Το «Ταξίδι στην άκρη της νύχτας» του Λουί-Φερντινάν Σελίν είχε προταθεί το 1932, όταν πρωτοκυκλοφόρησε, για το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, όμως έχασε την πρωτιά από το «Θρύλο των Φόρσαϊτ» του Τζον Γκάλσγουορθυ. Διαβάζοντας αυτό το ανίερο, ημι-αυτοβιογραφικό έπος του Σελίν, μπορεί κανείς εύκολα να καταλάβει τους λόγους για τους οποίους δεν τιμήθηκε με το περίβλεπτο βραβείο. Το «Ταξίδι στην άκρη της νύχτας» είναι ένα τεράστιο επίτευγμα της παγκόσμιας λογοτεχνίας και αξίζει κάθε έπαινο και βραβείο που θα μπορούσε να του απονεμηθεί. Είναι, όμως, ταυτόχρονα, ένα έργο που εστιάζει στη σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης ψυχής και έτσι μπορεί να βρίσκεται μεν στην κορυφή, αλλά μιας υποθετικής ανάστροφης πυραμίδας, όπου ανήκουν τα έργα του Μπωντλαίρ και του Ζορίς-Καρλ Υσμάν. Ο Σελίν υπηρέτησε την πατρίδα του, τη Γαλλία, κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όμως αντί η αγάπη του για εκείνη να ισχυροποιηθεί, εκείνος κατέληξε να τη μισήσει, και οι εμπειρίες του από τον πόλεμο τον έκαναν να αποστραφεί την ανθρωπότητα και να υιοθετήσει μια πεσιμιστική αντίληψη απέναντί της. Τα μετέπειτα ταξίδια του, πρώτα στην αποικιοκρατούμενη Αφρική και ύστερα στην καπιταλιστική Αμερική, ενίσχυσαν ακόμα περισσότερο την πεσιμιστική του αυτή φιλοσοφία και όταν πια επέστρεψε στη Γαλλία για να εργαστεί ως γιατρός σε ένα προάστιο του Παρισιού, είχε καταλήξει σε ορισμένα πολύ δυσοίωνα συμπεράσματα σχετικά τον συνάνθρωπο και την ανθρώπινη ψυχοσύνθεση.
Ο Σελίν χρησιμοποίησε διάφορα ανορθόδοξα σημεία στίξης, όπως τα αποσιωπητικά και τα θαυμαστικά, νεολογισμούς και αργκό, αλλά και μία αφηγηματική τεχνική που θυμίζει ρεπορτάζ, την οποία εμπνεύστηκε από τον Ανρί Μπαρμπύς και ιδιαίτερα από το έργο του, «Η φωτιά» (1916), που περιγράφει της εμπειρίες του συγγραφέα από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, φέρνοντας έτσι την καινοτομία στη γαλλική λογοτεχνία. Οι ιστορίες που περιγράφονται στο «Ταξίδι στην άκρη της νύχτας» είναι ως επί το πλείστον αυτοβιογραφικές, καθώς ο Σελίν υπήρξε βετεράνος του πολέμου και ταξίδεψε πράγματι στην Αφρική και την Αμερική, όπου έζησε και εργάστηκε για κάμποσα χρόνια προτού να επιστρέψει στη Γαλλία, για να ανοίξει το ιατρείο του στο προάστιο Ρανσί, του Παρισιού. Η απαισιόδοξη ματιά του Σελίν, η οποία χαρακτηρίζει και τη συνέχεια της ιστορίας, στο βιβλίο του, «Θάνατος με δόσεις» (1936), και άλλα μεταγενέστερα έργα του, επηρέασε πολλούς καλλιτέχνες, όπως για παράδειγμα τον Τζιμ Μόρισον και τη μπάντα του, Doors, οι οποίοι συμπεριέλαβαν το 1967 στον πρώτο, ομώνυμο δίσκο τους, ένα κομμάτι-«φόρο τιμής» στον Σελίν, με τίτλο, «End of the Night».
Ο Φερντινάν Μπαρνταμού (όπως ονομάζεται το alter–ego του Σελίν στο βιβλίο) είναι ένας φοιτητής της ιατρικής από το Παρίσι, και νέος όπως είναι και ενθουσιώδης αποφασίζει, κατά το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου, να καταταγεί στο γαλλικό στρατό. Αντικρίζοντας την πραγματικότητα του πολέμου, σύντομα φτάνει στο συμπέρασμα πως όλο αυτό δεν έχει κανένα απολύτως νόημα και στο δρόμο του γνωρίζει διάφορους εξίσου «δειλούς» στρατιώτες, όπως για παράδειγμα τον Ρόμπινσον (ένα χαρακτήρα που επιστρέφει στη συνέχεια της ιστορίας), οι οποίοι προσπαθούν με κάθε τρόπο να αποφύγουν τις αιματηρές συγκρούσεις και τυχόν τον πρόωρο θάνατό τους. Βλέποντας ανθρώπους να διαμελίζονται από βόμβες και υποφέροντας και ο ίδιος ένα τραυματισμό από σφαίρα στο δεξί του χέρι, ο Μπαρνταμού αφήνει πίσω του το πεδίο της μάχης με ένα μετάλλιο ανδρείας (médaille militaire), μία μόνιμη υπεραισθησία χάρη στο τραύμα του και ένα νευρικό κλονισμό. Από τη ζωή του εκείνη την περίοδο περνούν διάφορες γυναίκες, οι οποίες όμως τελικά τον αφήνουν όταν ανακαλύπτουν πως είναι ένας «δειλός». Τελικά, ο Μπαρνταμού φεύγει με πλοίο για την αποικιοκρατούμενη Αφρική, όπου πρόκειται να διοριστεί σε ένα εμπορικό πόστο, μέσα στη ζούγκλα.
Ξαφνικά αποκοιμήθηκε στο φως του κεριού. Ύστερα από λίγο σηκώθηκα για να ρίξω μια ματιά στο πρόσωπό του. Κοιμόταν όπως οποιοσδήποτε άλλος. Έμοιαζε μάλλον κανονικός. Θα έπρεπε να υπήρχε κάποιο σημάδι που να ξεχωρίζει τους καλούς ανθρώπους από τους κακούς.
Advertising
Ο Σελίν θα πρέπει να είχε διαβάσει τον Τζόζεφ Κόνραντ, και ιδιαίτερα την «Καρδιά του Σκότους» (1899), καθώς οι εντυπώσεις του από την Αφρική και τους αποικιστές ή τους αυτόχθονες είναι παρεμφερείς με εκείνες του Πολωνού συγγραφέα. Ο Μπαρνταμού βρίσκει εκεί για άλλη μια φορά τον Ρόμπινσον, ο οποίος, ανέντιμος όπως είναι, προσπαθεί να κλέψει την εταιρία, η οποία όπως υποστηρίζει «κλέβει» τους υπαλλήλους της, αλλά και τους ιθαγενείς. Ο Μπαρνταμού, μη όντας συνηθισμένος στο κλίμα, κολλάει κίτρινο πυρετό από τα αμέτρητα κουνούπια και μέσα στο ντελίριο της αρρώστιας, βάζει φωτιά στο πόστο του. Λίγο μετά από αυτό το συμβάν, ο πρωταγωνιστής φεύγει, παράνομα αυτή τη φορά, ως μετανάστης, για τη Νέα Υόρκη.
Αν ο Μπαρνταμού (και μάλλον ο ίδιος ο Σελίν) είχε ήδη κακές εντυπώσεις από την ανθρωπότητα, ως σύνολο, οι εμπειρίες του στη Νέα Υόρκη βοήθησαν στο να παγιωθούν αυτές του οι αντιλήψεις. Όταν συναντά έναν παλιό του έρωτα, τη Λόλα, ανακαλύπτει πως εκείνη προσπαθεί να τον ξεφορτωθεί πάση θυσία, για οικονομικούς κυρίως λόγους. Οι γρήγοροι ρυθμοί της μεγαλούπολης και κυρίως η ψυχρότητα από πλευράς των ανθρώπων, τον κάνουν να νοιώθει τόσο μόνος, που κάποια στιγμή βγαίνει στο μπαλκόνι του διαμερίσματός του και φωνάζει, ενώ κανένας δεν ανταποκρίνεται. Ύστερα από λίγο καιρό εγκαταλείπει τη Νέα Υόρκη, για να βρει την τύχη του στο εργοστάσιο της Φορντ, στο Ντιτρόιτ.
Οι απόψεις του Σελίν για το Ντιτρόιτ είναι παρόμοιες με τις απόψεις του για τη Νέα Υόρκη. Στο εργοστάσιο της Φορντ, ο Μπαρνταμού βρίσκεται αντιμέτωπος με μια πραγματικότητα που θυμίζει τους «Μοντέρνους Καιρούς» (1936) του Τσάρλι Τσάπλιν και ενώ βρίσκει μια γυναίκα την οποία ερωτεύεται, τη Μόλυ, η εξουθενωτική εργασία και η τάσεις φυγής του από αντίξοες συνθήκες σαν κι αυτές, τον κάνουν να επιστρέψει τελικά στη Γαλλία, όπου μπορεί πια να εξασκήσει το επάγγελμά του.
Ο Μπαρνταμού (και μάλλον και ο ίδιος ο Σελίν και πάλι) είναι καλός στο επάγγελμά του, όμως έχει το ελάττωμα να είναι αθεράπευτα ειλικρινής, κάτι το οποίο συχνά δυσαρεστεί και τρομάζει τους ασθενείς του. Όταν μια ερωμένη του στην Αμερική τον ρώτησε ποιά είναι, κατά τη γνώμη του, η καλύτερη θεραπεία για τον καρκίνο του πνεύμονα, από τον οποίο έπασχε ο ηλικιωμένος πατέρας της, ο Μπαρνταμού της απάντησε με ωμότητα πως ο καρκίνος του πνεύμονα δεν παίρνει καμία θεραπεία, καθώς δεν μπορεί να εγχειριστεί και πως οι γιατροί του μάλλον τους κοροϊδεύουν για να τους πάρουν παραπάνω χρήματα. Με παρόμοιο τρόπο, ο Μπαρνταμού ασκεί το επάγγελμά του στο φτωχό προάστιο του Ρανσί, όπου βρίσκει διάφορους πολύχρωμους χαρακτήρες για ασθενείς του. Ο Ρόμπινσον κάνει και πάλι εδώ την εμφάνισή του, αυτή τη φορά πληρωμένος για να βγάλει από τη μέση μία ηλικιωμένη γυναίκα την οποία τα παιδιά της θέλουν να ξεφορτωθούν και έχουν ήδη ζητήσει από τον Μπαρνταμού να την βγάλει ψυχικά ασθενή, έτσι ώστε να την κλείσουν σε φρενοκομείο, κάτι το οποίο εκείνος φυσικά αρνήθηκε. Ο Ρόμπινσον, τελικά, πέφτει ο ίδιος θύμα μίας νάρκης την οποία έχει τοποθετήσει, με αποτέλεσμα να χάσει την όρασή του.
Ο Σελίν, μέσα από τον χαρακτήρα του Μπαρνταμού, είναι ουσιαστικά ένας παρατηρητής μιας παρακμιακής κοινωνίας της οποίας τυγχάνει να είναι μέλος. Το βιβλίο, από αυτή την άποψη, ακολουθεί την αρχαία παράδοση του πικαρέσκου μυθιστορήματος, ενός επεισοδιακού έργου, δηλαδή, συνήθως με πρωταγωνιστή έναν αμφιβόλου ηθικής άνδρα, που πέφτει από τη μία περιπέτεια στην άλλη, καταφέρνοντας πάντα, σχεδόν ως δια μαγείας, να βγει αλώβητος. Ο Σελίν θα πρέπει να γνώριζε τον «Άτυχο Ταξιδιώτη» (1594) του σύγχρονου του Σαίξπηρ, Τόμας Νας, το οποίο θεωρείται ένα από τα πρώτα μυθιστορήματα του είδους, αλλά και ένα από τα πρώτα μυθιστορήματα γενικότερα.
Η ιστορία, δυστυχώς, δεν φέρθηκε καλά στον Σελίν. Διατηρώντας ακραίες εθνικόφρονες απόψεις μέχρι το τέλος της ζωής του, ο συγγραφέας υποστήριξε τον Χίτλερ και το κίνημα των Ναζί στη Γερμανία και τελικά την κυβέρνηση Βισύ στη Γαλλία, μία φιλογερμανική κυβέρνηση που με το τέλος του πολέμου αναπόφευκτα έπεσε, μοιράζοντας τον κόσμο της Γαλλίας σε «καλούς» και «κακούς», ανάλογα με το ποιοι την υποστήριξαν, κάτω από το φως του νέου, αντιφασιστικού καθεστώτος. Ο Σελίν είχε και εκείνος αντισημιτικές ιδέες, όμως δεν υποστήριξε ποτέ την υπεροχή μιας Άριας φυλής, απορρίπτοντας αυτή την πεποίθηση ως ηλιθιώδη. Ίσως όντας βαθύτερα τραυματισμένος από τον πόλεμο από όσο μπόρεσε ποτέ να παραδεχτεί στον ίδιο του τον εαυτό, ο Σελίν έγινε σιγά-σιγά μισάνθρωπος και κλείστηκε στο σπίτι του στο Μεντόν, στα πέριξ του Παρισιού, με τη γυναίκα του, Λουσέτ. Με μοναδική παρέα του εκείνη, τα σκυλιά του και τον παπαγάλο του, Τοτό, ο Σελίν πέθανε από ανεύρυσμα το 1961 (σε ηλικία 67 ετών), σε μια σχετική απομόνωση, με ελάχιστες επισκέψεις από τον έξω κόσμο κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του, κυρίως από τη λογοτεχνική ελίτ, όπως αυτή από τους συγγραφείς Άλλεν Γκίνσμπεργκ και Ουίλιαμ Μπάροουζ, στα τέλη της δεκαετίας του ’50. Μετά το θάνατό του, η βίλα του λεηλατήθηκε από ένα αντιφασιστικό όχλο που έκαψε τα πάντα αφήνοντας ζωντανό μόνο τον παπαγάλο Τοτό, και έτσι σήμερα δεν υπάρχει ίχνος από την τελευταία οικία του γίγαντα αυτού της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Αποσπάσματα από συνεντεύξεις με τον συγγραφέα στο YouTube:
