Έχετε αναρωτηθεί ποτέ γιατί κάποιες φράσεις που χρησιμοποιείτε και ο τρόπος που μιλάτε μερικές φορές θυμίζει υπερβολικά έναν από τους δύο γονείς σας. Κάποια άλλη στιγμή πάλι δεν σκεφτήκατε ότι η συμπεριφορά σας ήταν τελείως παιδική και ότι δεν ταίριαζε καθόλου στην περίσταση. Αν ναι, υπάρχει εξήγηση για αυτό. Έρχεται από τη συναλλακτική ανάλυση και το θεμελιωτή της Eric Berne και περιγράφεται στο μοντέλο των τριών καταστάσεων του Εγώ.
Όπως περιγράφεται λοιπόν σε αυτό το μοντέλο οι ξαφνικές αλλαγές στον τόνο φωνής, στη στάση σώματος, στο λεξιλόγιο, γενικότερα στη συμπεριφορά και κατ’ επέκταση και στο συναίσθημα ενός ανθρώπου προσδιορίζουν τις τρεις καταστάσεις του Εγώ οι οποίες είναι ο Γονέας, ο Ενήλικας και το Παιδί. Και οι τρεις είναι μέσα μας και ενεργοποιούνται ανάλογα την περίσταση αυθόρμητα και χωρίς να το επιδιώκουμε. Είναι συγκεκριμένα μοτίβα συμπεριφορών και συναισθημάτων που εμφανίζονται συγχρόνως και που ένας απλός παρατηρητής δεν μπορεί να τα εντοπίσει αλλά με μια πιο προσεκτική και σχολαστική ματιά αρχίζουν να γίνονται ορατά σαν ένδειξη ότι ένας άνθρωπος ή εμείς οι ίδιοι έχουμε μπει σε μια από τις τρεις καταστάσεις. Ας δούμε όμως ξεχωριστά κάθε μια από αυτές, από πού προέρχονται και που εξυπηρετούν.
- Ο Γονέας λοιπόν είναι οι συμπεριφορές, οι σκέψεις και τα συναισθήματα των γονιών μας (ή των γονικών υποκατάστατων) που τα αντιγράφουμε και τα ενσωματώνουμε στο δικό μας Εγώ όπως τα αντιληφθήκαμε στην παιδική μας ηλικία. Με απλά λόγια είναι ο γονιός που κουβαλάμε μέσα μας. Σχετίζεται αρκετά με τους κανόνες και τα πρέπει όπως τα έχουμε διδαχθεί αλλά και με τη στοργή και τη φροντίδα που έχουμε εισπράξει όταν ήμασταν παιδιά. Ο Γονέας χωρίζεται σε δύο υποκατηγορίες, ελεγκτικός και στοργικός. Εμφανίζεται ιδιαίτερα χρήσιμος στο μεγάλωμα των δικών μας παιδιών ενώ επίσης ξεκουράζει και τον Ενήλικα καθώς αυτοματοποιεί αρκετές ενέργειες (π.χ. η λογική του έτσι μάθαμε και έτσι γίνεται).
- Ο Ενήλικας είναι αυτός που λειτουργεί στο εδώ και τώρα. Επεξεργάζεται τις πληροφορίες και δρα ανάλογα για μια αποτελεσματική και αντικειμενική διευθέτηση των οποιοδήποτε θεμάτων προκύπτουν. Έχω να τελειώσω μια δουλεία και ετοιμάζομαι για αυτό. Επίσης είναι και ο κυρίως υπεύθυνος για τη διαμεσολάβηση μεταξύ του Γονέα και του Παιδιού (π.χ. σε έναν εσωτερικό διάλογο όπου τα πρέπει του γονέα και τα θέλω του παιδιού συγκρούονται).
- Το Παιδί είναι οι συμπεριφορές, οι σκέψεις και τα συναισθήματα μας όπως τα βιώσαμε στην παιδική μας ηλικία και έχουν ενσωματωθεί και αυτά βαθιά μέσα μας. Σχετίζεται αρκετά με τη φαντασία, τη δημιουργικότητα, τον αυθορμητισμό και την απόλαυση και χωρίζεται και αυτό σε δύο υποκατηγορίες του προσαρμοσμένου και του ελεύθερου παιδιού.
Οι τρεις καταστάσεις του εγώ υπάρχουν σε όλες τις ηλικίες, ακόμα και στην παιδική αφού από πολύ νωρίς αρχίζουμε να εσωτερικεύουμε τα γονικά πρότυπα. Όταν βλέπουμε ένα παιδάκι να κουνάει το χέρι όπως η μαμά του και να δίνει οδηγίες στους συνομήλικους του βρίσκεται στην κατάσταση του Γονέα του και όταν το παρακολουθούμε να λύνει ένα δύσκολο πρόβλημα βρίσκεται στην κατάσταση του Ενήλικα. Ένας εργοδότης μπορεί να μιλήσει στον υπάλληλο του με επικριτικό ή στοργικό τρόπο αναπαράγοντας τα όσα είχε μάθει και βιώσει ο ίδιος στην παιδική του ηλικία. Ομοίως, κάποιος μπορεί να αντιδράσει σαν ένα ελεύθερο παιδί μπροστά σε μια ευχάριστη έκπληξη φωνάζοντας με ενθουσιασμό, ενώ κάποιος άλλος μπορεί να αντιδράσει με περισσότερη συγκράτηση.
Εξωτερικά ερεθίσματα μας κάνουν να περνάμε από τη μία κατάσταση του Εγώ στην άλλη και να αλλάζουμε στιγμιαία συμπεριφορά και συναισθήματα. Μια πολύ προσεκτική παρακολούθηση και καλή γνώση του ατόμου που παρατηρούμε ή του εαυτού μας, μας κάνει σχετικά ικανούς να μπορούμε να αντιληφθούμε αυτές τις αλλαγές. Τα χαρακτηριστικά που έχουν οι τρεις καταστάσεις είναι πολυποίκιλα και διαφορετικά από άνθρωπο σε άνθρωπο. Σίγουρα ένας κοροϊδευτικός μορφασμός ή ένα δάχτυλο που κινείται επιτακτικά μπορεί να δείχνει ότι το Παιδί ή ο Γονέας μέσα μας έχει εκείνη τη στιγμή τα ηνία αυτό όμως μπορεί και να μην είναι απαραίτητο. Όλοι μας μεγαλώσαμε σε διαφορετικό περιβάλλον, ενσωματώσαμε τα δικά μας γονικά πρότυπα και βιώσαμε τις δικές μας ξεχωριστές εμπειρίες σαν παιδιά, επομένως κανένα μοτίβο συμπεριφοράς δεν είναι χαρακτηριστικό της κατάστασης που βρίσκεται κάποιος αν δεν συνδυαστεί σωστά. Για τη συναλλακτική ανάλυση ο Γονέας, ο Ενήλικας και το Παιδί είναι εξίσου σημαντικά και λειτουργικά για μας καθώς μας εξυπηρετούν σε διάφορες πτυχές της ζωής μας. Η παθολογία ξεκινάει όταν είμαστε συνεχώς, ανεξαρτήτως των περιστάσεων και των ερεθισμάτων, στη μια κατάσταση έχοντας τη σε υπερλειτουργία με αποτέλεσμα να υπολειτουργούν οι άλλες δυο ή όταν ανακατεύονται τα τρία μέρη μεταξύ τους.
Συνεπώς δεν είναι κακό ούτε να ακουγόμαστε σαν τους γονείς μας αλλά ούτε και να παίζουμε σαν μικρά παιδία. Ο Γονέας, το Παιδί και ο Ενήλικας μέσα μας έχουν τη θέση τους και το χώρο τους. Ακόμα και να προσπαθούμε το αντίθετο την κατάλληλη στιγμή θα βρουν την ευκαιρία και θα βγουν στην επιφάνεια και αυτό μπορεί να είναι πολύ λειτουργικό και βοηθητικό.
Πηγές:
Berne, E. (1964), Παιχνίδια που παίζουν οι άνθρωποι, το βασικό εγχειρίδιο της συναλλακτικής ανάλυσης, (μεταφ.) Εκκεκάκη Λ., Εκδόσεις Μεταίχμιο.
Joines, V., Stewart, I. (2006), H συναλλακτική ανάλυση σήμερα: Μια νέα εισαγωγή στη συναλλακτική ανάλυση, (μεταφ.) Ρέντα Ε., Εκδόσεις Ασημάκης Π.
