Κική Δημουλά
«Όταν βρέχει δεν παίρνω ομπρέλα.
To θεωρώ δειλία να προφυλάσσομαι από το ξεκάθαρο.
Όταν δεν βρέχει, όσο και αν ευτυχεί ο ουρανός όσο κι αν τον πιστεύω
ανοίγω την ομπρέλα μου δεν είναι ξεκάθαρη καιρική συνθήκη η ευτυχία»
Κική Δημουλά: Η ποιήτρια που ξυπνά τα βαθύτερα συναισθήματα
Έρωτας, πόνος, απουσία, φθορά, απώλεια, μοναξιά πηγάζουν από τα ποιήματα της Κικής Δημουλά. Η ποιήτρια περνάει ατόφια κάθε σκέψη και συναίσθημά της σε μία κόλλα χαρτί αγγίζοντας κάθε αναγνώστη. Εκφράζει ειλικρινά τα συναισθήματα του έρωτα, της απομάκρυνσης και του αναπόφευκτου αντίο. Με κάθε της ποίημα μας ταξιδεύει στις πιο βαθιές και μύχιες σκέψεις μας. Εντοπίζουμε τον υπαρξιακό προβληματισμό της Κικής Δημουλά για το νόημα της ζωής στα ποιήματά της και συγχρόνως μας ξεκλειδώνει παρόμοιες απορίες.
Η Κική Δημουλά υπήρξε πολυβραβευμένη ποιήτρια της δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς με μεγάλη επιρροή στο αναγνωστικό κοινό και τους λογοτεχνικούς κύκλους. Είχε δεχτεί το Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη Συλλογή “Το λίγο του κόσμου” το 1972 και το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας το 2010. Σε ομιλία της όρισε το ποίημα ως εξής: «Βαδίζεις σε μιαν έρημο. Ακούς ένα πουλί να κελαηδάει. Όσο κι αν είναι απίθανο να εκκρεμεί ένα πουλί μέσα στην έρημο, ωστόσο εσύ είσαι υποχρεωμένος να του φτιάξεις ένα δέντρο. Αυτό είναι το ποίημα».
Η Κική Δημουλά με πατρικό όνομα Βασιλική Ράδου γεννήθηκε στις 6 Ιουνίου 1931 και δούλευε επί 25 χρόνια ως υπάλληλος σε τράπεζα και για οκτώ έτη ανέλαβε τη σύνταξη στο περιοδικό Κύκλος. Το 1952 η Κική Δημουλά πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα με την ποιητική συλλογή “Ποιήματα” αν και αργότερα την απέσυρε. Συνολικά εξέδωσε 14 ποιητικές συλλογές, τις οποίες διαβάζουμε σήμερα με πολύ θαυμασμό για το λογοτεχνικό της ταλέντο.
Ποιες ήταν αυτές; Αν και παρακάτω αναφέρουμε μερικά πολύ γνωστά ποιήματά της, που μας δίνουν μία γεύση του μεγαλείου της, καλό είναι να επισημάνουμε τις ποιητικές της συλλογές. Μετά την πρώτη της συλλογή που εν τέλει απέσυρε, δημοσίευσε το Έρεβος (1956), τη συλλογή με τίτλο Ερήμην (1958), Επί τα ίχνη (1963), Το λίγο του Κόσμου (1971), Το τελευταίο σώμα μου (1981), Χαίρε ποτέ (1988), Η εφηβεία της λήθης (1994), Ενός λεπτού μαζί (1998), Ποιήματα (συγκεντρωτική έκδοση του 1998), Ήχος απομακρύνσεων (2001), Χλόη Θερμοκηπίου (2005), Συνάντηση (2007) Μεταφερθήκαμε παραπλεύρως (2007) και τα Εύρετρα (2010).
Η Κική Δημουλά σαγηνεύει με τα ποιήματά της, με την απλότητα που τη χαρακτηρίζει (όχι σε όλα τα ποιήματα, καθώς κάποια είναι σύνθετα) και με τους στοχασμούς της. Στο ξεκίνημά της επίσης, δείχνει να έχει καβαφικές επιρροές και στην πορεία εξέλιξής της διακρίνουμε μία ενάργεια στον τρόπο αποτύπωσης των σκέψεων της. Δυστυχώς, η ποιήτρια απεβίωσε στις 22 Φεβρουαρίου του 2020, αλλά άφησε πίσω της μία πλούσια παρακαταθήκη ποιημάτων και στοχασμών.
Τα πιο γνωστά ποιήματα της Δημουλά και οι επικριτές της
Η Κική Δημουλά πάντα μιλούσε ποιητικά, στις συνεντεύξεις, τα βραβεία, τις συζητήσεις. Ο λόγος της προφορικός ή γραπτός πάντα είχε μια γλαφυρότητα και ζωντάνια, που μαγεύει και σήμερα τον αναγνώστη. Στο Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας είχε πει: «Δε νιώθω δημιουργός. Πιστεύω ότι είμαι ένας έμπιστος στενογράφος μιας πολύ βιαστικής πάντα ανησυχίας, που κατά καιρούς με καλεί και μου υπαγορεύει κρυμμένη στο ημίφως ενός παραληρήματος, ψιθυριστά, ασύντακτα και συγκεκομμένα, τις ακολασίες της με έναν άγνωστο τρόπο ζωής.
Όταν μετά αρχίζω να καθαρογράφω, τότε μόνον, παρεμβαίνω κατ’ ανάγκην: όπου λείπουν λέξεις, φράσεις ολόκληρες συχνά και το νόημα του οργίου, προσθέτω εκεί δικές μου λέξεις, δικές μου φράσεις, το δικό μου όργιο στο νόημα, ότι τέλος πάντων έχει περισσέψει από δικές μου ακολασίες με έναν άλλον, άγνωστο τρόπο ζωής». Κάθε της λέξη έχει και ένα νόημα, συνδέεται με μία άλλη λέξη και δημιουργεί υπέροχες οπτικές και ηχητικές εικόνες.
Φυσικά δεν έχουν όλοι την ίδια άποψη και επικρίνουν το λογοτεχνικό της ταλέντο. Για παράδειγμα, ο Ντίνος Χριστιανόπουλος, ο οποίος έχει αφήσει μία σπουδαία λογοτεχνική παρακαταθήκη, ποτέ δεν θαύμασε το ποιητικό ταλέντο της Κικής Δημουλά. Συγκεκριμένα, είχε αναφέρει “Η Κική Δημουλά τι είναι; Για μένα είναι ένα μηδενικό σλόγκαν τα ποιήματά της, με διάφορα εντυπωσιακά εφέ που δεν λένε τίποτα”. Κι όμως… υπάρχουν άτομα με διαφορετική λογοτεχνική προσέγγιση, που δεν θαύμασαν τη σπουδαία συγγραφέα. Είναι όμως, γενικά αποδεκτό ότι τόσο η Κική Δημουλά όσο και ο επικριτής της Ντίνος Χριστιανόπουλος χάραξαν και οι δύο στον λογοτεχνικό κόσμο το δικό τους προσωπικό στίγμα με εμφανείς επιρροές στο αναγνωστικό κοινό.
Επίσης, η Κική Δημουλά είναι αναγνωρισμένη ως ποιήτρια με βαθυστόχαστες σκέψεις όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό. Άλλωστε, δεν είναι τυχαία η μετάφραση των ποιημάτων της σε πολλές γλώσσες, όπως τα ισπανικά, τα γαλλικά, τα σουηδικά κλπ. Εκτός των άλλων, η πολυβραβευμένη ποιήτρια έχει επιδείξει και ένα αφηγηματικό έργο (αν και μικρό σχετικά), όπως το βιβλίο “Εκτός Σχεδίου”.
Γι’ αυτό ακριβώς είναι δύσκολο, να διαλέξουμε ένα-δύο ποιήματα της Κικής Δημουλά και να πούμε ότι αυτά είναι τα πιο δημοφιλή και επιτυχημένα. Κάθε ποίημα της μας αγγίζει διαφορετικά και σχετίζεται με μία συγκεκριμένη εποχή της ζωής της. Φυσικά, υπάρχουν ποιήματα πολύ γνωστά όχι μόνο στους φίλους της λογοτεχνίας και της ποίησης, αλλά και σε όσους δεν ασχολούνται ιδιαίτερα. Ποια είναι αυτά; (αναφέρουμε 6 υπέροχα ποιήματά της παρακάτω) Ας ξεκινήσουμε με το αγαπημένο πολλών (και δικό μου αγαπημένο)..
Πληθυντικός αριθμός
Ὁ ἔρωτας,
ὄνομα οὐσιαστικόν,
πολύ οὐσιαστικόν,
ἑνικοῦ ἀριθμοῦ,
γένους οὔτε θηλυκοῦ, οὔτε ἀρσενικοῦ,
γένους ἀνυπεράσπιστου.
Πληθυντικός ἀριθμός
οἱ ἀνυπεράσπιστοι ἔρωτες.
Ὁ φόβος,
ὄνομα οὐσιαστικόν
στήν ἀρχή ἑνικός ἀριθμός
καί μετά πληθυντικός
οἱ φόβοι.
Οἱ φόβοι
για ἀπὸ δῶ καί πέρα.
Ἡ μνήμη,
κύριο ὄνομα τῶν θλίψεων,
ἑνικοῦ ἀριθμοῦ
μόνον ἑνικοῦ ἀριθμοῦ
καί ἄκλιτη.
Ἡ μνήμη, ἡ μνήμη, ἡ μνήμη.
Ἡ νύχτα,
Ὄνομα οὐσιαστικόν,
Γένους θηλυκοῦ,
Ἑνικός ἀριθμός.
Πληθυντικός ἀριθμός
Οἱ νύχτες.
Οἱ νύχτες ἀπό δῶ καί πέρα.
Συνεχίζουμε με το πολύ γνωστό ποίημα της Κικής Δημουλά..
Σημείο Αναγνωρίσεως
Ὅλοι σέ λένε κατευθείαν ἄγαλμα,
ἐγώ σέ πρσφωνῶ γυναίκα κατευθείαν.
Στολίζεις κάποιο πάρκο.
Ἀπό μακριά ἐξαπατᾶς.
Θαρρεῖ κανείς πώς ἔχεις ἐλαφρά ἀνακαθήσει
νά θυμηθεῖς ἕνα ὡραῖο ὄνειρο πού εἶδες,
πώς παίρνεις φόρα νά τό ζήσεις.
Ἀπό κοντά ξεκαθαρίζει τό ὄνειρο:
δεμένα εἶναι πισθάγκωνα τά χέρια σου
μ’ ἕνα σκοινί μαρμάρινο
κι ἡ στάση σου εἶναι ἡ θέλησή σου
κάτι νά σέ βοηθήσει νά ξεφύγεις
τήν ἀγωνία τοῦ αἰχμάλωτου.
Ἔτσι σέ παραγγείλανε στό γλύπτη:
αἰχμάλωτη.
Δέν μπορεῖς
οὔτε μιά βροχή νά ζυγίσεις στό χέρι σου,
οὔτε μιά ἐλαφριά μαργαρίτα.
Δεμένα εἶναι τά χέρια σου.
Καί δέν εἶν’ τό μάρμαρο μόνο ὁ Ἄργος.2
Ἄν κάτι πήγαινε ν’ ἀλλάξει
στήν πορεία τῶν μαρμάρων,
ἄν ἄρχιζαν τ’ ἀγάλματα ἀγῶνες
γιά ἐλευθερίες καί ἰσότητες,
ὅπως οἱ δοῦλοι,
οἱ νεκροί
καί τό αἴσθημά μας,
ἐσύ θά πορευόσουνα
μές στήν κοσμογονία τῶν μαρμάρων
μέ δεμένα πάλι τά χέρια, αἰχμάλωτη.
Ὅλοι σέ λένε κατευθείαν ἄγαλμα,
ἐγώ σέ λέω γυναίκα ἀμέσως.
Ὄχι γιατί γυναίκα σέ παρέδωσε
στό μάρμαρο ὁ γλύπτης
κι ὑπόσχονται οἱ γοφοί σου
εὐγονία ἀγαλμάτων,
καλή σοδειά ἀκινησίας.
Γιά τά δεμένα χέρια σου, πού ἔχεις
ὅσους πολλούς αἰῶνες σέ γνωρίζω,
40 σέ λέω γυναίκα.
Σέ λέω γυναίκα
γιατ’ εἶσ’ αἰχμάλωτη.
Γεγονότα
Μόνη, ἐντελῶς μόνη,
περπατῶ στό δρόμο
καί πέφτω πάνω σέ μεγάλα γεγονότα:
Ὁ ἥλιος σάν ἐπειγόντως νά ἐκλήθη ἀπό τή Δύση
ἀφήνοντας ἡμιτελές τὸ δειλινό…
Σέ λίγο ἡ νύχτα,
κρατώντας τούς ἀμφορεῖς τοῦ μυστηρίου,
τῶν ἰδιοτήτων της ἐπαίρετο,
ὅταν τό ρεμβῶδες μάτι της, τό φεγγάρι,
ἕνα ἀπρόδεκτο, λαθραῖο σύννεφο, πάτησε
καί τήν τύφλωσε.
Τοῦ ἀτυχήματος τούτου
ἐπωφελήθηκε
κάποιος παράξενος κατάσκοπος
-τό μεσονύχτιο ὑποπτεύονται-
τό σύμπαν πυροβόλησε
καί τό ἄφησε ἀκίνητο…
Μετά ἀπό τέτοια γεγονότα,
τό γεγονός πώς εἶμαι πάλι μόνη
παρελείφθη.
Γράμμα
Ὁ ταχυδρόμος,
σέρνοντας στά βήματά του τήν ἐλπίδα μου
μοῦ ῾φερε καί σήμερα ἕνα φάκελο
μέ τή σιωπή σου.
Τό ὄνομά μου γραμμένο ἀπ᾿ ἔξω μέ λήθη.
Ἡ διεύθυνσή μου ἕνας ἀνύπαρκτος δρόμος.
Ὅμως ὁ ταχυδρόμος
τόν βρῆκε ἀποσυρμένο στή μορφή μου,
κοιτώντας τά παράθυρα πού ἔσκυβαν μαζί μου,
διαβάζοντας τά χέρια μου
πού ἔπλαθαν κιόλας μιά ἀπάντηση.
Θά τόν ἀνοίξω μέ τήν καρτερία μου
καί θά ξεσηκώσω μέ τή μελαγχολία μου
τ᾿ ἄγραφά σου.
Κι αὔριο θά σοῦ ἀπαντήσω
στέλνοντάς σου μιά φωτογραφία μου.
Στό πέτο θά ἔχω σπασμένα τριφύλλια,
στό στῆθος σκαμμένο
τό μενταγιόν τῆς συντριβῆς.
Καί στ᾿ αὐτιά μου θά κρεμάσω-συλλογίσου-
τή σιωπή σου.
Διάλογος ανάμεσα σε μένα και σε μένα
Σοῦ εἶπα:
– Λύγισα.
Καί εἶπες:
– Μή θλίβεσαι.
Ἀπογοητεύσου ἥσυχα.
Ἤρεμα δέξου νά κοιτᾷς
σταματημένο τό ρολόι.
Λογικά ἀπελπίσου
πῶς δέν εἶναι ξεκούρδιστο,
ὅτι ἔτσι δουλεύει ὁ δικός σου χρόνος.
Κι ἂν αἴφνης τύχει
νά σαλέψει κάποιος λεπτοδείκτης,
μή ριψοκινδυνέψεις νά χαρεῖς.
Ἡ κίνηση αὐτή δέν θά ῾ναι χρόνος.
Θά ῾ναι κάποιων ἐλπίδων ψευδορκίες.
Κατέβα σοβαρή,
νηφάλια αὐτοεκθρονίσου
ἀπό τά χίλια σου παράθυρα..
Γιά ἕνα μήπως τ᾿ ἄνοιξες.
Κι αὐτοξεχάσου εὔχαρις.
Ὅ,τι εἶχες νά πεῖς,
γιά τά φθινόπωρα, τά κύκνεια,
τίς μνῆμες, ὑδροροές τῶν ἐρώτων,
τήν ἀλληλοκτονία τῶν ὠρῶν,
τῶν ἀγαλμάτων τάν φερεγγυότητα,
ὅ,τι εἶχες νά πεῖς
γι᾿ ἀνθώπους πού σιγά-σιγά λυγίζουν,
τό εἶπες.
καί τήν πείθει
νά κουλουριάζεται πνιχτά
νά τρίβεται σά γάτα ἀνεπαίσθητη
πάνω στόν διαθέσιμο ἀέρα
ποῦ ἀφήνεις προσπερνώντας.
Ἀπόλαυση πολύ μοναχικότερη
ἀπό τή στέρησή της.
Υπό την απειλή του θέλω
Σοῦ ἔτεινα προσέγγιση
ἀλλά ἤδη χαιρετισμό μοῦ ἔστελνε τό χέρι σου
ἀπογειωμένο σέ ὕψος ἀσφαλείας του
πάνω ἀπό δυό χιλιάδες πόδια ὑπολογίζω.
Ἄξιον ἀπορίας τά κατάφερα
τηλαισθαντικός ἀεροπειρατής νά μπῶ
στόν ἐναέριο χῶρο του
καί σημαδεύοντας τό μέ μακρύκανο
κυνηγετικόν αἰφνιδιασμό
νά χάσει ὕψος τό ἀνάγκασα
καί μές στό χέρι μου νά προσγειωθεῖ.
Αν απόλαυσες όλα τα παραπάνω ποιήματα, τότε ίσως, σου αρέσει η ποίηση και ιδιαίτερα ο τρόπος προσέγγισης της Κικής Δημουλά! Δεν είσαι ο μόνος ή η μόνη. Η Κική Δημουλά έχει μαγνητίσει με το ποιητικό της ταλέντο και άτομα που δήλωναν την ποίηση βαρετή και ανιαρή. Βέβαια, στα σχολεία πλέον, έχουμε την τύχη να έχουμε πρόσβαση σε τόσο λαμπρά κείμενα, τα οποία εμπνέουν το νεανικό κοινό και όχι μόνο (αφορά τους πάντες). Το ίντερνετ επίσης, μας δίνει πρόσβαση σε όποιο κείμενο θέλουμε χωρίς ιδιαίτερη έρευνα και κούραση.
Μη χάνεις καιρό λοιπόν! Εξερεύνησε ποιήματα και συγγραφείς.. Η ποίηση έχει πολλά περισσότερα να σου πει και να σου μάθει από όσα νομίζεις.
Όταν μου λέγανε τα σύννεφα ταξίδευε, ταξίδευα
κι όταν μου λέγανε τα όνειρα περίμενε, περίμενα.
Κική Δημουλά
Βιβλιογραφία:
- Άρθρο στο διαδίκτυο. Ανακτήθηκε από: https://www.sansimera.gr/biographies/663 (τελευταία πρόσβαση 9/4/2023)
- Δήμα Δέσποινα. Άρθρο στο διαδίκτυο “Κική Δημουλά: 6 υπέροχα ποιήματα ενός υπέροχου μυαλού”. Ανακτήθηκε από: https://www.ladylike.gr/afierwmata/kiki-dimoula-poiimata/ (τελευταία πρόσβαση 9/4/2023)
- online site. Ανακτήθηκε από: http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/kikh_dhmoyla/various.htm (τελευταία πρόσβαση 9/4/2023)
- Στίγκας Θεόδωρος. Άρθρο στο διαδίκτυο. Ανακτήθηκε από: https://www.photologio.gr/photo-of-the-day/kiki-dimoula/ (τελευταία πρόσβαση 9/4/2023)
- Άρθρο στο διαδίκτυο. Ανακτήθηκε από: http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2712/Neoelliniki-Logotechnia_G-Lykeiou-AnthrSp_html-empl/index_1_18.html (τελευταία πρόσβαση 9/4/2023)
- Άρθρο στο διαδίκτυο. Ανακτήθηκε από: https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/anthology/mythology/browse.html?text_id=111 (τελευταία πρόσβαση 9/4/2023)
- Άρθρο στο διαδίκτυο. Ανακτήθηκε από: https://www.literature.gr/kiki-dimoyla-poiimata-kai-viografia/ (τελευταία πρόσβαση 9/4/2023)
- Γιάγκα Ανθή. Άρθρο στο διαδίκτυο. Ανακτήθηκε από: https://www.lavart.gr/i-poiitria-kiki-dimoula-ena-afieroma-sta-poiimata-kai-ta-logia-tis/ (τελευταία πρόσβαση 9/4/2023)
- Άρθρο στο διαδίκτυο. Ανακτήθηκε από: https://www.thessalonikiartsandculture.gr/epilegmena-arthra/me-gyrofernei-i-anoixi-kiki-dimoula/ (τελευταία πρόσβαση 9/4/2023)
