Ξένο σώμα μπορεί να βρεθεί στον ανθρώπινο οργανισμό με πολλούς τρόπους. Τα συστήματα που προσβάλλονται είναι κυρίως το αναπνευστικό και το πεπτικό, ενώ συχνή είναι και η προσβολή του οφθαλμού. Ας δούμε αναλυτικότερα τα πιθανά σημεία εντόπισης ενός ξένου σώματος, καθώς και τους τρόπους αντιμετώπισης σε κάθε περίπτωση.
Ξένο σώμα στο μάτι: μπορεί να πρόκειται για σκόνη, μέχρι και για μεταλλικό θραύσμα. Η αντιμετώπιση είναι ανάλογη του αιτίου και των συμπτωμάτων. Αν, για παράδειγμα, το ξένο σώμα είναι μία βλεφαρίδα που δεν προκαλεί παρά ελάχιστη ενόχληση, μπορεί να απομακρυνθεί εύκολα με νερό. Σε περίπτωση, όμως, που το ξένο σώμα επιφέρει τραυματική απόσπαση επιθηλίου του κερατοειδούς προκαλώντας οξύ πόνο, φωτοφοβία και έντονη δακρύρροια, κρίνεται απαραίτητη η επίσκεψη σε γιατρό. Θεραπεία της απόπτωσης επιθηλίου είναι η προληπτική αντιβίωση και η χορήγηση τεχνητών δακρύων σε μορφή σταγόνων ή γέλης για την ανακούφιση του πόνου. Επίσης, εφαρμόζεται πιεστική επίδεση του βολβού για την αποφυγή των βλεφαρισμών και του πόνου που προκαλούν μέχρι την ίαση του επιθηλίου. Φυσικά έχει προηγηθεί η απομάκρυνση του ξένου σώματος μετά από τοπική αναισθησία.
Ξένο σώμα στη μύτη: αφορά κυρίως μικρά παιδιά, ηλικίας 2-3 ετών, τα οποία τοποθετούν μικρά αντικείμενα στην είσοδο των ρινικών θαλαμών. Σπανιότερα το ξένο σώμα προέρχεται από αναγωγή τροφής ή τραυματισμό. Τα ξένα σώματα μπορεί να είναι ανόργανης σύστασης (π.χ. πλαστικό ή μεταλλικό τμήμα παιχνιδιού) ή οργανικής (π.χ. χαρτί, ξηροί καρποί). Η παρουσία τους μπορεί αρχικά να περάσει απαρατήρητη, όμως σταδιακά αναπτύσσεται φλεγμονή και μονόπλευρη ρινόρροια (αρχικά βλεννώδης και έπειτα κάκοσμη βλεννοπυώδης ή βλεννοπυοαιματηρή). Η ρινόρροια και η μονόπλευρη δυσχέρεια ρινικής αναπνοής θέτουν την υπόνοια παρουσίας ξένου σώματος στη μύτη. Το ξένο σώμα μπορεί να είναι ορατό και με απλή ανύψωση της κορυφής της μύτης. Η αφαίρεσή του είναι δυνατή χωρίς αναισθησία.
Ξένο σώμα στον λάρυγγα: σπάνια εντοπίζονται ξένα σώματα στον λάρυγγα, αφού περνούν είτε στην τραχεία και τους βρόγχους είτε στον οισοφάγο. Μπορεί να έχουν σοβαρή κλινική εικόνα και εξέλιξη, με προσβολές βήχα και φαινόμενα πνιγμονής. Μικρά ξένα σώματα στην είσοδο του λάρυγγα προκαλούν μέτρια δύσπνοια, βήχα, δυσκαταποσία, έντονη σιαλόρροια και βράγχος φωνής. Τα μεγαλύτερα προκαλούν φαινόμενα πνιγμονής, κυάνωση και δύσπνοια που μπορεί να φτάσει μέχρι ασφυξία και θάνατο. Ανάλογα με τη βαρύτητα της απόφραξης της αναπνευστικής οδού απαιτείται η άμεση αντιμετώπιση (ραχιαία πλήξη, θωρακική και κοιλιακή συμπίεση) και η επείγουσα μεταφορά στο νοσοκομείο για αφαίρεση του ξένου σώματος με άμεση λαρυγγοσκόπηση ή βρογχοσκόπηση.
Ξένο σώμα στην τραχεία και τους βρόγχους: εισρόφηση στο τραχειοβρογχικό δένδρο μπορεί να συμβεί τόσο σε παιδιά όσο και σε ενήλικες, αν και συχνότερα αφορά παιδιά ηλικίας κάτω των 3 ετών. Τη στιγμή της εισρόφησης παρατηρείται έντονος παροξυσμικός βήχας, πνιγμονή και κυάνωση, και στη συνέχεια δύσπνοια ανάλογη του μεγέθους του ξένου σώματος και της θέσης ενσφήνωσής του. Ακολουθεί μία περίοδος ελεύθερη συμπτωμάτων, που διαρκεί από ώρες μέχρι και μήνες. Η παραμονή του ξένου σώματος οδηγεί σε ερεθισμό του αυλού και σε βλεννοπυώδεις εκκρίσεις του κατώτερου αναπνευστικού. Η εισρόφηση ξένου σώματος στο τραχειοβρογχικό δένδρο αποτελεί επείγον πρόβλημα και απαιτεί άμεση εισαγωγή στο νοσοκομείο και αφαίρεσή του με τραχειοβρογχοσκόπηση.
Ξένο σώμα στον οισοφάγο: αφορά κυρίως παιδιά, που παίζοντας καταπίνουν νομίσματα ή άλλα μικρά αντικείμενα, καθώς και άτομα με νοητική υστέρηση. Στους ενήλικες περιγράφονται περιπτώσεις ενσφήνωσης βλωμών (κυρίως κρέατος) ή τεμαχίων οστών και σε ηλικιωμένους τεχνητών οδοντοστοιχιών. Τα περισσότερα διέρχονται προς τον στόμαχο. Τα συμπτώματα που προκαλούνται είναι συνήθως άλγος στον θώρακα και δυσφαγία. Όσον αφορά στην αντιμετώπιση, η αφαίρεση του ξένου σώματος μπορεί να επιχειρηθεί με ειδικές λαβίδες, ενώ όταν αυτό δεν είναι εφικτό χρησιμοποιείται καθετήρας με αεροθάλαμο. Χειρουργική επέμβαση σπάνια απαιτείται, κυρίως όταν το ξένο σώμα είναι ισχυρά καθηλωμένο στο τοίχωμα του οισοφάγου ή όταν υπάρχει διάτρηση. Προσοχή χρειάζεται στα παιδιά που έχουν καταπιεί μπαταρίες, διότι είναι καυστικές και αν δεν αφαιρεθούν αμέσως μπορεί να προκαλέσουν σοβαρές επιπλοκές.
Ξένο σώμα στον στόμαχο: Όπως ήδη αναφέρθηκε, τα περισσότερα ξένα σώματα του οισοφάγου καταλήγουν στον στόμαχο (περίπου το 90%). Πρόκειται για περιστατικά που συμβαίνουν τυχαία σε παιδιά ή εργαζόμενους που συγκρατούν αντικείμενα στα χείλη τους, για λόγους αυτοκτονίας (ψυχοπαθητικά άτομα) ή για συγκεκριμένο λόγο (κατάδικοι για προσαγωγή στο νοσοκομείο). Αν το ξένο σώμα εντοπιστεί ακτινογραφικά στον στόμαχο και μπορεί να συλληφθεί, αφαιρείται με γαστροσκόπηση. Ειδάλλως αφαιρείται με ερευνητική λαπαροτομία. Επίσης, το ξένο σώμα μπορεί να προωθηθεί στο λεπτό έντερο, οπότε ο ασθενής παρακολουθείται κλινικά. Το ξένο σώμα αφαιρείται χειρουργικά αν προκαλέσει εικόνα οξείας κοιλίας ή αν παραμείνει ενσφηνωμένο στην ίδια θέση για 3-4 ημέρες. Τέλος, μπορεί να προωθηθεί στο παχύ έντερο, οπότε ο ασθενής παρακολουθείται μέχρι το ξένο σώμα να αποβληθεί από το ορθό (συνήθως σε 4-7 ημέρες).
