Δημόκριτος: Μια διεπιστημονική προσωπικότητα-Μέρος Β’

Συνεχίζοντας το αφιέρωμα στην μεγάλη διεπιστημονική προσωπικότητα που ήταν ο Δημόκριτος θα ασχοληθούμε με τις επιστήμες τις οποίες κατέβαλε κάθε προσπάθεια ο ίδιος είτε να θεμελιώσει είτε να αναπτύξει περαιτέρω.

Η ενασχόληση του Δημόκριτου με τα Μαθηματικά

Τρεις τετραλογίες έργων του Δημόκριτου πραγματεύονται μαθηματικά έργα: «Περί διαφορής γωνίης ή περί ψαύσιος κύκλου και σφαίρης», «Περί γεωμετρίης» (το οποίο αποτελεί το αρχαιότερο βιβλίο γεωδαισίας) και «Αριθμοί». Επίσης, αναφέρεται και μια πραγματεία του Δημόκριτου που χάθηκε, με τίτλο: «Περί αλόγων γραμμών και ναστών, α΄,β΄» δηλαδή «περί ασύμμετρων ευθυγράμμων τμημάτων και στερεών». Αυτή η πραγματεία αξίζει αναφοράς καθώς από τον τίτλο της συμπεραίνουμε πως η μελέτη των ασύμμετρων είχε προοδεύσει πριν την σύσταση της Ακαδημίας του Πλάτωνα. Επιπλέον, μαρτυρούνται άλλα δύο μαθηματικά έργα του Δημόκριτου σε σχέση το ένα με την περιγραφή του πόλου στα μαθηματικά και το άλλο την προβολική γεωμετρία. Ο Πλούταρχος καταλογίζει στον Δημόκριτο την ιδέα και παρατήρηση ότι δύο πολύ γειτονικές διατομές ενός κώνου, παράλληλες προς τη βάση του, δεν είναι δυνατόν να καταστούν ίσες παρά μόνο αν ο κώνος μετατραπεί σε κύλινδρο, αλλά ούτε και άνισες γίνονται, διότι τότε ο κώνος θα εμφάνιζε ασυνέχεια και ανωμαλία. Η παρατήρηση αυτή αξίζει καθώς μαρτυρεί πως ο Δημόκριτος ήταν από τους πρώτους μαθηματικούς που ασχολήθηκαν με τα προβλήματα των απειροστών και ανοίγει τον δρόμο για την θεμελίωση του απειροστικού λογισμού. Από τους διάφορους τίτλους των έργων του Δημόκριτου που όμως έχουν χαθεί λαμβάνουμε την πληροφορία ότι ο Δημόκριτος ασχολήθηκε με την επίπεδη γεωμετρία, τη θεωρία των αριθμών, τη θεωρία των ασύμμετρων γραμμών και τη στερεομετρία. Τέλος, από μια επιστολή του Αρχιμήδη προς τον Ερατοσθένη εξάγεται το συμπέρασμα ότι ο Δημόκριτος ήξερε να υπολογίζει τον όγκο τριγωνικής πυραμίδας και τον όγκο κώνου με δύο θεωρήματα τα οποία είτε μόνο γνώριζε είτε τα είχε αποδείξει κιόλας.

Ο Δημόκριτος και η Φυσική επιστήμη

Ο Δημόκριτος θεωρείται ο βασικός εκπρόσωπος των υποστηρικτών της ατομικής θεωρίας. Αυτές ήταν οι απόψεις του δασκάλου του Λεύκιππου τις οποίες και ο Δημόκριτος υιοθέτησε και επέκτεινε με έναν πιο επιστημονικό τρόπο. Σύμφωνα, λοιπόν, με την θεωρία του Δημόκριτου πρωταρχικό περιεχόμενο και βασικά συστατικά των τεσσάρων στοιχείων της φύσης (γη, αέρα, νερού και φωτιάς) είναι η ύλη και ο κενός χώρος που είναι άπειρος. Η ύλη δεν αποτελεί κάτι το συνεχές, αλλά απαρτίζεται από ελάχιστα σωματίδια, αδιαίρετα, ασυμπίεστα και αόριστα. Αυτά τα σωματίδια τα ονόμασε άτομα. Τα άτομα κατά την διδασκαλία του Δημόκριτου χωρίζονται μεταξύ τους με κενό και είναι ομοιογενή. Έτσι, ο σχηματισμός των διαφόρων σωμάτων είναι αποτέλεσμα της σύνδεσης των ατόμων κατά διαφορετικούς τρόπους κάθε φορά. Αποτέλεσμα της θεωρίας του είναι πως ένα σώμα καταστρέφεται αν γίνει διαχωρισμός των ατόμων του. Επιπλέον, τα άτομα διαφέρουν μεταξύ τους ως προς το σχήμα, τη διάταξη, τη θέση, το μέγεθος και το βάρος. Τα άτομα είναι σε μια αέναη (συνεχόμενη για πάντα) κίνηση μέσα στο κενό, σε μια δίνη. Η κίνηση αυτή που είναι άναρχη επιβάλλεται από τη διαφορετική «βαρύτητα» του κάθε ατόμου. Η πυκνότητα ενός σώματος είναι αποτέλεσμα της πυκνότητας την οποία παρουσιάζουν τα άτομα από τα οποία αποτελείται. Οι επιστήμονες στις αρχές του 20ου αιώνα που ανακάλυψαν το σωμάτιο της ύλης που δεν υφίσταται μεταβολή κατά την διάρκεια μιας χημικής αντίδρασης, το ονόμασαν «άτομο» προς τιμήν της θεωρίας των Δημόκριτου και Λεύκιππου. Στην συνέχεια, όμως, αφού πέρασαν τα χρόνια, οι επιστήμονες αντιλήφθηκαν ότι το άτομο «κοβόταν» και σε μικρότερα σωματίδια τα οποία μέχρι τώρα αποτελούν αυτά τα άτμητα άτομα του Δημόκριτου. Δηλαδή, τους βασικούς πυρήνες της ύλης. Επομένως, η θεωρία του Δημόκριτου υποστηρίζεται από πολλούς επιστήμονες πως αποτέλεσε την βάση της ανάπτυξης της σύγχρονης ατομικής θεωρίας.

Διαβάστε επίσης Αρχαία ελληνική επιστήμη, ό,τι πρέπει να ξέρετε

Διάφορες είναι οι απόψεις που είχε ο Δημόκριτος σχετικά με την επιστήμη της φυσικής. Συγκεκριμένα, πίστευε ότι η όραση οφείλεται στα άτομα των σωμάτων τα οποία στέλνει μέσα από τον αέρα το είδωλο του αντικειμένου στον εκάστοτε οφθαλμό του παρατηρητή. Η λαμπρότητα των αντικειμένων μειώνεται αντίστοιχα με την απόσταση τους από το μάτι του παρατηρητή. Ο Δημόκριτος, ακόμη, πίστευε ότι όσο μεγαλύτερη είναι η μάζα ενός σώματος, τόσο αυτό είναι βαρύτερο. Επίσης, κατά τον Δημόκριτο ο ήχος σχηματίζεται από κατάτμηση του αέρα σε ομοιόσχημα σωματίδια. Ο Αλέξανδρος ο Αφροδισιεύς στο έργο του «Φυσικά Προβλήματα» δίνει την ερμηνεία που είχε καταθέσει ο Δημόκριτος σχετικά με την ιδιότητα του μαγνήτη να έλκει το σίδηρο. Ο Δημόκριτος πρώτος ασχολήθηκε και μίλησε για τις χημικές ενώσεις, δηλαδή για τη δράση και την αντίδραση των σωμάτων μεταξύ τους. Επιπλέον, ο Δημόκριτος διατύπωσε την αρχή της αφθαρσίας της ύλης την ίδια εποχή με τον Διογένη τον Απολλωνιάτη.

Advertising

Ο Δημόκριτος και η Αστρονομία

Ο Δημόκριτος είχε ασχοληθεί και με την επιστήμη της Αστρονομίας. Μνημονεύονται, ανάμεσα στους περίπου 100 τίτλους έργων του, και αστρονομικού περιεχομένου πραγματείες όπως: «Μέγας διάκοσμος», «Μικρός διάκοσμος», «Κοσμογραφίη», «Περί των πλανητών», «Μέγας ενιαυτός ή Αστρονομίη, παράπηγμα», «Άμιλλα κλεψύδρας και ουρανού» και «Ουρανογραφίη». Ο Δημόκριτος πίστευε ότι το Σύμπαν είναι άπειρο, αναλλοίωτο και άφθαρτο. Υπάρχουν άπειροι «Κόσμοι» (ίσως εδώ εννοεί πλανητικά συστήματα ή γαλαξίες) που έχουν διαφορετικά μεγέθη. Σε ορισμένους απ’ αυτούς δεν υπάρχει το δίδυμο Ήλιος-Σελήνη, ενώ σε άλλα υπάρχουν πολλές τέτοιες δυάδες. Ακόμη, θεωρούσε ότι οι αποστάσεις των «Κόσμων» μεταξύ τους είναι άνισες. Επίσης, οι «Κόσμοι» είναι σε μια συνεχόμενη εξέλιξη ακολουθώντας την πορεία: δημιουργία, παρακμή, θάνατος. Η καταστροφή των «Κόσμων» προέρχεται από τις μεταξύ τους συγκρούσεις. Επιπλέον, ο Δημόκριτος ήθελε σε ορισμένους από αυτούς του «Κόσμους» να υπάρχει ζωή. Ωστόσο, οι περισσότεροι είναι ακατοίκητοι. Στον δικό μας «Κόσμο» θεωρούσε ότι η Γη δημιουργήθηκε πριν από όλους τους άλλους αστέρες. Στη συνέχεια, πιο κοντά στη Γη, βρίσκεται η Σελήνη, κατόπιν ο Ήλιος και μακρύτερα οι άλλοι πλανήτες που είναι σε διαφορετικές αποστάσεις από τη Γη. Μετά από τους πλανήτες βρίσκονται οι επόμενοι αστέρες. Σύμφωνα με όσα διασώζει ο Αέτιος, ο Δημόκριτος θεωρούσε ότι οι αστέρες είναι μεγάλες πέτρες, ότι ο Ήλιος είναι μια διάπυρη μάζα και ότι η Σελήνη έχει επιφάνεια περίπου ίδια με της Γης. Αξίζει να σημειωθεί ότι, πρώτος ο Δημόκριτος εξέφρασε την μοριακή σύνθεση του Γαλαξία. Τέλος, ο Λουκρήτιος επικυρώνει την άποψη ότι, σύμφωνα με τον Δημόκριτο, οι απλανείς αστέρες κινούνται γρηγορότερα από όλους τους άλλους πλανήτες, ενώ οι πλανήτες όσο πιο πολύ απέχουν από την ουράνια σφαίρα, τόσο πιο αργοί είναι, με βραδύτερη τη Σελήνη.

Διαβάστε επίσης Επιστήμη και Θρησκεία: Φίλοι ή εχθροί;

Ο Δημόκριτος και οι άλλες επιστήμες

Ο Δημόκριτος ασχολήθηκε και με τη φυτολογία και τη ζωολογία. Μάλιστα, έγραψε ένα γεωπονικό έργο το οποίο έχει χαθεί. Η διδασκαλία του ήταν πως τα φυτά προήλθαν άμεσα από τη γη, ενώ τα ζώα διαμορφώθηκαν μέσα σε ιδιάζουσες κοιλότητες. Διαιρούσε τα ζώα σε «άναιμα» και «έναιμα», μια τακτική που ακολούθησε και ο Αριστοτέλης αργότερα. Ο Δημόκριτος, σύμφωνα με μαρτυρίες του Στράβωνος, του Γεμίνου και του Πτολεμαίου ασχολήθηκε και με την γεωγραφία και ο Διογένης ο Λαέρτιος επιβεβαιώνει ένα γεωγραφικό έργο του Δημόκριτου με τίτλο «Γεωγραφίη». Επιπλέον, άξιο αναφοράς είναι και ότι ο Δημόκριτος είχε ασχοληθεί και με την μετεωρολογία. Είναι συντάκτης «παραπήγματος». Ο Βιτρούβιος αναφέρει στην πραγματεία του «Περί Αρχιτεκτονικής» ότι με βάση τις ανακαλύψεις διαφόρων φυσικών φιλοσόφων μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται και ο Δημόκριτος, αστρονόμοι επόμενοι χρονικά από αυτούς, μελέτησαν και καθόρισαν τις μετεωρολογικές ενδείξεις των διάφορων εποχών. Ο Ιωάννης Στοβαίος διασώζει απόψεις του Δημόκριτου σχετικά με τη δημιουργία της βροντής, της αστραπής, του κεραυνού και του πρηστήρα. Επιπροσθέτως, ο Πλούταρχος διασώζει την πληροφορία ότι ο Δημόκριτος είχε εκφράσει θεωρίες σχετικά με ότι τα χιόνια προς τα βόρεια λιώνουν κατά τη θερινή τροπή και δημιουργούν νέφη από τους υδρατμούς. Αυτά κινούνται νότια παρασυρόμενα από τους ετήσιους ανέμους και φτάνουν στην Αίγυπτο όπου δίνουν ραγδαίες βροχές, οι οποίες συμπληρώνουν το νερό των λιμνών και του Νείλου. Στο μακρύ κατάλογο των χαμένων έργων του Δημόκριτου συγκαταλέγονται και έργα μετεωρολογικά. Τέλος, ο Δημόκριτος ασχολήθηκε και με την ιατρική. Οι ιατρικές πραγματείες του Δημόκριτου ήταν πολλές και αρκετά αξιόλογες. Συγκεκριμένα, ο Δημόκριτος, ανέπτυξε ακόμη περισσότερο την θεωρία των αισθήσεων, τη θεωρία της σύλληψης και καθόρισε το σφυγμό. Ακόμη, γνωμοδότησε πως η φλεγμονή προέρχεται από συσσώρευση βλενωδών ουσιών. Ο Έρμιππος γράφει πως οι ιατρικές γνώσεις του Δημόκριτου ήταν ανεπτυγμένες σε τέτοιο επίπεδο που ο ίδιος καθυστέρησε τον θάνατό του τρείς ημέρες. Μάλιστα, στην «Ιπποκράτειο Συλλογή» υπάρχουν διάφορες επιστολές του Δημόκριτου προς τον μέγα ιατρό Ιπποκράτη.

Διαβάστε επίσης Γιατί τα φυτά δεν μεγαλώνουν γρηγορότερα, παρά το περισσότερο CO2;