Η Άλκη (Αγγελική) Ζέη γεννήθηκε στις 15 Δεκεμβρίου του 1923 και υπήρξε αδιαμφισβήτητα μια σταθερή αξία για τη σύγχρονη λογοτεχνία. Με αφορμή λοιπόν, τα 100 χρόνια από τη γέννησή της, το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού ανακηρύσσει το 2023 ως «Λογοτεχνικό έτος Άλκης Ζέη», διοργανώνοντας σειρά εκδηλώσεων καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.
Η Ζέη έζησε τα πρώτα της χρόνια στη Σάμο και ασχολήθηκε με τη γραφή από πολύ νεαρή ηλικία, όταν ακόμη ήταν στο Γυμνάσιο όπου άρχισε να γράφει κείμενα για το κουκλοθέατρο. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, υποκριτική στην Δραματική Σχολή του Εθνικού Ωδείου Αθηνών, αλλά και σεναριογραφία στο Κινηματογραφικό Ινστιτούτο της Μόσχας.
Το πρώτο της μυθιστόρημα γράφτηκε στη Μόσχα το 1963, ενώ ήταν εξόριστη ως πολιτικός πρόσφυγας και είναι «Το καπλάνι της βιτρίνας». Ένα έργο σχεδόν αυτοβιογραφικό, εμπνευσμένο από τα παιδικά της χρόνια στο νησί και το πρώτο παιδικό βιβλίο με πολιτικές αναφορές στην δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά. Υπήρξε έργο – σταθμός για την ελληνική παιδική λογοτεχνία και θεωρείται πλέον ένα κλασικό έργο της παγκόσμιας λογοτεχνίας για παιδιά, με συνεχείς επανεκδόσεις και πολλές μεταφράσεις και διακρίσεις στο εξωτερικό.
Το 1971 που ζούσε αυτοεξόριστη με την οικογένειά της κατά τα χρόνια της δικτατορίας των συνταγματαρχών στο Παρίσι, εμπνεύστηκε το επίσης πολύ γνωστό «Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου». Το 1987 έγραψε ένα μεγαλόπνευστο έργο που προκάλεσε πολλές εντυπώσεις στο χώρο του βιβλίου, αλλά και γενικότερα και δεν είναι άλλο από την «Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα». Είναι το πρώτο βιβλίο της που απευθύνθηκε σε ενήλικο κοινό και περιγράφει για πρώτη φορά μετά τον Στρατή Τσίρκα, τα γεγονότα της εποχής του 1940-1970 που στιγμάτισαν όσους επέζησαν, αλλά και τις επόμενες γενιές. Η αίσθηση που θέλει να αποδώσει είναι η πληγή που άφησε το προδομένο όραμα μετά τους πολέμους και τις εξορίες. Αναδείχθηκε ένα από τα μεγαλύτερα μεταπολιτευτικά best seller και είχε προκαλέσει τότε την οργισμένη αντίδραση της Αριστεράς.
Το 2013 η Ζέη εμφανίζεται στο προσκήνιο με το αυτοβιογραφικό βιβλίο της «Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο». Εστιάζει στα πρώτα χρόνια της ζωής της, διάσημα πρόσωπα μπλέκονται στην ιστορία της και για μια ακόμα φορά, ο λόγος της σε συνεπαίρνει. Όσοι ήδη την γνωρίζουν και την έχουν βάλει στην καρδιά τους, με αυτό το βιβλίο τη γνωρίζουν καλύτερα μέσα απ’ όσα έχει να αφηγηθεί για τη ζωή, από την άλλη όσοι δεν την γνωρίζουν καθόλου, αποκτούν μια πολύ δυνατή πρώτη γνωριμία μαζί της.
Το 2017, κυκλοφορεί το βιβλίο με τίτλο «Πόσο θα ζήσεις ακόμα γιαγιά;», όπου στην πραγματικότητα είναι η αθώα ερώτηση των εγγονιών της. Πρόκειται για μια συλλογή αυτοβιογραφικών ιστοριών και ένα ταξίδι στα πιο σημαντικά γεγονότα του 20ου αιώνα. Το τελευταίο της βιβλίο με τίτλο «Ένα παιδί από το πουθενά», κυκλοφόρησε λίγους μήνες πριν τον θάνατό της.
Οι διακρίσεις της
Το μυθιστόρημα «Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες της» το 2003 κέρδισε το βραβείο εφηβικού μυθιστορήματος του Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, ενώ την επόμενη χρονιά προτάθηκε για το βραβείο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν και το βραβείο Άστριντ Λίντγκρεν λογοτεχνίας. Το 2010, τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών για το σύνολο του έργου της και το 2012 αναγορεύτηκε σε επίτιμη διδάκτορα του Πανεπιστημίου της Κύπρου στη Σχολή Κοινωνικών Επιστημών και Επιστημών Αγωγής.
Δύο χρόνια αργότερα, το 2014 αναγορεύτηκε σε διδάκτορα του Πανεπιστημίου Πατρών και του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. Ακόμη, έλαβε τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος της Τιμής από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, διάκριση που αποδίδεται σε διαπρεπείς προσωπικότητες των τεχνών, των επιστημών και των γραμμάτων και από τη Γαλλία τιμήθηκε με τον τίτλο του Ταξιάρχη του Τάγματος των Τεχνών και των Γραμμάτων. Στις Ηνωμένες Πολιτείες απέσπασε το βραβείο Mildred L. Batchelder για τις μεταφρασμένες εκδόσεις των βιβλίων «Το καπλάνι της βιτρίνας», «Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου» και «Κοντά στις ράγες».
Το έργο της
Ο καθαρός τρόπος γραφής της, η γλωσσική αρτιότητα, η κριτική στάση απέναντι σε πρόσωπα και καταστάσεις, το χιούμορ και η διεισδυτική ματιά στα γεγονότα, είναι τα χαρακτηριστικά των έργων της Άλκης Ζέη. Αγωνίζεται με την γραφή της για την ελευθερία, την κοινωνική δικαιοσύνη και την δημοκρατία, ενώ συμμετείχε ενεργά στο αριστερό κόμμα κατά την γερμανική κατοχή στη Ελλάδα. Μετουσίωσε το βίωμα σε μυθιστορηματική γραφή, διατηρώντας ωστόσο την αναγκαία απόσταση από το αυτοβιογραφικό στοιχείο, ώστε να αφήνει την ελευθερία στους ήρωές της να έχουν τη δική τους θεώρηση απέναντι στα πράγματα. Ακόμη, μετέτρεψε την κοινωνική και ιστορική αλήθεια σε σκηνικό χώρο των ηρώων της, καθώς η ιστορία δεν ήταν αυτό που ενδιέφερε τη συγγραφέα, αλλά ήταν η πηγή της έμπνευσής της. Γεγονός που την κατέταξε στους πρωτοπόρους και ανανεωτές της παιδικής και εφηβικής λογοτεχνίας.
Τα βιβλία της για παιδιά και εφήβους
- Το καπλάνι της βιτρίνας
- Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου
- Ο ψεύτης παππούς
- Η μωβ ομπρέλα
- Κοντά στις ράγες
- Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες της
- Ο θείος Πλάτων
- Γατοκουβέντες
- Η Αλίκη στη χώρα των μαρμάρων
- Μια Κυριακή του Απρίλη
- Τα παπούτσια του Αννίβα
- Θέατρο για παιδιά
- Ο νυχτερινός περίπατος της γιαγιάς
- Ένα παιδί από το πουθενά
Τα βιβλία της για ενηλίκους
- Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα
- Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο
- Πόσο θα ζήσεις ακόμα, γιαγιά;
- Αρβυλάκια και γόβες
- Η συνισταμένη των ανοησιών της υφηλίου
Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο μια μοναδική κασετίνα που αποτελείται από 8 αγαπημένα βιβλία της Άλκης Ζέη και μπορείτε να τη βρείτε εδώ.
Η Άλκη Ζέη έφυγε από τη ζωή στις 27 Φεβρουαρίου του 2020. Αφήνει πίσω της ένα σπουδαίο, πρωτοπόρο, επαναστατικό συγγραφικό έργο γεμάτο με πανανθρώπινα νοήματα και καθημερινούς ήρωες. Πάντα με χιούμορ, αμέριστη γλυκύτητα, κριτική σκέψη και διεισδυτική ματιά, η Ζέη κατάφερε να ενσωματώσει την αληθινή ζωή στο παιδικό βιβλίο, μετατρέποντας τα έργα της σε διαχρονικά αναγνώσματα τόσο για παιδιά όσο και για ενήλικες. Είναι σίγουρα η συγγραφέας της καρδιάς μας, καθώς το αξεπέραστο έργο της αποτελεί πολύτιμη παρακαταθήκη για τον πολιτισμό της χώρας μας και θα συνεχίζει να συντροφεύει πολλές γενιές αναγνωστών στο μέλλον.
