Δημόκριτος: Μια διεπιστημονική προσωπικότητα-Μέρος Α’

Η ζωή του

Γέννηση και καταγωγή

Ο Δημόκριτος ήρθε στον κόσμο στα Άβδηρα, πόλη της Θράκης, περίπου το 460 π.Χ. Η οικογένειά του ήταν αριστοκρατικής γενιάς ωστόσο οι απόψεις τους ήταν περισσότερο δημοκρατικές. Ο πατέρας του ονομαζόταν Ηγησίστρατος ή Αθηνόκριτος ή Δαμάσιππος.

Τα Άβδηρα βρίσκονταν ανατολικά του ποταμού Νέστου στις ακτές της Θράκης. Διατέλεσαν ιωνική αποικία που ιδρύθηκε το 654 π.Χ. από κατοίκους της μικρασιατικής πόλης των Κλαζομενών. Τα Άβδηρα αποτελούσε την τρίτη πλουσιότερη πόλη της Αθηναϊκής συμμαχίας. Πηγή του πλούτου της ήταν η ανεξάντλητη παραγωγή σιτηρών και το γεγονός ότι αποτελούσε ένα από τα λιμάνια για τη διεξαγωγή του εμπορίου με το εσωτερικό της Θράκης.

Όπως γνωστοποιεί ο ίδιος ο Δημόκριτος, στο Μικρό διάκοσμο, ο ίδιος ήταν νεαρός όταν ο Αναξαγόρας ήταν ηλικιωμένος. Σύμφωνα με αυτό το στοιχείο, η ημερομηνία γεννήσεως του Δημόκριτου την οποία παραδίδει ο Απολλόδωρος, μοιάζει λογικότερη από άλλες χρονολογίες που διασώθηκαν (80η ολυμπιάδα = 460-456 π.Χ.).

Νεανική ηλικία

Από μικρή ηλικία ο Δημόκριτος παρουσίασε την κλίση του προς τη μελέτη και την εξερεύνηση των ιδιοτήτων της φύσης. Έχει διασωθεί ότι κατά τη διανομή της πατρικής περιουσίας μεταξύ του Δημόκριτου και των δύο αδερφών του ο πρώτος προτίμησε να πάρει το πιο μικρό μερίδιο σε χρήματα (100 τάλαντα). Αυτά τα χρήματα τα ξόδεψε γυρίζοντας σε όλο σχεδόν τον τότε γνωστό κόσμο. Ταξίδεψε, σχεδόν με μεγάλη βεβαιότητα, στην Αίγυπτο, την Περσία και τη Βαβυλώνα. Τα ταξίδια του, όμως, στην Αιθιοπία και την Ινδία είναι περισσότερο βέβαιο ότι δεν πραγματοποιήθηκαν. Ο Ευάγγελος Σπανδάγος ισχυρίζεται ότι όντως ο Δημόκριτος ταξίδεψε σε πολλές χώρες της Ασίας φθάνοντας μέχρι την Ινδία.

Advertising

Περιπλανήσεις στην Ιωνία & την Αθήνα

Σε όλες αυτές τις περιπλανήσεις του, ο Δημόκριτος, κατά πάσα πιθανότητα επισκέφτηκε τα μεγάλα πνευματικά κέντρα της Ιωνίας, κυρίως την Έφεσο και τη Μίλητο. Εκεί, θα ήρθε αντιμέτωπος από κοντά, με τη φιλοσοφία του Θαλή, του Αναξίμανδρου, του Αναξιμένη και του Ηρακλείτου. Στην πόλη της Μιλήτου πιθανόν να συνάντησε για πρώτη φορά τον άνθρωπο που έμελλε να σημαδέψει τη ζωή του, το δάσκαλό του το Λεύκιππο. Απ’ αυτόν, ο Δημόκριτος, πιστεύεται ότι διδάχτηκε τη φιλοσοφία του Παρμενίδη, του Εμπεδοκλή και του Πυθαγόρα. Μάλιστα, για τον τελευταίο ο Δημόκριτος θα γράψει, αργότερα, ειδική πραγματεία.

Στα ταξίδια του δεν αμέλησε να επισκεφτεί και το σημαντικότερο πνευματικό κέντρο της εποχής του, την Αθήνα, φαίνεται όμως ότι η άφιξη και η παραμονή του εκεί πέρασε σχεδόν απαρατήρητη. Σύμφωνα με μια άποψη, αυτό ήταν επιλογή του ίδιου του Δημόκριτου, επειδή ένιωθε μεγάλη περιφρόνηση για τη δόξα. Κατά άλλη άποψη, οι Αθηναίοι ήταν αυτοί που τον αγνόησαν. Η επίσκεψη του Δημόκριτου στην Αθήνα ήταν κάτι φυσιολογικό, αφού η πόλη αποτελούσε την διανοητική πρωτεύουσα της Ελλάδας. Ίσως, όμως, η εμπόλεμη κατάσταση, στην οποία διατελούσε τότε η Αθήνα λόγω του Πελοποννησιακού πολέμου, να οδήγησε το Δημόκριτο στην απόφαση να δημιουργήσει τη σχολή του στα Άβδηρα. Πάντως, ο φιλόσοφος σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να περιφρονούσε την Αθήνα, όντας ο ίδιος δημοκρατικός στις απόψεις του. Ακόμη, πολλές από τις απαντήσεις που έδωσε σε φιλοσοφικά προβλήματα μαρτυρούν ότι γνώριζε καλά τη φιλοσοφία του Σωκράτη, του Πλάτωνα, του Αντισθένη, του Αρίστιππου και του Αναξαγόρα.

Διαβάστε επίσης Εύδημος ο Ρόδιος: Ο αρχαίος ιστορικός της Επιστήμης

Η πολυμάθειά του

Τα ενδιαφέροντα του Δημόκριτου επεκτείνονταν σε πολλούς τομείς. Ασχολήθηκε σχεδόν με όλες τις όψεις της ανθρώπινης γνώσης: μαθηματικά, μουσική, γεωμετρία, μετεωρολογία, γλωσσολογία, τέχνη του πολέμου, κοσμολογία, αστρονομία, βιολογία, γεωλογία, γεωγραφία, λογική, ηθική, αισθητική, ιστορία, παιδεία. Γνωστή και φανερή ήταν η αποχή του από την ενασχόληση με τη θρησκεία και την πολιτική. Από αυτήν την άποψη, διατέλεσε κατά κάποιο τρόπο, πρόδρομος της φιλοσοφίας του Αριστοτέλη. Ήταν ένας καθολικός νους και είχε πνεύμα εγκυκλοπαιδικό.

Επιστροφή στην πατρίδα

Όταν ο Δημόκριτος γύρισε κάποτε στα Άβδηρα, είχε σπαταλήσει πια όλο το μερίδιό του από την πατρική κληρονομιά. Τη φροντίδα του και τη συντήρησή του επιλήφθηκε ο αδελφός του Δάμασος. Σύμφωνα με κάποια μαρτυρία ο Δημόκριτος αποδείχτηκε χρήσιμος για τον αδερφό του επειδή προέβλεψε αναμενόμενη νεροποντή και τον παρακίνησε να μαζέψει την παραγωγή του από τους αγρούς. Όσοι από τους Αβδηρίτες τον πίστεψαν έσωσαν τις περιουσίες τους, οι άλλοι καταστράφηκαν. Το ανέκδοτο αυτό κατά πάσα πιθανότητα κατασκευάστηκε ως απάντηση στις κατηγορίες ότι η έρευνα της φιλοσοφίας είναι άχρηστη σε πρακτικά ζητήματα της ανθρώπινης καθημερινότητας. Ωστόσο, η εκτίμηση που έχαιρε από ορισμένους συμπολίτες του προκάλεσαν τον φθόνο σε ορισμένους άλλους.

Advertising

Στα Άβδηρα, ο Δημόκριτος, αφοσιώθηκε στη διδασκαλία και τη συγγραφή των έργων του. Ανάμεσα στους μαθητές του ήταν και ο Βίων. Η γνώμη του κόσμου για τον Δημόκριτο ήταν πολύ καλή. Μάλιστα, μια από τις ονομασίες που έλαβε ήταν Γελασίνος (=ο γελαστός), αφού αντεπεξερχόταν πάντα στα προβλήματα της ζωής με αισιοδοξία, γαλήνη και καρτερία. Κατά μια άλλη εκδοχή καλέστηκε έτσι, επειδή περιγελούσε τις καθημερινές θλίψεις που απασχολούσαν τους άλλους ανθρώπους. Το πιθανότερο, όμως, είναι ο χαρακτηρισμός αυτός να πηγάζει από την άποψη του Δημόκριτου ότι η ευθυμία αποτελεί στόχο για τη ζωή του κάθε ανθρώπου. Αυτό του το σύστημα πιστεύεται ότι οδήγησε και στην μακροζωία του.

Διαβάστε επίσης Η μεταλλουργία πιθανόν έχει περισσότερες από μία γενέτειρες

Το τέλος

Ο Δημόκριτος πιστεύεται ότι πέθανε σε πολύ προχωρημένη ηλικία, αφού υπαγόταν στους μακροβιότερους Έλληνες στοχαστές. Διάφορες πηγές μαρτυρούν ότι έζησε από 90 ως και 109 χρόνια. Δε κατέχουμε την ακριβή χρονολογία του θανάτου του, η οποία τοποθετείται συμβατικά στο 370 ή 360 π.Χ. Επιπροσθέτως, και σχετικά με το τέλος του φιλοσόφου υπάρχουν διάφοροι θρύλοι. Σύμφωνα με έναν απ’ αυτούς, ήθελε να δώσει τέλος στην ζωή του, όντας σε βαθιά γεράματα, με αποχή από την τροφή. Επειδή, όμως, ήταν οι ημέρες των Θεσμοφορίων και οι γυναίκες της οικογένειας ήθελαν να τις γιορτάσουν, τον παρακάλεσαν να μεταθέσει το θάνατό του για λίγες μέρες. Διέταξε τότε να του φέρουν κοντά ένα αγγείο με μέλι (ή ζεστά ψωμιά κατά άλλη εκδοχή) και διαβίωσε, ώσπου να περάσουν οι γιορτές, μόνο με τη μυρωδιά του μελιού. Όταν έφυγαν οι γιορτινές μέρες, παραδόθηκε στο θάνατο.