Ο Γρηγόριος, πρώτος θεολόγος του νηπτικού βίου, γεννήθηκε το 335 μ. Χ. και ήταν αδελφός του Μ. Βασιλείου. Σήμερα τιμάται ως Άγιος από την Ορθόδοξη εκκλησία, τη Ρωμαιοκαθολική, τη Λουθηρανική και την Αγγλικανική, διότι θεωρείται ένας εκ των σημαντικότερων πατέρων στην εκκλησιαστική ιστορία. Διαβάζοντας κάποιος τα όσα έγραψε, αντιλαμβάνεται τη διαύγεια του νου του, τη δημιουργικότητα στη σκέψη του και τη γονιμότητα στη διδασκαλία του. Ο ίδιος ασχολήθηκε συχνά με αρκετά δύσκολα ζητήματα, χωρίς όμως να αποστασιοποιηθεί ποτέ από την ορθόδοξη παράδοση. Αξίζει να σημειωθεί, πως είθισται να συγκαταλέγεται περισσότερο μεταξύ των φιλοσόφων και λιγότερο μεταξύ των θεολόγων, διότι προσεγγίζει και επεξηγεί φιλοσοφικά αρκετές θεολογικές έννοιες.
Ακολουθώντας τα βήματα του αδελφού και δασκάλου του Μεγάλου Βασιλείου, του οποίου αισθανόταν κατά κάποιον τρόπο συνεχιστής και κληρονόμος του πνεύματός του, εισχώρησε σε όλο το φάσμα των ακανθωδών θεολογικών ζητημάτων της εποχής του. Ωστόσο, καίτοι ο Βασίλειος στάθηκε ο ασφαλής θεολογικός τόπος στον οποίον ο Γρηγόριος βασίστηκε, δεν περιορίστηκε μονάχα σε αυτόν. Παράλληλα, είναι σημαντικό να σημειωθεί, πως η φαιά ουσία της συλλογικής προσφοράς του Γρηγορίου, σύμφωνα με τον καθηγητή Σ. Γ. Παπαδόπουλο, είναι η εισαγωγή του σαφέστατου όρου «άκτιστος» για το Θείο και «κτιστός» για το εγκόσμιο. Αναμφίβολα, πρόκειται για μια χαρακτηριστική ορολογία βαθιάς θεολογικής αντίληψης.
Είναι αλήθεια, πως η εκκλησία τίμησε τον Γρηγόριο όσο ελάχιστους θεολόγους της. Η Ζ’ οικουμενική σύνοδος (787) τον ονομάζει «Πατέρα Πατέρων», μολονότι η φήμη του δεν έπαψε να υπονομεύεται από την πεποίθησή του περί τελικής αποκατάστασης ή αναστοιχειώσεως των πάντων.
Όταν ο Γρηγόριος ήτανε στην ηλικία των 40 ετών, δέχθηκε πρόταση από τον αδελφό του, ο οποίος τότε ήταν Αρχιεπίσκοπος Καισαρείας, για να γίνει επίσκοπος Νύσσης, μιας όχι ιδιαίτερα αξιόλογης πόλης για εκείνη την εποχή. Ο Γρηγόριος έκανε δεκτή την πρόταση από σεβασμό στο πρόσωπο του αδελφού του. Ωστόσο, οι οπαδοί του Αρειανισμού δυσκόλεψαν αρκετά το έργο του νέου επισκόπου. Αυτό συνέβη, διότι αντιλήφθηκαν πως ο Γρηγόριος συγκέντρωνε στο πρόσωπό του δυναμισμό, σοφία και βαθύτατη πίστη. Έτσι, συκοφάντησαν το Γρηγόριο για κατάχρηση της εκκλησιαστικής περιουσίας. Με την ανάμειξη του Μ. Βασιλείου, η οποία απέβη άκαρπη, και του Αυτοκράτορα, ο Γρηγόριος τελικά καθαιρέθηκε από μια αντικανονική σύνοδο Αρειανών επισκόπων και η περιπέτεια αυτή λήγει το 378 μ.Χ. με το θάνατο του Αυτοκράτορα. Ο Γρηγόριος επέστρεψε στην Νύσσα, όπου εκεί τον υποδέχθηκαν πανηγυρικά.
Παρακάτω παρουσιάζονται τρία συγκεκριμένα βιβλία, τα οποία θεωρούνται ιδιαιτέρως σημαντικά για το έργο του Αγίου Γρηγορίου.
Πιο αναλυτικά:
«Μυστική Θεολογία» από τις εκδόσεις ΕΠΕΚΤΑΣΗ. Είναι γεγονός ότι στο θεολογικό σύστημα του αγίου Γρηγορίου ο δημιουργικός λόγος του Θεού: “ποιήσωμεν άνθρωπον κατ’ εικόνα ημετέραν και καθ’ ομοίωσιν” (Γεν. 1, 26), είναι όρος – κλειδί. Αποτελεί την βάση πάνω στην οποία θεμελιώνει όλη την περί ανθρώπου διδασκαλία του και συγχρόνως γίνεται οδηγός που τον οδηγεί στην εξέταση του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος του ανθρώπου. Γιατί όπως δηλώνει ο ίδιος: Τίποτε από όσα αφορούν στον άνθρωπο δεν πρέπει να το αφήνουμε ανεξέταστο· “των τε προγεγενήσθαι πεπιστευμένων και των εις ύστερον εκβήσεται προσδοκωμένων”. Συνεπώς είναι αυτονόητο ότι ο θείος αυτός λόγος, αποτελεί την κεντρική ιδέα, τον άξονα και της περί μυστικής θεολογίας διδασκαλίας του. Κανείς βέβαια δεν μπορεί να ισχυρισθεί ότι ο άγιος Γρηγόριος έγραψε ένα αυτοτελές έργο περί μυστικισμού. Ακόμη και σ’ αυτό το “Περί παρθενίας” έργο του θίγει μερικές μόνο πτυχές του θέματος αυτού. Αλλά και κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει το γεγονός ότι σε όλα τα έργα του έχει εγκατασπείρει την διδασκαλία του για την μυστική ένωση της ψυχής με τον Θεό. Ξεχωριστή θέση επί του θέματος κατέχουν τα έργα του: “Εις τον βίον του Μωυσέως” και “Εις το άσμα των ασμάτων”. Γι’ αυτό και τα περισσότερα κείμενα της συλλογής μας προέρχονται από τα έργα αυτά.
«Λόγοι για το θάνατο και το πένθος» από τις εκδόσεις ΖΗΤΡΟΣ. Ο Γρηγόριος Νύσσης δίνει μερικές από τις πιο ωραίες σελίδες της βυζαντινής φιλοσοφίας και θεολογίας. Δεν περιορίζεται σε μια απλή χαρτογράφηση του φαινομένου του θανάτου, παρά γράφει δοκίμια θεοδικίας, δηλαδή, ερμηνείας και κατανόησης της παρουσίας του κακού στον κόσμο. Η άποψη του Γρηγορίου, είναι ιδιαίτερα αισιόδοξη και σύμφωνη με το πνεύμα της εκκλησίας
Και τέλος «Πάτερ ημών: Λόγοι εις την προσευχήν» από τις εκδόσεις ΛΥΧΝΟΣ. Το γεγονός ότι ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός στην επί του Όρους Ομιλία του μας δίδαξε την αναγκαιότητα και τη σημασία της προσευχής, δείχνει πόσα χάνουν οι άνθρωποι οι οποίοι δεν ασκούνται στην προσευχή. Έτσι εξηγείται και το ότι αντί να πηγαίνουν επί το ευκτήριον τρέχουν επί το πρατήριον, δηλαδή στις καθημερινές μέριμνες του βίου.
