Δεν είναι λίγες οι φορές που όλοι μας έχουμε βιώσει ψυχοσωματικά συμπτώματα σε περιόδους μεγάλου στρες και πίεσης. Οι ρυθμοί με τους οποίους τρέχει η ζωή μας κάθε άλλο παρά χαλαροί είναι. Σίγουρα ακολουθώντας αυτό το πρότυπο ζωής καταλήγουμε να ξεχνάμε τη σύνδεση του ψυχισμού μας με το σώμα και τις ανάγκες του. Παρόλα αυτά η λειτουργικότητα ενός σώματος δεν παύει ποτέ να ανατροφοδοτείται με νέες ανάγκες αλλά και προειδοποιήσεις σε περίπτωση που χάσουμε τον έλεγχο. Τα ψυχοσωματικά συμπτώματα θα μπορούσε να πει κανείς λοιπόν ότι είναι το σήμα του σώματός μας για να μας δείξει πως κάτι δεν πάει πια καλά με την ψυχική μας υγεία
Πώς ορίζονται τα ψυχοσωματικά συμπτώματα;
Ψυχοσωματικά συμπτώματα είναι αυτά που προκύπτουν λόγω διαταραχής σε κάποιο όργανο του σώματος (οργανικά συμπτώματα) και σχετίζονται άμεσα με ψυχολογικές επιβαρύνσεις. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται σωματοποίηση. Η διαταραχή στα όργανα αυτά είναι απόρροια παθολογικής ενεργοποίησης του Αυτόνομου Νευρικού Συστήματος και τροποποιημένων βιοχημικών συνθηκών του σώματός μας.
Για παράδειγμα, κατά την διάρκεια έντονου στρες ή φόβου, η αρτηριακή πίεση ανεβαίνει ενώ οι σφυγμοί και ο αναπνευστικός ρυθμός αυξάνονται, μέσω απελευθέρωσης ειδικών ορμονών και νευροδιαβιβαστών. Όταν το άγχος υποχωρήσει, τα επίπεδα πίεσης και σφυγμών επανέρχονται στο φυσιολογικό, μέσα από αντιρροπιστικούς μηχανισμούς. Άτομα που βιώνουν χρόνιο στρες ή κάποια άλλη ψυχική διαταραχή, αδυνατούν να αντιρροπίσουν τις συγκεκριμένες απαντήσεις με αποτέλεσμα να προκαλούνται σωματικές εκδηλώσεις.
Γιατί δημιουργούνται τα ψυχοσωματικά συμπτώματα;
Οι ψυχοσωματικές ασθένειες και τα ψυχοσωματικά συμπτώματα προκαλούνται συνήθως από μέτρια έως υψηλά επίπεδα στρες, άγχους ή κατάθλιψης. Με απλά λόγια, είναι ένα φαινόμενο μυαλού και σώματος. Όταν κανείς βιώνει έντονο στρες, το σώμα του εγκρίνει διάφορες ορμόνες σε υπερβολική ποσότητα, όπως για παράδειγμα η κορτιζόλη και η αδρεναλίνη. Η υπερβολική έκκριση ορμονών οδηγεί στα σωματικά συμπτώματα. Οι ορμόνες του στρες μπορούν επίσης να προκαλέσουν διακυμάνσεις στα επίπεδα σεροτονίνης καθώς και αποδυνάμωση του ανοσοποιητικού συστήματος, τα οποία μπορούν να επιδεινώσουν τις σωματικές παθήσεις.
Η ορμόνη του στρες
Η κορτιζόλη είναι μια ορμόνη που εκκρίνεται από τα επινεφρίδια και αρκετές φορές ευθύνεται για τα ψυχοσωματικά συμπτωματα. Παίζει σημαντικό ρόλο στην αντίδραση του σώματος στο στρες. Όταν ένα άτομο βρίσκεται υπό στρες, η κορτιζόλη βοηθά στην προετοιμασία του σώματος να αντιμετωπίσει την απειλή. Ωστόσο, η υπερβολική ποσότητα κορτιζόλης είναι επιβλαβής για την υγεία και μπορεί να συμβάλει σε υψηλή αρτηριακή πίεση, μειωμένη γνωστική λειτουργία, αυξημένη φλεγμονή, χαμηλότερο ανοσοποιητικό και άλλες συνέπειες για την υγεία .
Εκτός από το ότι είναι η «ορμόνη του στρες», η κορτιζόλη επηρεάζει ένα ευρύ φάσμα άλλων λειτουργιών του σώματος. Αυτό επηρεάζει την αρτηριακή πίεση, τον καρδιακό παλμό, την πέψη και τα επίπεδα γλυκόζης στο σώμα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η υπερβολική ποσότητα της ορμόνης αυτής, ιδιαίτερα για μεγάλο χρονικό διάστημα, μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα όπως προβλήματα στο στομάχι, προβλήματα θυρεοειδούς, αργή επούλωση πληγών, υπογλυκαιμία και μειωμένη οστική πυκνότητα.
Στρατηγικές φροντίδας ενάντια στη σωματοποίηση του άγχους
Συχνά η διαδικασία της αναζήτησης θεραπείας των σωματικών συμπτωμάτων ξεκινά από ιατρικό έλεγχο, ώστε να διασαφηνιστεί εάν τα συμπτώματα έχουν τη ρίζα τους σε κάποιο καθαρά σωματικό πρόβλημα ή είναι ψυχικά. Οι γιατροί αφού αποκλείσουν κάθε περίπτωση συνήθως παραπέμπει τον ενδιαφερόμενο σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας. Έτσι, λοιπόν, ένας νέος κύκλος αναζήτησης ξεκινά με διαφορετική ματιά αυτή τη φορά.
Φυσικά, η ψυχική φροντίδα δεν χρειάζεται να τρομάζει όσους δεν έχουν ασχοληθεί ξανά με αυτή. Το παν είναι ο ασθενής να μπορέσει να βρει τη λύση και την ανακούφιση από σωματικές και ψυχικές δυσκολίες. Οι ψυχολογικές θεραπείες και η διαχείριση του στρες είναι σημαντικές, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι οι ψυχοσωματικές ασθένειες δεν απαιτούν ιατρική θεραπεία. Μπορεί να συνταγογραφηθούν φάρμακα για να βοηθήσουν στη θεραπεία των συμπτωμάτων που αντιμετωπίζει ο καθένας. Η συνδυαστική θεραπεία είναι κάτι πολύ συχνό και διαδεδομένο σε αυτές τις περιπτώσεις.
Οι επιλογές φροντίδας για τα ψυχοσωματικά συμπτώματα είναι πολλές και ο συνδυασμός τους ανίκητος. Με άλλα λόγια κάποιες από αυτές μπορεί να είναι:
Ψυχοθεραπεία
Ο σημαντικότερος παράγοντας πρόληψης αλλά και αντιμετώπισης των ψυχοσωματικών εκδηλώσεων είναι η μείωση του άγχους. Η ψυχοθεραπεία και η συμβουλευτική αποτελούν καίριες παραμέτρους θεραπείας και συνίστανται σε όλα τα άτομα με διάγνωση ψυχοσωματικών διαταραχών. Επιπλέον, η έρευνα δείχνει ότι η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία (CBT) μπορεί να είναι αποτελεσματική για τη θεραπεία διαταραχών που σχετίζονται με το στρες. Η CBT μπορεί να ελαχιστοποιήσει το άγχος διορθώνοντας λανθασμένες αρνητικές πεποιθήσεις, μειώνοντας τις συμπεριφορές αναζήτησης ασφάλειας και ενισχύοντας τις δεξιότητες αντιμετώπισης του άγχους. Η θεραπεία για τη μείωση του στρες που βασίζεται στην ενσυνειδητότητα (MBSR) μπορεί επίσης να βοηθήσει στη μείωση των επιπέδων άγχους και στη βελτίωση των δεξιοτήτων αντιμετώπισης.
Φαρμακευτική αγωγή
Πολύ συχνά είναι ανάγκη με σκοπό την πλήρη ίαση του ασθενούς να χορηγούνται και φαρμακευτικές αγωγές για ψυχικά νοσήματα. Η βοήθεια που προσφέρουν αυτού του είδους τα φάρμακα είναι ιδιαίτερα αξιόλογη, καθώς δίνουν τον χρόνο και το χώρο στο άτομο να ανακάμψει πλήρως. Οι καταστάσεις ψυχικής υγείας όπως η κατάθλιψη και το άγχος μπορούν να συμβάλλουν στα σωματικά συμπτώματα, επομένως φάρμακα όπως οι εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs) και οι βενζοδιαζεπίνες μπορεί να είναι χρήσιμα για τη βελτίωση της ευεξίας.
Αυτοβοήθεια
Η αυτοβοήθεια μπορεί επίσης να είναι ένα αποτελεσματικό εργαλείο για τη μείωση των ιατρικά ανεξήγητων συμπτωμάτων και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής. Η έρευνα δείχνει ότι η αυτοκαθοδηγούμενη διαχείριση του στρες μπορεί να είναι χρήσιμη για τη διαχείριση των συμπτωμάτων του. Ωστόσο, αυτή η προσέγγιση μπορεί να χρησιμοποιηθεί καλύτερα ως πρώτο βήμα ή ως μέρος ενός πιο ολοκληρωμένου προγράμματος θεραπείας.
Κλείνοντας
Η αντιμετώπιση του άγχους πόσο μάλλον και της σωματικής δυσφορίας που αυτό προκαλεί είναι μια δύσκολη και επίπονη διαδικασία. Πολλές φορές μάλιστα βρισκόμαστε σε θέση αδυναμίας και άγνοιας για το πως να αντιμετωπίσουμε αυτό το βουνό συμπτωμάτων. Ωστόσο, στη διαδικασία αυτή καλό είναι να μάθουμε να αφήνουμε πίσω μας συμπεριφορές και συνθήκες που πια δε μας εξυπηρετούν. Η αρχή είναι η αποδοχή της ευαλωτότητας του εαυτού μας και ύστερα θα είμαστε έτοιμοι για την αλλαγή και την ίαση. Το σώμα πάντα μιλάει γι’ αυτά που εμείς αποφεύγουμε να θίξουμε ακόμα και στον ίδιο μας τον εαυτό. Το να εντοπίζουμε αυτά τα σημάδια που μας δίνει, μπορεί τελικά να μας φέρει σε ισορροπία με την ψυχή αλλά και το σώμα.
