Μεγαλωμένος στη Φλώρινα και στην γεμάτη αναμνήσεις οδό Αθηνών, ο ζωγράφος Γιώργος Παστάκας, παρουσιάζει το νέο του βιβλίο «Ο δρόμος με τις εφτά πόρτες» που έγινε και η αφορμή για αυτήν την κουβέντα. Ένας πνευματώδης άνθρωπος, με βαθιά αγάπη για την τέχνη και τη ζωή, μιλά για το πως προέκυψε η συγγραφή, για την Τήνο ως πηγή έμπνευσης, καθώς και για τις επιρροές στη ζωή και την τέχνη του.
Επιμέλεια συνέντευξης: Γιώργος Βιτωράτος
Σας γνωρίζουμε μέσα από τη δουλειά σας ως ζωγράφο. Πώς προέκυψε η συγγραφή στη ζωή σας;
Ήταν ένας τρόπος για να μπορέσω σε μια στιγμή πολύ δύσκολη για μένα να σταθώ όρθιος σε ένα γεγονός που με έφερε αντιμέτωπο με μία κατάσταση που δεν μπορούσα να ελέγξω διαφορετικά. Όλα ξεκίνησαν χωρίς να το καταλάβω. Ήταν μία στιγμή ή στιγμές που έπρεπε να κατανοήσω για ποιον λόγο έγιναν κάποια πράγματα. Ήταν αδύνατον να μπορέσω να καταγράψω με χρώμα τα συναισθήματα, τον θυμό, την πίκρα και πάνω από όλα την προδοσία. Εάν τα συναισθήματα είχαν χρώμα τότε θα ήταν δύο. Άσπρο και μαύρο. Τα δύο αυτά χρώματα όταν βυθίζεις το ένα στο άλλο, το αποτέλεσμα που βγάζουν είναι το απόλυτο γκρι. Αυτό όμως δε με ημέρευε. Δεν ήταν λοιπόν ο δρόμος που θα με οδηγούσε σε μία πιθανή λύτρωση. Δεν γνώριζα και αν ποτέ θα έφτανα σ’ αυτήν. Ο θυμός, η πίκρα ή το πείσμα εκείνων των ωρών με οδήγησαν στο να κατορθώσω οι μνήμες να γίνουν αντίδοτο στην κατάσταση στην οποία είχα φτάσει.
Το πρώτο σας βιβλίο «Ο δρόμος με τις εφτά πόρτες» από τις Εκδόσεις Άρτεμις τι πραγματεύεται;
Αρχές του 2000 ξεκίνησα να σκάβω βαθιά στο κεφάλι μου για να μπορώ να φέρω στο σήμερα εικόνες, ανθρώπους, συναισθήματα, μυρωδιές και έναν δρόμο. Έναν δρόμο όπου γεννήθηκα, μεγάλωσα, έπαιξα και γνώρισα τους ανθρώπους που έζησαν σ’ αυτόν και που λεγόταν οδός Αθηνών και πολύ αργότερα οδός Ταγματάρχου Φουλεδάκη. Αυτόν τον δρόμο προσπάθησα να ξαναζωντανέψω γράφοντας το βιβλίο «Ο δρόμος με τις εφτά πόρτες».
Στον δρόμο αυτόν, στα τέλη του 1950, υπήρχαν εφτά σπίτια, εφτά πόρτες. Πίσω από κάθε μία, έμεναν τα πρόσωπα που αναφέρονται στο βιβλίο αυτό. Κάθετες πόρτες, σε έναν παραλληλόγραμμο δρόμο, στο κέντρο του οποίου υψωνόταν ένας ξύλινος στύλος της ΔΕΗ, όπου συχνά πυκνά πινέζωναν το ξόδι κάποιων από αυτούς που ζούσαν πίσω από τις κλειστές εξώπορτες.
Καταλαβαίνετε ότι μόνο με τον γραπτό λόγο θα μπορούσα να τους αναστήσω γιατί όλοι έπαιξαν ένα σημαντικό ρόλο. Επομένως, οι χαρακτήρες των ανθρώπων, οι ζωές τους, η ζωή που κάποτε υπήρχε, έπρεπε να μεταφερθούν από τη μνήμη μου στο χαρτί.
Στο βιβλίο αυτό υπάρχει ένα παιχνίδι του χθες και του σήμερα. Ένα πίσω μπρος και αυτό διότι έψαχνα απαντήσεις στα πολλά γιατί που είχαν μαζευτεί μέσα μου. Η μνήμη, όπως λένε και ο ορφικοί ύμνοι, είναι δώρο των θεών που δίνεται σε αυτούς που έχασαν την ευκαιρία να αντιδράσουν όταν προδοθήκαν.
Τα πάντα στον δρόμο αυτόν ξεκινούν στις αρχές του 1900. Πώς δημιουργήθηκε αυτός ο δρόμος και πώς σιγά σιγά κατοικήθηκε.
Κεντρικός κορμός, η φιγούρα μιας γυναίκας δυναμικής και αρκετά δύσκολης. Χτυπημένη από τη ζωή, πεισματάρα, που όταν δεν έβρισκε αγάπη από τους ανθρώπους είχε γύρω της πολλά γατιά και μίλαγε σε αυτά, αδιαφορώντας για το τι έλεγαν γι’ αυτήν οι άλλοι. Γεννημένη σε δύσκολους καιρούς, την ώρα που ξεκίναγε ο μακεδονικός αγώνας, αντιμετώπισε μεγάλες δυσκολίες και στάθηκε ως άντρας σε όλες τις αντίξοες συνθήκες. Με οδηγό λοιπόν αυτή τη γυναίκα, που είναι και ο άξονας όλης της ιστορίας και με τις μνήμες μου νωπές ακόμα, αν και έχει φύγει καιρό τώρα, κατέγραψα όλες τις στιγμές και τα άτομα που ήταν γύρω της.
Αυτή, λοιπόν, η γυναίκα, που τα καλοκαίρια μάζευε τους ζωγράφους της πόλης, που γύρναγαν τα απογεύματα από τον κάμπο ή ροβολούσαν από το βουνό ή από τις γραφικές γειτονιές γύρω από το ποτάμι για να τους ταΐσει πίτες, και που όλοι τη φώναζαν «μάνα», έγινε η αιτία στο να αποφασίσω να μπω στον χώρο της ζωγραφικής.
Θα βρούμε τη γενέτειρά σας, τη Φλώρινα, στις σελίδες του;
Όχι, με τη ρεαλιστική της σημασία.
Ποια είναι η αγαπημένη σας γειτονιά στη Φλώρινα;
Με ρωτάτε ποια είναι η αγαπημένη μου γειτονιά που με ακολουθεί. Με ακολουθούν όλες όσες έμειναν γνήσιες και δεν παραδόθηκαν σε εργολάβους, και, οπωσδήποτε, ο χαμένος κήπος της οδού Αθηνών.
Τι σημαίνει ο μήνας Αύγουστος;
Η ζέστη του καλοκαιριού στους φρέσκους καμβάδες, η μυρωδιά από τα χρώματα που είχαν πάνω στα μισοτελειωμένα έργα τους, ήταν μία παγίδα, μία όμορφη παγίδα, που μπορούσα να μπω μέσα και να ξεφύγω από την ασχήμια της πόλης.
Αυτό σημαίνει για μένα ο Αύγουστος, πες ο μήνας που γεννήθηκα, πες πως το λινέλαιο με τη λαδομπογιά που σταμάτησαν στη μύτη μου, πες οι εικόνες που μεταφέρονταν πάνω στα κόντρα πλακέ και τραντάζονταν δεμένες πάνω στις πλάτες των ζωγράφων, δεν ήθελα και πολύ για να ακολουθήσω αυτούς τους υπέροχους κολασμένους που περιγελούσαν οι άλλοι.
Σε προηγούμενη συνέντευξη έχετε αναφέρει πως ο Ανδρέας Κάλβος είναι πηγή έμπνευσής σας. Θα βρούμε στοιχεία του ή αναφορές στο βιβλίο;
Σχετικά με τον Κάλβο. Θα συμφωνήσω ότι είναι πηγή έμπνευσής μου και γι’ αυτό, το έργο του «Ωδές», τόλμησα να το μεταφράσω σε εικόνες εικαστικές και να κλείσω το σύνολό τους σε εικοσιένα έργα, ζωγραφισμένα σε μορφή ειληταρίου για να καταλήξω σε τρία λάβαρα, μεγάλων διαστάσεων, από δέρμα ταύρου, δουλεύοντας χρυσό και ασημένια τάματα, αναφορά στους ανθρώπους που πρέπει να θυμόμαστε, γιατί όταν χαθεί η μνήμη τότε χάνεται και η ιστορία.
Ο θυμός του Κάλβου δεν είναι όπως ο θυμός του Διονυσίου Σολωμού. Ο Σολωμός μιλάει για αίμα, για εκδίκηση. Αντίθετα, ο Κάλβος μιλάει για δικαιοσύνη. Είναι πάντα πιστός στις ιδέες του, καταδεικνύει τα άτομα που έφυγαν σχεδόν ένα ένα, όταν βάζει τον προσδιορισμό «Εις». Π.χ. Εις Ψαρρά, Εις Μεσολόγγι, Εις Χίον, Εις Ελευθερίαν, Εις Μούσας κλπ.
Αν προσέξουμε τον λόγο του, τότε θα δούμε πως αναφέρεται σε κάθε άτομο που προδόθηκε και νικήθηκε, παραμένοντας ανώνυμο σε έναν αγώνα που γέννησε την ελευθερία.
Κάνοντας λοιπόν μία αντιπαραβολή, γέννησα κι εγώ αυτό το βιβλίο. Δε ζητάω δικαίωση, δεν υπάρχει πλέον πληγή. Δεν ζητάω τίποτα, παρά μόνον ως καλβικός ακόλουθος, αναρωτιέμαι γιατί οι προδοσίες να γίνονται στα σκοτεινά και η απάντηση να μην έρχεται ποτέ. Ή μάλλον έρχεται, γιατί οι λέξεις είναι το μεγάλο συμφέρον, όλα τα άλλα μηδενίζονται και εξατμίζονται.
Τι άλλο σας εμπνέει στη ζωή;
Το ιερό νησί της Τήνου, η ομορφιά του τοπίου της, των ανθρώπων της, το νησί όπου θα ήθελα να είχα γεννηθεί. Με το που πατάς τη γη της, το σμιλεμένο τοπίο της, το χώμα της, τα χρώματά της και κυρίως οι φίλοι που πάντα με περιμένουν, είναι ο λόγος που θα εμπνεύσει την κάθε μου δουλειά.
Ποιο είναι το τελευταίο βιβλίο που διαβάσατε;
Το τελευταίο βιβλίο που διάβασα ήταν του Τόμας Μαν «Οι Μπούντενμπροκ», γιατί σε αυτό ο συγγραφέας αναφέρεται στην άνοδο και στην πτώση των οικογενειών μέσα από μνήμες, από γιορτές, θανάτους και προδοσίες.
Λέει ο συγγραφέας: Η ευτυχία αλλά και η καταστροφή είναι το άθροισμα εκατοντάδων φαινομενικά ασήμαντων κινήσεων.
Και ποιο έργο ενός άλλου καλλιτέχνη που θαυμάσατε;
Όλο το συγγραφικό έργο του Ράινερ Μαρία Ρίλκε, που είναι και ο αγαπημένος μου. Σημειώνει σε ένα βιβλίο του: Η μνήμη είναι μια πράξη σεβασμού προς τη ζωή, που αφού υπάρχει, είναι καλή και δίκαιη.
Ο Γιώργος Παστάκας γεννήθηκε στη Φλώρινα το 1956. Σπούδασε στην Royal Academy of Fine Arts του Λονδίνου. Από το 1979 συμμετέχει σε ομαδικές και ατομικές εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Αναφορά στο έργο και στη πορεία της δουλειάς του, γίνεται στο νέο Λεξικό Νεοελλήνων Ζωγράφων του εκδοτικού οίκου Μέλισσα (εκδόθηκε το 2000). Από το 1992 μέχρι και σήμερα ασχολείται με τη μελέτη και την κατασκευή βυζαντινών εικόνων, τόσο με την παραδοσιακή μέθοδο όσο και με τη μέθοδο της εγκαυστικής. Ενδεικτικά, έχει εκθέσει το 1986 στη Στουτγκάρδη, 1987 στην Κοπεγχάγη, 1993 στη LaDefence του Παρισιού με την έκθεση Sacrae – Divinae, στην Ελλάδα το 2014 στο Ίδρυμα Μιχάλη Κακογιάννη και αλλού.
Από το 1992 μέχρι το 2004 συνεργάστηκε με την Επιτροπή των Ολυμπιακών Αγώνων για τα έργα τα οποία εκπροσωπούσαν επίσημα την Ελλάδα κατά την Αφή της Ολυμπιακής Φλόγας και την Βράβευση των Ολυμπιονικών. Το 2010 ξεκίνησε η συνεργασία του ζωγράφου με το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς στο Μουσείο Μαρμαροτεχνίας της Τήνου με τη σειρά Τα Τραύματα της Πέτρας. Από το 2015 εκθέτει στο Μουσείο Περιβάλλοντος Στυμφαλίας το εικαστικό έργο Έκτος Άθλος στο οποίο έχουν συμβάλλει και ο Γιώργος Κουμεντάκης με τη μουσική του και ο Γιώργος Ν. Μανιώτης με το κείμενό του.
