). Eyewitness testimony and memory biases. Diener Education Fund. http://nobaproject.com/modules/eyewitness-testimony-and-memory-biases
Loftus, E., & Guido, Z. (1974). Eyewitness testimony: the influence of wording a question. Bulletin of the Psychonomic Society, 1, 84-86. DOI: 10.3758/BF03336715
Memory Distortions and Biases. Boundless.com. https://www.boundless.com/psychology/textbooks/boundless-psychology-textbook/memory-8/memory-distortions-58/memory-distortions-and-biases-224-12759/
